Praktijkvoorbeelden LOB

“Onze studenten zullen hun hele leven nog keuzes maken. Het doel is dat ze daar op het vo én bij ons een goede basis voor leggen.”

Gilde Opleidingen vraagt met de campagne ‘Vandaag maak ik een keuze’ extra aandacht voor het studiekeuzeproces van leerlingen in het voortgezet onderwijs (vo). De campagne omvat onder meer een lied van singer-songwriter Stef Classens en voorlichtingsmateriaal voor vo-scholen, en past in het brede LOB-beleid van Gilde Opleidingen. “We leiden op voor een loopbaan”, zeggen bestuurslid Patrick Tummers en teamleider Communicatie Sue Poos. “Onze studenten zullen hun hele leven nog keuzes maken. Het doel is dat ze daar op het vo én bij ons een goede basis voor leggen.”

Het lied ‘Vandaag maak ik een keuze’ van singer-songwriter Stef Classens vertelt het verhaal van een student die het hele studiekeuzeproces doormaakt. In een scène van de bijbehorende muziekvideo zitten hoofdrolspeler Klin en de acteurs die zijn ouders spelen rond de tafel. De vader probeert met klem zijn punt te maken, maar Klin wordt er zo te zien niet vrolijk van. Het is een van de scènes waarbij nauwelijks geregisseerd hoefde te worden”, vertelt Sue Poos, teamleider Marketing & Communicatie van Gilde Opleidingen. “De instructie voor Klin was: ‘Probeer je voor te stellen dat je een gesprek met je ouders voert over je studiekeuze en dat jullie het niet eens zijn’. Maar Klin hoefde hiervoor niet te doen alsof, hij had namelijk zelf ook moeilijke gesprekken over zijn studiekeuze gevoerd.”

“Een van de bijrollen wordt gespeeld door een studente die op het hbo niet gelukkig werd en inmiddels bij ons een mbo-opleiding volgt waar ze heel blij mee is”, zegt Patrick Tummers, als lid van de College van Bestuur met onderwijs in zijn portefeuille. “We wisten het van tevoren niet, maar bij de opnamen bleek dat alle studenten in de video een vergelijkbaar traject rondom studiekeuze hebben meegemaakt.”

Met het muzieknummer, de scholentour door Noord- en Midden-Limburg en een toolkit voor deze vo-scholen, vragen jullie aandacht voor het studiekeuzeproces van vo-leerlingen. Wat was de aanleiding voor deze campagne?

Sue: “We hoorden het van onze studenten, en ook van decanen van vo-scholen: die studiekeuze is echt niet makkelijk. Vanuit de overheid is er lang veel nadruk gelegd op ‘hoger’ opleiden, sommige studiekiezers ervaren veel sturing vanuit hun ouders én vo-scholen worden gekort als leerlingen afstromen, bijvoorbeeld van havo naar vmbo. Er is enorm veel keuze, en er ligt van alle kanten druk op leerlingen om een zo ‘hoog’ mogelijke opleiding te kiezen. We wilden dat bespreekbaar maken, maar wel op een luchtige manier.”
Patrick: “We zagen ook een maatschappelijk belang. We leiden de vakmensen van de toekomst op en we voelen de verantwoordelijkheid om studenten op de voor hen juiste plek te krijgen.” Sue: “We moeten met de vo-scholen sámen de kar trekken om de overgang vo-mbo soepel te laten verlopen. We wilden hen ook praktische handvatten bieden, daarom hebben we samen met onze loopbaanadviseurs ook een toolkit voor vo-scholen ontwikkeld.”

Die toolkit bevat verschillende onderdelen. Kun je daar iets meer over vertellen?

Sue: “De toolkit bevat onder meer het Studiekeuzespel. Dat is bedoeld voor gebruik in de mentorles en is op verschillende manieren te spelen. Er komen vragen aan bod die bijvoorbeeld gaan over waar je trots op bent, of wat je later belangrijk vindt in je werk. Tijdens de ‘Stellingenstrijd’ gaan leerlingen met elkaar in gesprek over uitspraken als ‘Mijn ouders of verzorgers spelen een grote rol in mijn studiekeuze’ of ‘Na mijn mbo-opleiding wil ik graag doorstuderen’. Verder bevat de toolkit voor alle leerlingen een Studiekeuzepaspoort, met onder meer een aantal dilemma’s waarbij ze kiezen tussen bijvoorbeeld ‘Een baan waar je veel geld mee verdient’ of ‘Een baan waar je iedere dag blij van thuiskomt.’

De bedoeling is om leerlingen aan het denken te zetten, zodat ze gaandeweg ontdekken welk studiepad bij hen past. Op basis daarvan kunnen ze vervolgens gemakkelijker een selectie maken uit het aanbod van voorlichtingsactiviteiten. Want naast de toolkit hebben we natuurlijk ook de gebruikelijke activiteiten, zoals informatieavonden, studiekeuzetesten en loopbaangesprekken.”

Welke rol speelt LOB in jullie onderwijs?

Patrick: “Loopbaanleren is al langer een rode draad binnen ons onderwijs, en we hebben onlangs een nieuwe visie op LOB geformuleerd omdat we het nog prominenter willen vormgeven in het curriculum. Je leert bij ons niet alleen voor een vak, maar ook voor je loopbaan. LOB moet daarom ook verweven zijn met álle opleidingen. Ik hoop dat we op die manier studenten gaan afleveren met nog betere loopbaancompetenties, waaronder het maken van goede keuzes. Onze studenten zullen hun hele leven nog keuzes maken. Het doel is dat ze daar op de vo-scholen én bij ons een goede basis voor leggen, zodat ze de keuzes kunnen maken die echt bij hen passen.”

Geldt dat ook voor zijinstromers?

Patrick: “Ja, zeker! Een tijdje terug vroeg iemand me: ‘Als een timmerman met een eigen bedrijf hier als zijinstromer komt studeren, krijgt die dan vrijstelling van LOB?’ Mijn antwoord was ‘Nee, niet op voorhand, want je weet niet of hij al loopbaancompetenties heeft. En óók binnen een eigen bedrijf ontwikkel je je, en wil je die loopbaancompetenties ontwikkelen. Het keuzeproces speelt niet alleen bij de studiekeuze voor een mbo-opleiding, ook daarna moet je blijven nadenken over je loopbaan.”
Sue: “Loopbaankeuzes maken hoort bij je leven. Misschien vraag ik me over vier jaar ook wel af of ik liever bakker wil worden. We hebben bij Gilde Opleidingen daarom ook een toegewijd team loopbaanadviseurs en voorlichters die jong én oud kunnen ondersteunen op het gebied van loopbaanvragen en studiekeuzeactiviteiten.”

‘Vandaag maak ik een keuze, vandaag volg ik mijn hart’, zingt Stef Classens. Jullie zeggen in deze campagne uitdrukkelijk: ‘Kies met je hart’.

Patrick: “Hoofd en hart zijn allebei belangrijk, maar de laatste jaren sloeg het wel erg door naar de rationele benadering. De balans was zoek.” Sue: “Het imago van het mbo speelde daarbij ook mee. Leerlingen die eigenlijk liever een meer praktisch beroep wilden, voelden extra druk door hun omgeving om toch zo ‘hoog’ mogelijk te kiezen, terwijl ze daar niet gelukkig van werden. Dat begint te veranderen. De laatste tijd wordt steeds meer het belang gezien van vakmanschap. Ik ben ook heel blij dat we onze studenten sinds een paar jaar gewoon ‘studenten’ mogen noemen.”
Patrick: “De inzet van minister Dijkgraaf als het gaat om het waarderen van beroepsopleidingen vind ik fantastisch. Onderschat niet hoe zwaar die maatschappelijke druk is van ‘hoe hoger, hoe beter’. Hoeveel leerlingen stranden niet in 4 havo omdat ze gepusht worden? ‘Wat ik moet en wat ik kan’, zingt Stef ook in het lied. Daar zit soms ook een spanning tussen. ’Kies wat bij je past’ is daarom een mooie boodschap.”

Maar raakt ‘het hoofd’ dan niet op de achtergrond? Je wilt toch ook dat leerlingen kansrijk kiezen? Of voor een sector met grote tekorten?

Patrick: “Kansrijk kiezen is belangrijk en natuurlijk wil je leerlingen meegeven dat er in bepaalde sectoren een enorme behoefte is aan vakmensen. Maar om eerlijk te zijn: eigenlijk geldt dit op het moment voor álle sectoren. Als je kiest wat echt bij je past, is de kans om voor je opleiding te slagen ook groter.”
Sue: “Het stukje ‘hoofd’ zit ook in de voorlichtingactiviteiten. We hopen dat leerlingen door de vragen in de toolbox ontdekken wat bij hen past, en dat ze daarmee een handvat hebben om een voorselectie te maken uit de voorlichtingsactiviteiten. Een baan met aanzien en geld moet je zeker kiezen, als dat is wat bij je past. Anderen willen echt iets bijdragen aan de samenleving, of allebei. En ná de voorlichting, als ze alle informatie hebben en uiteindelijk hun definitieve keuze maken, zeggen we: ‘Kies met je hart’.”

Wat is eigenlijk de belangrijkste reden dat studenten uitvallen of switchen?

Patrick: “Studenten geven zelf aan dat ze eerst een verkeerde keuze hebben gemaakt. Dat kan natuurlijk ook een sociaal wenselijk antwoord zijn, en ik vraag me sowieso af: hoe verkeerd was de keuze eigenlijk? Misschien was het op dat moment wel degelijk een goeie keuze, maar is je belangstelling inmiddels veranderd. ‘Verkeerd’ wil bovendien niet zeggen dat die keuze je niet geholpen heeft. Ik ben zelf ooit opgeleid tot gymleraar. Uiteindelijk sla je andere paden in, maar dan komen de competenties die je tijdens je studie opdeed nog steeds van pas. Discipline, mensenkennis. Een studiegenoot werd later een fantastische supply chain manager. Wat is er dan mis mee, als je na je opleiding niet in die richting verder gaat, maar met de competenties die je hebt opgedaan wel de basis legt voor je verdere loopbaan?”
Sue: “Er is geen verkeerde keuze, maar een gevoel van falen moet je natuurlijk niet hebben. Als je het gevoel hebt dat je keuze inmiddels niet meer bij je past, is het belangrijk dat je dat aan kunt geven. Wij willen je helpen!”

Wat zijn bij Gilde Opleidingen de opties voor studenten die van studie willen veranderen, of voor jongeren die echt niet weten wat ze willen gaan studeren?

Patrick: “Loopbaanadviseurs hebben daarbij ook een belangrijke rol. Die voeren een-op-een-gesprekken met leerlingen en studenten, eventueel met ouders erbij. Je kunt ook een keuzedeel meedoen, of een korte stage lopen bij een opleiding. We doen dat nu drie jaar en we zien dat studenten daardoor sneller op een voor hen goede plek terecht komen. En voor jongeren die het echt niet weten, hebben we inmiddels ook ‘Mijn Tussenjaar Mbo’, dat is echt een oriëntatietraject, met meer nadruk op persoonsvorming.”
Sue: “Veel opleidingen zijn trouwens zo flexibel ingericht dat je op meerdere momenten in het jaar, soms zelfs iedere maand, kunt instromen. Als je wilt switchen van studie, hoef je dus niet te wachten tot het nieuwe studiejaar, maar kun je veel sneller aan je nieuwe opleiding beginnen.”
 

Nog even naar de videoclip: daarin zie je dat de studiekeuze ook aan de keukentafel speelt.

Sue: “Ouders hebben, soms bewust en soms onbewust, een grote rol in het studiekeuzeproces. Uiteindelijk gaat het erom dat jongeren kiezen waar zíj gelukkig van worden en wat bij hen past. Maar houd er rekening mee dat jongeren in dit proces toch ook meenemen wat de ouder belangrijk vindt. Bijvoorbeeld een 'hogere opleiding' of het vak van je ouders kiezen.”
Patrick: “Ouders hebben trouwens ook vaak een vertekend beeld van het beroepsonderwijs. Misschien moeten we nog een stapje meer naar ouders toe zetten, om ze te helpen met de keukentafelgesprekken.”

In de video loopt alles goed af: de hoofdrolspeler maakt uiteindelijk een studiekeuze waar hij echt blij mee is. Wanneer is deze campagne een succes?

Sue: “Het nummer doet het goed. Ik krijg wekelijks updates en het is leuk om te zien dat het in de hitlijst in Rotterdam of Flevoland zit, of op 3FM en 100%NL wordt gedraaid. We ontvangen complimenten van mede-ROC’s en samenwerkingsverbanden, waarvoor we zeker dankbaar zijn. Studiekeuze en LOB is een thema dat we allemaal moeten omarmen. Als deze campagne leidt tot één extra keukentafelgesprek, is hij al geslaagd – en tegelijkertijd is het natuurlijk nooit klaar.”
Patrick: “De druk die de maatschappij op jongeren legt, mag best een tandje minder. Dat vind ik echt de kracht van het lied van Stef Classens: er zijn zoveel mogelijkheden, maar uiteindelijk kies je gewoon wat bij je past en dan waag je de sprong. Dat is wat we willen benadrukken: de studiekeuze is echt niet alleen maar zwaar. Het mag ook af en toe luchtig zijn.”

Tekst Anne Wesseling, Fotografie Hetty van Oijen