Praktijkvoorbeelden LOB
“Met ChatGPT heb je er een gesprekspartner bij”
_____________________________________________________________________________
Rolf Nijman en Leo Molenaar geven workshops over de inzet van ChatGPT in LOB, gericht op studiekeuze en profielkeuze. Ze laten zien hoe AI als gespreksstarter, sparringpartner en lesondersteuner kan dienen. De nadruk ligt op kritisch gebruik, het maken van goede prompts en het begeleiden van reflectie. In hun workshops worden verschillende werkvormen ingezet, van quiz tot coachgesprek. Ze waarschuwen ook voor risico’s zoals privacy, desinformatie en afhankelijkheid.
▶ Doel van dit praktijkvoorbeeld
▶ Doelgroep
▶ Werkvorm
▶ Wat maakt dit succesvol?
▶ Samenwerking / randvoorwaarden
▶ Downloads of extra materiaal
▶ Duur
“ChatGPT is geen loopbaancoach, maar een krachtig hulpmiddel in handen van goede docenten en decanen.”
_____________________________________________________________________________
Wat zijn de mogelijkheden van programma’s als ChatGPT bij het begeleiden van leerlingen op het gebied van bijvoorbeeld profiel- en studiekeuze? Decanen Rolf Nijman en Leo Molenaar geven er workshops over en leggen uit wat de kansen en mogelijkheden zijn binnen LOB – én waar je op moet letten. “Reflectie blijft een essentiële stap.”
De eerste keer dat ze met ChatGPT werkten? Rolf Nijman, decaan, sectieleider Geschiedenis en schoolopleider op het Comenius College in Hilversum, weet het nog precies: “Ik zat met een leerling te babbelen over de studiekeuze. Hij wilde iets gaan doen met een combinatie van techniek en gezondheidszorg, de vraag was welke opleidingen daarbij zouden passen. Ik stelde voor het gewoon eens aan ChatGPT te vragen en ik was al snel blij verrast: ‘Chat’ kwam met opleidingen waarvan ik nog nooit had gehoord. Tegelijkertijd gaf hij bijvoorbeeld ook aan dat je een bepaalde opleiding in Utrecht kon volgen, wat niet bleek te kloppen. Dus ik zag ook meteen: het is belangrijk om informatie goed te checken.”
Leo Molenaar, loopbaancoach, trainer en decaan op het Murmellius College in Alkmaar, vroeg het programma ‘puur uit nieuwsgierigheid' om een quiz maken over fantasyboeken. “Dat ging goed en ik probeerde het daarna nog vaker uit. Ik vond het steeds interessanter, vooral omdat ik merkte dat het verder gaat dan het oproepen van informatie; je kunt ook echt een gesprek voeren. Op dat moment dacht ik: ‘Misschien kan ik dit op school wel inzetten voor de profielkeuze.’”
Artificiële intelligentie (AI), waar het programma ChatGPT een van de bekendste voorbeelden van is, heeft in korte tijd een razendsnelle opmars doorgemaakt. Stel een vraag en het AI-programma doorzoekt het internet en geeft binnen een mum van tijd een samenhangend antwoord. Je hoort er van alles over: leerlingen gebruiken het om huiswerk te maken, docenten om lessen te ontwerpen, zoekprogramma’s zetten het in om informatie te filteren. Maar hoe zou je het constructief kunnen gebruiken bij LOB? Rolf en Leo raakten erover in gesprek en zagen volop mogelijkheden. Ze ontwierpen een workshop, die onlangs op het BiOnd-congres veel deelnemers trok en hoge waarderingscijfers kreeg.
Stel, je kent ChatGPT nog niet. Waar kun je dan beginnen om er een beetje vertrouwd mee te raken?
Leo: “In onze workshop gaven we drie verschillende opdrachten. De eerste was: stel een eenvoudige vraag, zoals ‘Hoe begin ik met mijn studiekeuze?' en kijk of je deze vraagstelling kunt uitbreiden. Een slechte opdracht geeft namelijk een slecht resultaat, dus je moet echt leren hoe je een goede ‘prompt’ maakt. Vervolgens kun je een gesprek voeren met ChatGPT, gewoon om er eens mee te spelen. Een volgende oefening was: neem een praktijksituatie waarvan je je als decaan afvraagt hoe je die het beste aan kunt pakken, bijvoorbeeld hoe je de samenwerking met je mentoren kunt verbeteren. Vraag ChatGPT om advies en kijk waar hij mee komt. Stel ook vervolgvragen, zodat er een uitwisseling van ideeën ontstaat, een echt gesprek. Een derde opdracht: je wilt een LOB-plan schrijven, hoe kan ChatGPT je daarbij helpen?”
Rolf: “Je merkt al: er zijn veel verschillende manieren te bedenken waarvoor je ChatGPT kunt gebruiken. Het is niet alleen ‘Je geeft de leerling een prompt en die gaat aan de slag.’”
Hebben jullie voorbeelden van hoe je ChatGPT kunt inzetten in de LOB-lessen?
Leo: “Ik noemde al de profielkeuze. Leerlingen moeten dan bedenken welk profiel het beste bij hen past en dat is lastig, ook omdat ze sommige vakken, zoals filosofie en kunst, nog niet gehad hebben, dus daar hebben ze nog geen mening over. Belangrijke vragen zijn ook of ze een extra vak willen volgen, en, op het vwo, of ze Frans of Duits moeten kiezen. Leerlingen kunnen ChatGPT dan de opdracht geven ‘Stel mij tien vragen die zorgen dat je een beeld van me hebt, en geef vervolgens een advies over welk profiel het beste voldoet.’ Het grote voordeel is dat je als decaan of mentor in feite 26 leerlinggesprekken tegelijk kunt voeren. Voor sommige leerlingen is het misschien zelfs prettiger op deze manier, want het is minder eng dan een gesprek met een decaan die je wellicht niet goed kent.”
Rolf: “Leerlingen kunnen ChatGPT ook inzetten voor een coachgesprek. Stel, je moet van je ouders Rechten of Bedrijfskunde gaan studeren, ‘Want daar heb je tenminste wat aan’. Dan zou je ChatGPT om advies kunnen vragen: ‘Wat vind jij daarvan? Hoe kan ik het gesprek aangaan met mijn ouders? Welke stappen kan ik zetten om te onderzoeken wat echt bij me past?’”
Leo: “Als mentor of decaan kun je bijvoorbeeld voor een LOB-les een opdracht bedenken waarbij leerlingen ChatGPT gebruiken, maar je kunt het programma ook suggesties vragen voor een goede LOB-les. De mogelijkheden zijn breed en dat vind ik er zelf heel prettig aan.”
Waar moet je als mentor of decaan op letten bij de inzet van ChatGPT binnen LOB?
Leo: “Wat Rolf al opmerkte: niet alle informatie klopt, dus je moet altijd kritisch blijven kijken naar de resultaten. Bij een studiekeuzeworkshop die ik op een school gaf, had een deelnemer op de poster geschreven: ‘Ik hou van creativiteit, ik ben goed in mooie dingen maken.’ Er zat een duidelijke rode lijn in haar verhaal. Maar op de vraag ‘Wat wil je gaan studeren?’, was het antwoord: ‘Geneeskunde’. Dat matchte niet met elkaar. Als decaan ga je dan vragen stellen, maar het is niet gezegd dat ChatGPT ook doorvraagt. Dat programma is er vooral op gericht om mensen een prettig gevoel te geven. Als Chat een antwoord niet weet, verzint hij iets.”
Rolf: “Je moet leerlingen ook in ieder geval helpen bij het bedenken van goede vragen, de prompts. Je zou in dit geval bijvoorbeeld kunnen vragen: ‘Hoe is creativiteit binnen Geneeskunde te gebruiken?’”
Leo: “Overigens ben ik er geen voorstander van om in elke LOB-les maar met ChatGPT te gaan werken. Er zitten ook structurele nadelen aan het gebruik van AI.”
Waar zitten die vooral in?
Rolf: “Om te beginnen de klimaatimpact. Ik begrijp dat een zoekopdracht bij ChatGPT tien keer zoveel energie kost als een zoekopdracht bij Google. Daar staat bijna niemand bij stil.”
Leo: “De gegevens voor die programma’s zijn ook vaak zonder toestemming geschraapt uit allerlei databases. Bovendien is privacy een groot probleem. Het systeem wil niet voor niets dat je het aardig vindt, het probeert je te paaien. Voor je het weet staan je zielenroerselen op de servers van ChatGPT.”
Rolf: “Daar waarschuwen we in onze workshop ook voor: beschouw ChatGPT als een machine en hou het zakelijk. Scholen maken zich vaak ontzettend druk over het AVG-verhaal [de Algemene Verordening Gegevensbescherming, de Europese privacywetgeving, red.]. Leerlingen mogen niet herkenbaar in beeld, soms mogen niet eens een pasfoto op hun schoolpasje hebben in verband met de privacyregels. Maar ondertussen gooien ze zonder na te denken alles op internet.”
Leo: “Ik denk trouwens dat leerlingen al veel vaker ChatGPT gebruiken dan wij denken, en dat ze totaal nog niet overzien wat het precies inhoudt en wat de gevolgen kunnen zijn. Artificiële intelligentie is een revolutie, vergelijkbaar met de internetrevolutie en de mobiele telefoon-revolutie. Het is onze plicht om onze leerlingen daarin goed te begeleiden, zodat ze er op een verantwoorde manier mee om leren gaan. Maar we zien zélf nauwelijks hoeveel impact het heeft.”
Wat kunnen we nu doen waar we over tien jaar blij mee zijn?
Rolf: “Het is vooral belangrijk dat leerlingen zich meer bewust worden. Niet alleen van de klimaatimpact van het gebruik van AI, maar ook van wat er met hun data gebeurt, en hoe ze hun privacy kunnen waarborgen door niet alles zomaar met ChatGPT te delen. Dat valt onder digitale geletterdheid.”
Leo: “De stap ervoor is dat je als school zorgt dat het hele team op de hoogte is van de mogelijkheden, en van hoe leerlingen die kunnen gebruiken, maar ook van de minder positieve aspecten.”
Waar zijn jullie wel enthousiast over?
Leo: “Ik ben vooral enthousiast over de veelzijdigheid. ChatGPT was bijvoorbeeld waanzinnig handig toen ik mijn dochter hielp bij de voorbereiding van haar examens. De teksten uit de digitale geschiedenismethode heb ik in ChatGPT geplakt, met de opdracht ‘Maak met deze gegevens een tijdlijn van het interbellum, maak hierover vervolgens tien meerkeuzevragen en tien open vragen, en verdeel die over reproductie, toepassing en inzicht.’ Op zo’n manier heb je er bij het leren echt iets aan. En als je iets niet snapt, kun je aan ChatGPT vragen om het uit te leggen. Dat is zoveel sneller en duidelijker dan wanneer je het via Google opzoekt.”
Rolf: “Wij hebben bij het opzetten van onze workshop ook eerst ChatGPT aan het werk gezet. Vervolgens hebben we alles gefinetuned, maar als we vanaf nul waren begonnen, had alles veel meer tijd en moeite gekost. Zoiets zou je ook kunnen doen als er op school een LOB-plan moet komen. ChatGPT kan snel input geven voor een opzet. Die ga je vervolgens natuurlijk naar je hand zetten, je gaat er samen over nadenken. Maar je hebt in elk geval snel iets waarmee je aan de slag kunt.”
ChatGPT is vooral een opstapje, hoe zorg je dan voor verdieping?
Leo: “Door de volgende stap, ervaringen en reflectie. Het gevaar bij studiekeuze in het algemeen is dat leerlingen zich teveel baseren op de gemakkelijke informatie: je gaat naar een open dag, je wordt volgestopt met voorlichting, je leest iets op internet. En nu dus: je hoort iets van ChatGPT. En dan denken ze dat ze er zijn. Maar dat is allemaal vrij oppervlakkig: daarna komt het echte werk.”
Rolf: “ChatGPT is een extra gesprekspartner, die bij een vraag rond de studiekeuze bijvoorbeeld creatieve oplossingen kan aanreiken. Maar daarna wil je dat leerlingen zelf actief op onderzoek uitgaan en vooral dat ze ervaringen opdoen. Bijvoorbeeld door een dag te gaan proefstuderen, of door een stage te lopen. Vervolgens is dan de reflectie op die ervaringen misschien wel het belangrijkste. En dat gaat het beste in een persoonlijk gesprek.”
Tekst: Anne Wesseling Fotografie Hetty van Oijen
Aan de slag met ChatGPTWe vroegen ChatGPT om ideeën voor opdrachten die kunnen werken in de LOB-les. Wat vinden Rolf en Leo van de suggesties?
Wat vindt ‘Chat’ zelf? Meer informatie: chatgpt.com |
