Welke rol spelen ouders bij de studiekeuze van leerlingen? Een grotere rol dan docenten vaak denken, aldus onderzoeker en lector Peter de Vries, die zich al ruim twintig jaar bezig houdt met het thema ouderbetrokkenheid. Neem ouders mee in het verhaal van hun kind, adviseert hij. “Door de ouder begrip te geven voor de keuze van hun kind, kan de leerling een betere keuze maken.”

Als je Peter de Vries vraagt naar een voorbeeld over ouderbetrokkenheid, vertelt hij een persoonlijke anekdote. Als tiener kreeg hij ooit een vakantiebaantje in de fabriek waar zijn vader ook werkte. Op zich niet bijzonder, maar hij had een hógere functie dan zijn vader in zijn echte baan. “Ik vergeet nooit dat we die eerste dag samen naar huis fietsten”, zegt hij, “Ik was bang voor zijn reactie. Zou hij trots zijn of verdrietig? Maar hij was tróts. Ik denk dat dat voor mij de toestemming is geweest om door te mogen groeien.”
De anekdote vat samen waar het volgens hem bij ouderbetrokkenheid om gaat. Want je denkt misschien al snel aan ouders die hun kind helpen met huiswerk, of die trouw op ouderavonden komen, maar ten diepste is het vooral belangrijk dat ouders hun kind toestemming geven om zich te ontwikkelen. Dat is bij uitstek relevant als je kijkt naar de rol van ouders bij Loopbaanoriëntatie en -begeleiding. 

Peter de Vries is zelfstandig expert ouderbetrokkenheid, lector ‘School en ouders’ aan de Academica University of Applied Sciences in Amsterdam en buitenpromovendus aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij houdt zich al twintig jaar bezig met ouderbetrokkenheid en vindt het nog steeds een geweldig onderwerp. “Er is altijd van alles over te doen en het is veel complexer dan je denkt.”

Wat versta je eigenlijk onder ouderbetrokkenheid?
“Internationaal zijn er de termen ‘school-based’ en ‘home-based’ ouderbetrokkenheid, in Nederland gebruiken we meestal de termen ouderparticipatie en ouderbetrokkenheid. Uit onderzoek blijkt dat ouderparticipatie op school, waarbij ouders bijvoorbeeld meehelpen met activiteiten, niet zoveel effect heeft op leerlingen, maar ouderbetrokkenheid vanuit thuis wel. 

Het lastige is dat niet iedereen daarbij aan hetzelfde denkt. Docenten hebben bijvoorbeeld vaak een heel ander beeld van ouderbetrokkenheid dan de ouders zelf. Misschien betekent het voor de docent dat de ouder het kind helpt met huiswerk, en is het voor de ouder juist dat je je kind thuis lekker verwent.
Je idee van ouderbetrokkenheid heeft daarnaast ook alles te maken heeft met je visie op onderwijs. Als je kinderen snel zoveel mogelijk wilt leren, vraag je ouders of ze thuis mee willen helpen met het huiswerk. Maar als de focus meer op kansengelijkheid ligt, kun je beter met ouders gaan overleggen over wat hun kind nodig heeft om tot bloei te komen. Dus je visie op onderwijs bepaalt ook wat je van ouders verwacht en vervolgens welke competenties je daar als docent of mentor voor in moet zetten.”

Je doet op het moment onder meer onderzoek naar welke competenties docenten nodig hebben als het gaat om ouderbetrokkenheid. Wat valt je op?
“Het verbaast me dat het onderwerp op docentenopleidingen niet of nauwelijks aan de orde komt, of hooguit met de focus op ‘lastige gesprekken voeren met ouders’ of ‘gesprekken voeren met lastige ouders'. In plaats van dat we toekomstige docenten bekwamer maken, maken we ze eerder banger! Bovendien blijken andere competenties minstens zo belangrijk te zijn als ‘gesprekken voeren’. Bijvoorbeeld: ben je cultuursensitief? Als docent moet je je ervan bewust zijn dat je bepaalde culturen minder goed begrijpt. Je bent het meest gevoelig voor de cultuur waaruit je zelf komt. Ik ben opgegroeid in een zogenaamde achterstandswijk, ik kan me makkelijk verhouden tot mensen in een vergelijkbare wijk. In een wijk met hoogopgeleide ouders vind ik dat ingewikkelder. 

Daarnaast moet je als docent of mentor de psychologische processen bij ouders een beetje kunnen begrijpen, en kennis hebben van acceptatieprocessen. Kijk bijvoorbeeld naar het gedoe rond het schooladvies in groep 8. Dan zijn we als docenten verbaasd over de reacties van ouders en gaan we ze heel snel informeren zodat ze met ons meegaan in ons denkspoor. Maar ouders zitten in een totaal ander emotioneel proces. Dat begint vaak in januari: dan hebben ze een kerstdiner achter de rug met familieleden die allemaal ook een mening hadden, en dan willen ze ineens per se niet dat hun kind naar het vmbo gaat. Daarbij speelt ook mee: als er iets met je kind is, dan ga je dat sowieso eerst ontkennen. Want door het probleem te ontkennen, komt er ruimte om het te onderzoeken. Daarna ga je onderhandelen. Dat is logisch als je het bekijkt vanuit de rol van de ouders. Die hebben twee belangrijke rollen: supporter zijn van hun kind, en voor hun kind opkomen.”

Je pleit voor een ‘systemische kijk’ als het gaat om ouderbetrokkenheid. Wat bedoel je daar precies mee?
“Dat betekent dat je als mentor of decaan niet alleen je leerling goed moet kennen, maar ook het gezin waar het kind uit komt, en de verhouding tussen de leerling en zijn ouders.

Toen ik systemisch naar die relatie tussen ouders en kinderen ging kijken, kwam ik uit bij de centrale rol van het begrip ‘loyaliteit’. Ik definieer loyaliteit in deze context als de toestemming die elk kind, op elke leeftijd, voelt van de ouder om zich te mogen ontwikkelen in een richting die past bij het kind. Zoals ik zelf die toestemming kreeg van mijn vader, toen ik als vakantiebaantje een hogere functie kreeg dan hij.

Soms is het voor ouders moeilijk om die toestemming te geven. Cultuur kan een rol spelen. Stel, ik ben naar Nederland gekomen, ze hebben mij beloofd dat als ik genoeg offers breng, dat mijn kind dan naar de universiteit kan. Nu blijkt dat het kind niet zo goed kan leren. Dat kind komt daardoor in problemen: het moet van zijn ouders naar de universiteit, maar hij kan het niet. Dan heb je die ouder nodig om toestemming te geven om een andere vervolgopleiding te doen. En die ouder heeft het nodig om te zien wat voor mooie opleidingen er nog meer zijn en hoe het kind door kan groeien. En vooral om te zien hoe het kind gelukkig kan worden. Ik denk dat we die toestemming iedere keer onderschatten.”

Hoe kun je daar als docent of mentor de ouders bij helpen?
“Zorg vooral dat ouders een gevoel krijgen bij wat hun kind op school doet. Het beste is om ouders al vroeg mee te nemen in het verhaal van hun kind. Nodig ze bijvoorbeeld op school uit voor de afsluiting van projecten. Ze zien dan: ‘Verdraaid, mijn kind heeft talent voor muziek!’ Dan bevestig je ze ook in hun rol als supporter van hun kind.

Informeren over de vervolgopleiding is vervolgens best belangrijk, maar nodig ouders ook uit voor een een-op-een-gesprek of een driehoeksgesprek om de studiekeuzes door te spreken. Dan ontdek je vanzelf wat de ouders belangrijk vinden.

Je kunt als mentor trouwens ook gewoon de ouders even bellen: ‘Lukt het met de studiekeuze enzo? Ik heb het er met je kind over gehad, en gezegd dat ik even jou bel. Ik ben gewoon benieuwd hoe jij in het keuzeproces staat. Lukt het allemaal een beetje? Kan ik nog iets voor je betekenen?’ Dan hoor je vanzelf of het prima gaat of dat ze ergens mee zitten. Dan heb je in elk geval even een afstemming.”

Je had het over cultuursensitiviteit. Wat doe je als je de achtergrond van een leerling niet kent of begrijpt?
“Als je LOB-informatie geeft aan ouders die daar vanwege de taal niets mee kunnen, dan heeft die informatie geen zin. Breng ze dan liever in contact met andere ouders uit dezelfde cultuur. Als jij een Syrische moeder hebt die de Nederlandse taal nog niet spreekt, dan kun je als mentor bedenken: ik heb nog een moeder uit Syrië, die heeft in een vergelijkbaar proces gezeten en snapt hoe het Nederlandse onderwijssysteem in elkaar zit en kan haar geruststellen. Die moeders kun je gewoon even aan elkaar koppelen. Het komt altijd weer neer op relaties."

En stel dat ouders het helemaal niet eens zijn met de studiekeuze van hun kind?
“Dan ga je om de tafel zitten om het te bespreken. Daarbij moet je ook aanvoelen wat het belang van de ouder is, en daarnaast is het belangrijk dat ouders zich ervan bewust worden hoe groot hun invloed is op het keuzeproces van hun kind.

Als bijvoorbeeld in het bloed van jouw kind een automonteur zit maar jij zit als ouder in de weg met je beste bedoelingen, dan moeten we het daar misschien even over hebben. Dat is voor mij als docent of mentor een kwestie van de situatie aanvoelen: ik snap dat jij in de weg zit. Maar dan ga ik niet tegen je kind zeggen ‘Trek je daar maar niks van aan’, want dat trekt zich daar wél wat van aan. 

Of stel, de leerling wil graag piloot worden maar de ouder ziet daarbij alleen een torenhoge schuld voor zich. Dan kun je samen met de ouder en de leerling gaan afwegen: wat zijn de voor- en nadelen, wat zien jullie voor risico’s? Of een leerling wil graag iets in de kunst maar de ouder vindt het niks, ‘want er is toch geen droog brood in te verdienen’. Daar kun je op sturen. ‘Ik snap wat je bedoelt, zou je het prettig vinden om eens met een andere ouder te praten die in dezelfde situatie heeft gezeten?' Dan ben je een coach en verbinder. Je doet het altijd vanuit het belang van de leerling, maar wel steeds óók vanuit het idee dat ouders belangrijk zijn voor de keus die de leerling maakt.”

En wat als de verhouding stroef loopt?
“Vaak zit er angst onder. Een ouder wil dan maar één ding: ’Doe mijn kind niet aan wat mij overkwam.’ Het verhaal van de ouder als leerling speelt dan vaak ook een rol. We hebben vroeger allemaal op school gezeten, maar het verschil tussen docenten en ouders is dat wij als docenten ons verleden hebben kunnen herschrijven, omdat we in het onderwijs werken. Ouders zijn ooit als leerling de school uitgestapt, en komen nu weer binnen als ouder van een leerling. Historisch zit er veel tijd tussen, emotioneel niks. Alleen de geur van de school brengt hen al weer terug naar hun kindertijd. Sommige ouders durven niet eens naar school te komen, die zijn bang dat ze weer iets hardop in een schoolklas moeten zeggen, en dat ze het dan weer niet weten. Het is belangrijk om je ervan bewust te zijn dat die ouder misschien niet zulke goede herinneringen heeft aan de schooltijd. Je kunt het gewoon eens vragen in een oudergesprek: ‘Hoe was jóuw schooltijd vroeger eigenlijk?’ Als je het in de oudergesprekken ook daarover kan hebben, kom je bij de kern.”

Wat kun je verder doen om ouders te helpen?
“Bevestig ouders in hun rol. Ik hoorde van een schoolleider een geniale uitspraak: ‘Ouders hebben het recht om tot het in het onredelijk op te komen voor hun kind.’ Sinds ze dat op een ouderavond heeft gezegd, gaat geen ouder op die school meer een grens over. Gewoon omdat ouders voelen: ik hoef niet te vechten, er is ruimte. 

Besef bij de keuze voor een vervolgopleiding vooral ook dat leerlingen het echt nodig hebben dat hun ouder achter hun studiekeuze staat. We hebben het altijd maar over ouderbetrokkenheid in de zin van ‘ouders die betrokken zijn bij hun kind en bij de school’. Maar het gaat niet alleen om de betrokkenheid van ouders. Het gaat er ook hoe jij als docent of mentor bij de ouders betrokken bent. Als je je daarvan bewust bent, en daarmee aan de slag gaat, help je indirect de leerling in het LOB-proces. Want door de ouder begrip te geven voor de keuze van hun kind, kan de leerling een betere keuze maken.”

Tekst: Anne Wesseling Fotografie Hetty van Oijen

De LOB-scan van het Expertisepunt LOB biedt scholen inzicht in alle aspecten van LOB en laat zien hoe LOB wordt ervaren door onderwijsprofessionals uit alle lagen van de organisatie. Monique Pauli-Jansen en de LOB-ambassadeurs van het Vista College, waaronder Lieke Hannen, hebben een reflectiecanvas ontworpen om de resultaten van de LOB-scan te vertalen naar concrete actiepunten. Dit canvas helpt ook andere scholen om gestructureerd en doelgericht te werken aan de verbetering en de toekomst van LOB binnen hun organisatie.

Wat is het reflectiecanvas?

Het reflectiecanvas is een instrument dat bestaat uit een vijf-stappenplan. Hiermee kunnen scholen maximaal drie van de 11 thema’s uit de LOB-scan analyseren en vervolgens verbeterpunten formuleren. Het canvas helpt bij het opstellen van een actieplan, zodat teams gericht aan de slag kunnen met LOB-verbeteringen.

Hoe werk je met het Reflectiecanvas?

• Analyse van de LOB-scan –Teams bekijken de uitkomsten van de scan en identificeren sterke punten en verbeterpunten.
• Keuze van de thema’s – Er wordt één thema gekozen waar teams hoog op scoren om te onderzoeken wat er nog verfijnd kan worden. Daarnaast worden één of twee thema’s gekozen waar teams zich in willen ontwikkelen.
• Verdiepend gesprek – Teams bespreken aan de hand van concrete vragen hoe zij de gekozen thema’s willen verbeteren of verfijnen en wat daarvoor nodig is.
• Opstellen van een actieplan – Concrete stappen worden genoteerd om de verbeteringen door te voeren.
• Implementatie en evaluatie – Het plan wordt uitgevoerd en regelmatig geëvalueerd om de voortgang te bewaken.

De aanpak binnen het Vista College

Het Vista College heeft een platte organisatie met een College van Bestuur en vijf clusters, waaronder veertig onderwijsteams die zelfstandig opereren. Elk cluster heeft een LOB-ambassadeur die zich inzet voor de ondersteuning en de ontwikkeling van LOB binnen het eigen team. Deze ambassadeurs komen wekelijks bijeen om gezamenlijk aan doelstellingen te werken om het LOB-onderwijs binnen het Vista College te versterken. In het huidige studiejaar hebben vrijwel alle veertig onderwijsteams de LOB-scan ingevuld. 

Volgens Monique Pauli-Jansen, LOB-expert bij het team Strategie en Onderwijsbeleid, is het essentieel dat een team een gemeenschappelijke taal spreekt als het gaat om LOB.

“Met het reflectiecanvas willen wij proberen ervoor te zorgen dat we met de teams, door dezelfde LOB-focus vragen in te zetten en op een gestructureerde manier het gesprek samen te voeren, te ontdekken welke stappen gezet kunnen worden om LOB te verbeteren. Een team kan dan zelf kiezen aan welke thema’s (maximaal drie) ze het eerst zou willen werken”.

Lieke Hannen, LOB-ambassadeur van het cluster Beleving, Vitaliteit en Creativiteit, benadrukt het belang van een positieve benadering: “We willen proberen met het canvas teams aan te moedigen om te kijken naar wat goed gaat. Dit geeft energie en motivatie, om vervolgens wellicht ook te kijken naar verbeterpunten. Het canvas kan ondersteunen om haalbare en realistische stappen te zetten, zonder direct grote veranderingen door te voeren”.

Tijdens een kick-off bijeenkomst op 10 april a.s., gaat het LOB-project op het Vista College van start. Hierna kunnen de onderwijsteams mét het reflectiecanvas, verbeterplannen voor LOB gaan maken voor het komende studiejaar.

Conclusie
Het reflectiecanvas is een aanvulling op de LOB-scan en biedt een waardevolle methode om de uitkomsten van de LOB-scan om te zetten in concrete verbeteracties. Door deze gestructureerde aanpak kunnen scholen gericht werken aan de verduurzaming en versterking van LOB binnen hun organisatie.

Het loopbaandossier aan het eind van leerjaar 4: het is wettelijk verplicht, dus alle vmbo-leerlingen hébben het. Maar ze zijn er niet trots op, en daarom nemen ze het zelden mee naar hun kennismakingsgesprek op het mbo. Om te laten zien dat het ook anders kan, organiseerde LOB-regio Eemland in januari de eerste Week van het Loopbaandossier. Coördinator Daniël Kers: Als het loopbaandossier echt iets over jou zegt, dan wil je het ook meenemen.

Een persoonlijk loopbaandossier, dat écht iets zegt over jou en over je motieven om voor een vervolgopleiding te kiezen, hoe ziet dat er eigenlijk uit? LOB-regio Eemland ontwierp een aantal posters met aansprekende voorbeelden. Een leerling die tekenen en schilderen echt fantastisch vindt om te doen ('Ik kom dan helemaal tot rust’) wil bijvoorbeeld de mbo4-opleiding Specialist Schilder volgen op het Cibap. Ze wil later hele grote muurschilderingen maken. Doel op het mbo: ’Ik wil graag nog realistischer leren schilderen en vooral mijn eigen style nog meer ontwikkelen’. 

Een leerling die zich aanmeldt voor de mbo4-opleiding Verpleegkunde, heeft ter oriëntatie open dagen bezocht en familieleden gesproken die de opleiding ook hebben gedaan. Ze wil doorstromen naar het hbo en verpleegkundige worden op de spoedeisende hulp of een afdeling kinderverpleegkunde. Ze voegde in een kader een citaat toe: ‘She never quit taking care of people. That was the joy of her life’. En een leerling die van jongs af aan geïnteresseerd is in auto’s en al stage liep bij een garage, merkte bij de open dag van de opleiding Technisch Specialist Autotechniek dat hij bij alle gesprekken aan het glimlachen was. Het was duidelijk: dit was echt hét beroep voor hem.

Het plezier en de motivatie spatten ervan af en let wel: de teksten komen uit bestaande loopbaandossiers van leerlingen. “De vormgeving hebben we wel aangepast, om te laten zien dat je er echt smoel aan kunt geven”, vertelt Daniël Kers, stafmedewerker LOB en coördinator van de Week van het Loopbaandossier. Het doel van deze themaweek, die in januari voor het eerst werd gehouden, was om te laten zien dat het loopbaandossier iets kan zijn waar je trots op bent en wat je graag mee wilt nemen naar het kennismakingsgesprek bij je vervolgopleiding, en ook om mbo-opleidingen op te roepen er actief naar te vragen bij de matching. Er werden voorlichtingsmaterialen en LOB-lessen ontwikkeld, en gratis beschikbaar gesteld aan vmbo- en mbo-scholen. Daniël Kers was verrast over hoeveel animo er was om mee te doen. “Ik had op LinkedIn een paar berichten gepost over de Week van het Loopbaandossier met een link naar de materialen. Uiteindelijk deden 54 scholen mee, waarvan 23 vmbo-scholen in onze regio.”

Uit jullie jaarrapportage bleek dat maar 20% van de vmbo-leerlingen hun loopbaandossier meeneemt naar de kennismaking op het mbo. Dat is weinig! Hoe komt dat?
“Landelijk gezien is het nog best veel, maar het kan natuurlijk beter. Leerlingen nemen het meestal niet mee omdat ze er gewoon niet trots op zijn. Op veel scholen volgt het loopbaandossier automatisch de LOB-methode. Dat gaat dan vaak zo: in leerjaar 1 maak je een testje over je kwaliteiten, dat is dan afgevinkt, en aan het eind van leerjaar vier komt dat automatisch in je loopbaandossier, zonder dat je er iets in kunt aanpassen. Maar wat je in de eerste klas invulde, is in negen van de tien gevallen helemaal niet wat je ook in leerjaar 4 nog vindt. Dan zegt zo’n leerling natuurlijk ‘Wat een stom loopbaandossier, er klopt niks van!’ Dat snap ik helemaal. En als je er niet trots op bent, waarom zou je het dan meenemen naar je kennismakingsgesprek op het mbo? 

Maar het kan echt anders. Persoonlijker en actueler. We pleiten daarom voor een vertaalslag. Maak zélf een samenvatting van maximaal twee A4’tjes van je loopbaanportfolio, in een stijl die je zelf kiest. Vertel op een persoonlijke manier over je studiekeuze, waarom je deze studie kiest en wat je hebt gedaan om tot deze keuze te komen. Dan weerspiegelt je loopbaandossier precies de dingen die jij belangrijk vindt, en die je ook graag wilt laten zien aan de mensen bij je vervolgopleiding, zodat ze je kunnen helpen bij het bereiken van je doelen.”

Behalve de posters hebben jullie ook lesmateriaal ontwikkeld. Hoe zag dat eruit?
“Het idee was dat leerlingen in deze week een begin zouden maken met zo’n persoonlijk loopbaandossier. We hebben daarom lesmateriaal ontwikkeld waarin elke schooldag een andere loopbaanvaardigheid belicht wordt. Op maandag oefenen leerlingen bijvoorbeeld met het benoemen van kwaliteiten, van zichzelf en ook van elkaar. En op dinsdag was er een les over motievenreflectie, waarbij leerlingen opschreven waar ze energie van krijgen en waarom.

Het zijn oefeningen van tien minuten tot een kwartier. We hebben de oefeningen bewust klein gehouden, zodat je ze ook gemakkelijk aan andere vakken kunt koppelen. Daar leent zo’n persoonlijk loopbaandossier zich sowieso goed voor. Bij Nederlands kun je bijvoorbeeld oefenen met het maken van een samenvatting van je LOB-portfolio, bij tekenen kun je experimenteren met de vormgeving, en bij Engels kun je misschien op zoek naar een mooi citaat dat iets zegt over jouw motieven om te kiezen voor deze vervolgopleiding.”

Hoe reageerden scholen?
“Scholen waren vaak meteen enthousiast als ze de posters zagen. Bijna iedereen heeft bij ‘Loopbaandossier’ een beeld van een standaard Wordbestand dat je moet invullen. Nu zeiden creatieve docenten: ‘Wacht even, als dit óók mag, dan hebben we nog wel meer ideeën!’ Want leerlingen kunnen bijvoorbeeld ook een blog of een vlog maken.

Decanen reageerden heel positief. Ze waren blij dat er LOB-materiaal werd aangereikt dat ze een-op-een konden doorsturen naar mentoren en vakdocenten, die er meteen mee aan de slag konden. LOB wordt meestal behandeld in een lesuur. Dit was LOB, maar dan in de vorm van een korte oefening. Voor sommige vakdocenten was dat echt een eyeopener: zij konden bij hun lessen tekenen, Duits, geschiedenis of Nederlands dus óók iets doen met LOB! Een van de opdrachten, over loopbaansturing, gaat bijvoorbeeld over het maken van een Succes-schema: welk persoonlijk doel wil je bereiken, wat heb je daarvoor nodig? Dat hoeft natuurlijk niet per se een LOB-doel te zijn. Ik hoorde dat die oefening gebruikt was in een les Aardrijkskunde, bij de voorbereiding op een proefwerk. Daarbij oefen je immers ook vaardigheden op het gebied van doelen stellen en een planning maken.”

Dat laat eigenlijk zien: LOB is breder dan de mentorles.
“Dat is ook zo. LOB gaat over persoonsvorming en persoonlijke ontwikkeling. In essentie gaat het over de vraag ‘Hoe zie ik mezelf in relatie tot de wereld om me heen?’ LOB begint al bij vakdocenten die zelf trots zijn op wat ze doen, en die vanuit die trots kunnen vertellen waarom hun vak belangrijk is. Daarmee zeg je tegen leerlingen: ‘Wat je hier leert, dóet ertoe’. Dat is de basis die elke vakdocent moet kunnen overbrengen. Maar daarnaast kun je ook breder kijken. Leerlingen moeten uiteindelijk loopbaanvaardig en keuzevaardig worden. De LOB-competenties die ze daarvoor ontwikkelen, zoals kwaliteitenreflectie en motievenreflectie, zijn eigenlijk algemene vaardigheden, die je in elke les kunt oefenen. Vervolgens is het fijn als dat samenkomt in de LOB-les, waar een mentor of coach dan uitlegt dat je die vaardigheden ook kunt toepassen op je loopbaanplan. Dan kunnen leerlingen er ook met elkaar over in gesprek gaan, want juist daardoor ontdek je ‘Hé, ik vind dit kennelijk leuker dan jij’, of ‘Kennelijk kan ik iets goed.’”

Op mbo-scholen wordt bijna nooit gevraagd naar het loopbaandossier. Waar komt dat door?
“Op het mbo wordt meer gekeken naar het doorstroomdossier. Dat gaat echt over de ondersteuningsbehoefte van een leerling: in hoeverre heeft die extra begeleiding nodig? Dat doorstroomdossier wordt, op basis van afspraken tussen scholen, in 80% van de kennismakingsgesprekken wél behandeld, terwijl het wettelijk niet eens verplicht is. Dat leerlingen een loopbaandossier maken is wel wettelijk verplicht, maar dat kwam pas later. Dan is de gedachte al snel ‘We hébben al een dossier’. De vmbo-leerlingen vormen ook maar een deel van de mbo-instroom.

We zouden graag zien dat begeleiders bij een kennismakingsgesprek met vmbo-leerlingen actief naar het loopbaandossier vragen. Het is relevant, want ook op het mbo wordt het persoonlijke verhaal van de leerling steeds belangrijker. Je kunt alle studenten hetzelfde studieloopbaan-programma laten doorlopen, maar je kunt ook maatwerk bieden. Dan is het mooi als leerlingen bij de overstap al iets hebben waar je samen serieus naar kunt kijken. Leerlingen krijgen dan het gevoel dat er echt naar ze wordt geluisterd, en je kunt ze als school ook beter ondersteunen bij de doelen die ze willen bereiken. Of de extra aandacht heeft gewerkt, weten we trouwens pas over een paar maanden, dat gaan we nog onderzoeken.”

Heb je zelf eigenlijk wel eens een loopbaandossier gemaakt?
“Zeker! Toen ik decaan werd, was het loopbaandossier voor mij ook iets nieuws. Ik dacht: als we het aan leerlingen vragen, waarom dan niet aan onszelf? We zijn er op een teamdag mee aan de slag gegaan. Het idee was om het loopbaandossier te gebruiken in ons persoonlijk ontwikkelplan, en ook om te ervaren wat we eigenlijk vragen van leerlingen. Bij een vraag als ‘Noem dingen waar je goed in bent’ merk je dan al meteen dat het best lastig is om die zomaar te beantwoorden. Het heeft aandacht nodig en het zet je aan het denken – logisch dat leerlingen dat niet zomaar even tussendoor doen.
Ik kan iedereen aanraden om zelf ook eens zo’n loopbaandossier te maken, want het geeft inzicht en daarnaast is het leuk om weer eens je eigen vaardigheden in beeld te hebben. Waarom doe ik wat ik doe? Wat is eigenlijk mijn doel, wat heb ik nodig om dat te bereiken? Dat is, ook als volwassene, heel nuttig om eens op papier te zetten. Een doel kan trouwens ook klein zijn. Misschien wil je gewoon een keer bij een collega meelopen in de les, dat is meestal best makkelijk te organiseren.”

Organiseren jullie volgend jaar weer een Week van het Loopbaandossier?
“Dat zijn we zeker van plan. De lesopdrachten houden we dan ook weer klein en gemakkelijk, maar we willen wel graag dat er meer aandacht komt voor het loopbaandossier. Misschien kunnen we het proces dan wat meer naar voren trekken, en benadrukken dat het loopbaandossier niet iets is wat je even in elkaar draait vlak voor je studiekeuze. Het is het resultaat van een proces dat je vanaf leerjaar één op het vmbo het liefst al twee keer per jaar doormaakt, waarbij de verschillende loopbaankeuzes steeds opnieuw aan bod komen. Je doelen kunnen wijzigen, je interesses veranderen, je kwaliteiten groeien, je beeld van de vervolgstudies verandert ook. Het is mooi als leerlingen gaandeweg ontdekken en ervaren: ’Hé, ik groei, ik ontwikkel mezelf!’, en dan weer even opnieuw onderzoeken hoe hun keuzes daarbij passen.  Als het loopbaandossier dát proces laat zien, is het echt iets waar je trots op bent.”

Tekst: Anne Wesseling Fotografie Hetty van Oijen

Hoe zorg je als schoolleider dat je hele team betrokken is bij LOB? Alinka Spijkers, nu rector-bestuurder van RSG Magister Alvinus in Sneek en daarvoor directeur van Plein Joure, zet in op het creëren van een loopbaangerichte leeromgeving op school en zorgt dat mentoren en decanen tijd en ruimte hebben om dat voor elkaar te krijgen. “Als je goed formuleert wie welke rol heeft, weten docenten ook waar ze aan toe zijn.”

Als directeur kreeg Alinka Spijkers wel eens een leerling doorgestuurd die in de les uit de bocht gevlogen is. Een van de vragen die ze dan stelt is ‘Wat wil je hierna gaan doen?’ Het is een mooie vraag, vindt ze. Je kunt erover doorpraten: als je dit beroep wilt, vind je dat je gedrag erbij past? Maar vaak, zegt ze, weten zulke leerlingen helemaal niet goed wat ze willen.

“Een leerling die weet waar hij of zij naar toe wil, heeft over het algemeen meer motivatie om daar te komen. Maar er zijn ook leerlingen die echt geen idee hebben. Dan weten ze op school dus ook niet waarvoor ze het allemaal doen, .en dan snap ik wel dat ze minder gemotiveerd zijn. Zelf wist ik vroeger vrij snel wat ik wilde: iets met sport. Uiteindelijk ben ik nu schoolleider, maar ik begon als docent lichamelijke opvoeding. Dat geef ik wel eens als voorbeeld mee aan leerlingen. Bedenk waar je heen wilt, en wat bij jou past. Als je weet waarvoor je het doet, is het makkelijker om op school door te zetten.”
Het zijn vaak bijzondere gesprekken, en ook praktijkvoorbeelden van haar visie. “LOB is meer een mindset dan een methodiek”, zegt ze. “Een mindset waarbij LOB er altijd is en mag zijn, en waarbij je gebruik maakt van mogelijkheden die zich spontaan aandienen.”

Je bent ruim een jaar als directeur bestuurder verbonden aan deze school. Stond LOB meteen op de agenda?
“Ja, want voor mijn komst was er ook al nagedacht over hoe LOB vorm kon krijgen. De decanen namen de loopbaangerichte leeromgeving als uitgangspunt en hun visie haakt aan bij die van mij: we zien LOB als onderdeel van het dagelijks onderwijsproces. Dat betekent dat LOB niet alleen een opdracht is voor de decaan, maar voor alle medewerkers. We vinden dat leerlingen meer moeten leren dan alleen wat op hun diploma staat. Daar hoort beroepsoriëntatie ook bij. Dat is bij uitstek LOB, het gaat om vragen als ‘Wie ben ik?’ ‘Hoe verhoud ik me tot de wereld?’ ‘Wat kan en wil ik bijdragen?'

Er lag dus al een mooie basis, maar we konden nog een slag slaan in hoe we LOB zichtbaar maken in de praktijk. Ik stuur daarbij overigens als schoolleider niet rechtstreeks, dat doen de teamleiders. Wat ik wel doe is het gesprek faciliteren en zorgen dat het er in het management overleg over gaat. Hoe kunnen we het aanvliegen, hoe kunnen we faciliteren? Want docenten hebben het al druk. Op veel scholen is LOB alleen iets van de decaan en komt het niet goed van de grond omdat het voor docenten en mentoren voelt als iets dat er óók nog bij komt. Dat proberen we hier te voorkomen.”

Hoe geven jullie LOB vorm op school?
“Binnen Plein Joure was de insteek dat de school als geheel een loopbaangerichte leeromgeving moet zijn. Die visie hebben we uitgewerkt in een doorlopende leerlijn, waarbij LOB in elk geval gekoppeld is aan het mentoraat. Tijdens de driehoeksgesprekken met de leerlingen en de ouders over de voortgang, gaat het bijvoorbeeld ook over hoe de leerlingen in hun vel zitten, of ze al een idee hebben voor een vervolgopleiding.

Het helpt mentoren als er een doorlopende leerlijn ligt waarop ze kunnen terugvallen. Binnen Plein Joure was dat de LOB-methode Qompas. Daarnaast kunnen de mentoren activiteiten, zoals OnStage voorbereiden met hun leerlingen: een visitekaartje maken, bedenken welke beroepen je wilt bezoeken. Maar LOB moet meer zijn dan wat antwoorden invoeren in Qompas. Het gaat om horen, zien, proeven, ervaren. Dus er zijn ook veel LOB-activiteiten in de vorm van bijvoorbeeld bedrijfsbezoeken. 

Ook binnen de RSG zien we LOB als iets dat niet alleen bij de mentoren en decanen ligt. Alle medewerkers zijn erbij betrokken. We hebben bijvoorbeeld pedagogische conciërges, die ervoor opgeleid zijn om echte gesprekken met leerlingen te voeren, ook als er iets niet goed gaat. Ze lopen door de school en gaan tijdens pauzes of vrije uren ook actief in gesprek met de leerlingen. En andere docenten kunnen in hun les ook aanhaken bij LOB. Als je goed formuleert wie welke rol heeft, zijn de verwachtingen ook duidelijk. Docenten weten ook waar ze aan toe zijn. Daardoor verdwijnt het gevoel van ‘Moet dit óók nog?’”

Wat is verder nodig om je hele team mee te krijgen als het gaat om LOB? 
“Vanuit schoolleiding helpt vooral duidelijkheid: wat is onze visie op LOB en wat verwachten we van docenten? Vervolgens is de belangrijkste vraag hoe je dat kunt faciliteren, zodat de extra last ook evenredig verdeeld wordt. In je eigen begroting moet je tijd en geld vrijmaken voor decanen en mentoren om een doorlopende leerlijn te ontwikkelen. Als schoolleider faciliteer je dat erover nagedacht kan worden en ik onderzoek hoe en waar ik middelen kan vrijmaken zodat mijn collega’s hun ideeën kunnen uitvoeren.
We hebben inmiddels met alle medewerkers ook over hun eigen ontwikkeling gesproken: hoe zit je in je baan en je functioneren, wat doe je precies, bijvoorbeeld als mentor, hoe gaat dat? Hoe zou je je nog willen ontwikkelen en wat heb je daarvoor nodig? Welke handvatten zou je willen hebben om LOB-opdrachten te bedenken voor je leerlingen?

Het draait vooral om het besef bij álle medewerkers dat LOB niet op zichzelf staat, maar dat het altijd en op elk moment erover kan gaan. Als je ziet dat een leerling iets leuk vindt, of ergens talent voor heeft, kun je dat benoemen. Zo eenvoudig is het soms. Daarbij: LOB kan ook een kans zijn in je les. Burgerschap en LOB leent zich bijvoorbeeld uitstekend om te combineren. Je kunt activiteiten rond verkiezingen koppelen aan loopbaanoriëntatie: welke functies zijn er in de politiek? Is er iets dat je aanspreekt? Wat zou je zelf stemmen? Dat is ook een reflectie op je normen en waarden.

Het is overigens een utopie te denken dat iedereen LOB maar uit zichzelf kan en doet. De ene docent zal LOB meer oppakken dan de andere. Is het erg als het niet in alle lessen aan bod komt? Nee. Als het maar in voldoende mate aan bod komt. Het is mooi als docenten het oppakken, maar niet de volle honderd procent hoeft dat te doen.”

RSG Magister Alvinus is een scholengemeenschap voor vmbo, havo, vwo en ISK. Krijgen alle richtingen evenveel LOB?
“Ik heb hiervoor in de schoolleiding van vmbo-scholen gezeten. In het vmbo is er in het curriculum al langer aandacht voor het opleiden tot wereldburgers, waarbij LOB-activiteiten een belangrijk onderdeel zijn. Inmiddels besteden we hier op de havo, in het vwo en op de ISK op een gelijkwaardige manier aandacht aan LOB. Op het vmbo beginnen we wel iets eerder. Daar is LOB iets meer gericht op het kennismaken met beroepen, op de havo en het vwo draait het meer om de keuze voor een vervolgopleiding. Bij alle richtingen gaat het om de vraag ‘Wie ben ik en wat past bij mij?’”

Het betrekken van bedrijven bij LOB-activiteiten is op veel scholen een aandachtspunt. Hoe pakken jullie dat aan?
“Als je meer body geeft aan loopbaanoriëntatie, en je wilt dat leerlingen buiten de school ervaringen opdoen, dan heb je bedrijven in de omgeving echt nodig. We hebben een paar jaar terug met een aantal vo-scholen in de gemeenten Südwest-Fryslân en De Fryske Marren gezegd: laten we dat bundelen, om te voorkomen dat we allemaal apart die ondernemers gaan benaderen. Daarvoor hebben we de organisatie 3oBuro opgericht, als spil tussen ondernemers, onderwijs en overheid. 3oBuro voert de makelaarsfunctie uit voor de deelnemende scholen en organiseert ontmoetingen tussen leerlingen en bedrijven. Als we bijvoorbeeld een bedrijfsbezoek, gastles of beroependag willen organiseren, benadert het team van 3oBuro de ondernemers om te vragen of zij willen meewerken. Dat loopt fantastisch. Laatst kwam een ondernemer een hoogwerker op het schoolterrein en konden leerlingen de ramen van de school wassen, en we hadden hier ook een keer een mini-vrachtwagen, zodat ze kennis konden maken met de wereld van het transport. Ook bezoeken aan het TechnoLab, VMBO On Stage en TechniekTastbaar worden mede vanuit het 3oBuro gecoördineerd.”

Praktische vraag: Hoe is de bekostiging voor 3oBuro geregeld?
“Daar ligt onder andere mijn taak: samen met de bestuurders van de andere VO-scholen gaan we hierover in gesprek met de gemeenten. De helft van de bekostiging van 3oBuro komt van de scholen, de helft komt van de gemeenten. De gemeente Südwest Fryslân wilde bijvoorbeeld zelf al graag meer samenwerking tussen onderwijs, overheid en ondernemers, want die heeft er ook een belang bij dat leerlingen zien wat er in de regio gebeurt, en dat de jeugd aan de regio verbonden blijft. Meerdere gemeenten hebben gelden ontvangen voor de Regiodeals. Dat zijn gelden die de gemeenten ontvangen voor maatregelen in het kader van een betere woon-, werk- en leefomgeving. Daar kunnen een deel van de activiteiten van 3oBuro ook goed onder vallen. Bij het uitwerken van de besteding van de middelen vanuit de Regiodeal zitten we met de betrokken ambtenaren aan tafel en bespreek ik of we een deel van het geld van de Regiodeal hiervoor kunnen gebruiken.

Er zijn trouwens wel meer tijdelijke gelden waar je voor LOB gebruik van kunt maken. Met de subsidie ‘Verbetering basisvaardigheden’ en de gelden voor burgerschap kun je ook daarbij passende LOB-activiteiten financieren. Het is voor mij een uitdaging om creatieve oplossingen en mogelijkheden te vinden. En natuurlijk, met tijdelijk geld kun je geen structureel beleid opzetten, maar het helpt wel om iets van de grond te krijgen. 3oBuro is zo’n succes geworden dat de gemeenten er inmiddels niet meer vanaf willen.”

Kun je al iets zeggen over het effect van LOB en de loopbaangerichte leeromgeving?
“Dat is lastig te meten. We kunnen best in cijfers zichtbaar maken hoeveel leerlingen we bereiken met een oriëntatiedag, hoeveel er OnStage bezoeken, of hoeveel meedoen met LOB-activiteiten bij bedrijven of op school. Maar dat zijn alleen cijfers. Als je LOB samen met de bedrijven in de omgeving vormgeeft, levert het zoveel op dat niet in cijfers is uit te drukken. Vooral als het gaat om samenwerkingen. Ondernemers zijn graag bereid om mee te werken, zij zeggen ‘Ik hou er altijd iets aan over, en misschien komt een leerling over een paar jaar langs voor een stage’. En wij proberen als school ook af en toe iets terug te doen. Een van de ondernemers in ons netwerk doet bijvoorbeeld altijd met alle LOB-activiteiten mee. Als wij dan een keer met het team een overleg buiten de deur hebben, gaan we naar zijn restaurant. En met kerst organiseren we een kerstmarkt met de lokale ondernemers. Dan krijgen alle medewerkers een budget om bij die ondernemers hun eigen kerstpakket samen te stellen.

Het draagt allemaal bij aan het netwerk dat je opbouwt: we doen een beroep op de ondernemers, en wat we terugdoen, bevestigt de relatie. Het draagt bij aan de ‘mienskip’, zoals we dat hier noemen, het gevoel van onderlinge verbondenheid. Dat is uiteindelijk waar het bij LOB ook om gaat: dat leerlingen zich ervan bewust worden dat ze onderdeel zijn van een gemeenschap.”

Waar word jij zelf blij van, als het gaat om LOB?
“Wat ik zelf doe is helemaal niet zo bijzonder. Waar ik uiteindelijk het meest van geniet, zijn de momenten wanneer leerlingen door een LOB-activiteit iets bijzonders beleven. Het motto van onze school is ‘Beleef je beste schooltijd’. Dus dan móeten leerlingen ook de hoogwerker op om zelf de ramen van de school te lappen, en dan stáát er hier voor de deur een mini-vrachtauto, waarmee ze op het schoolterrein zelf mogen rijden. Dan zie ik leerlingen die helemaal lyrisch zijn van enthousiasme, omdat ze later vrachtwagenchauffeur willen worden en nu alvast voelen hoe dat is. Dat is toch machtig?”

Tekst Anne Wesseling Fotografie Hetty van Oijen

In Rotterdam werken Zadkine (mbo) en verschillende vo-scholen samen in het project ‘Glansrijk Doorstromen’. Dit project biedt leerlingen uit de derde en vierde klas vmbo de kans om kennis te maken met het mbo. Gedurende vijf weken volgen zij één dag per week lessen bij Zadkine, waarbij de focus ligt op het ontwikkelen van de vaardigheden die nodig zijn om succesvol te kunnen studeren aan het mbo. Het doel is om de motivatie van de leerlingen te vergroten en hen een betere start te geven bij hun vervolgopleiding.

Miranda Zandbergen en Marcel Bremer (Onderwijs & Kwaliteit), zijn vanaf het begin betrokken bij de uitvoering en verdere ontwikkeling van Glansrijk Doorstromen.

Een praktische insteek: vaardigheden voor succes
“Glansrijk Doorstromen is een project waar ik volledig achter sta. Dit is het tweede jaar dat we het aanbieden aan vo-scholen die zich hebben aangemeld. We begonnen het project vóór de coronaperiode met een iets andere benadering, maar door de jaren heen hebben we het verder ontwikkeld. Dankzij een subsidie van de gemeente kunnen we het project nu verder uitbreiden en meer scholen betrekken.”
De vo-coördinator speelt een belangrijke rol in de verbinding tussen de scholen en Zadkine. Daarnaast hebben vier docenten bij Zadkine extra uren gekregen om lessen te verzorgen voor de vo-leerlingen die een dag per week deelnemen aan het programma. 

Motivatie van leerlingen en communicatie met ouders
Een vraag die vaak gesteld wordt, is voor welke leerlingen Glansrijk Doorstromen het meest geschikt is. Miranda Zandbergen legt uit: “Leerlingen kiezen zelf om deel te nemen. Wat ons opvalt, is dat vooral derdejaars leerlingen, die hun motivatie voor school wat verloren hebben, gedurende het project veel meer motivatie ontwikkelen. Ze krijgen meer inzicht in waarom ze het ‘doen’.”
Het project richt zich op het versterken van de intrinsieke motivatie van vmbo-leerlingen, in plaats van de vaak aanwezige extrinsieke motivatie. Dit wordt bereikt door leerlingen te helpen hun eigen passies en talenten te ontdekken.

“Om hen bij dit proces te ondersteunen, werken de leerlingen tijdens het programma met een agenda en een werkboek. In het werkboek staan verschillende opdrachten die hen helpen reflecteren op hun eigen talenten, drijfveren en mogelijkheden. Het Ikigai-model vormt hierbij de basis. Aan het einde van het programma maken de leerlingen een vlog waarin ze laten zien wat ze hebben geleerd. Deze vlog wordt niet alleen beoordeeld door hun eigen docent, maar ook door een docent van het mbo. Dit biedt een waardevol leermoment voor de leerlingen, omdat ze ontdekken dat beoordelingen op het mbo vaak anders zijn dan op het vmbo. Op het mbo ligt de nadruk meer op het proces: welke stappen hebben ze gezet om hun doelen te bereiken?”

Deze aanpak helpt leerlingen niet alleen om zich bewust te worden van hun talenten, maar ook om het belang van een zelfstandig leerproces te begrijpen, wat hen goed voorbereidt op de volgende stap in hun onderwijsloopbaan.

“Wat we merken, is dat ouders vaak twijfelen wanneer ze horen dat reguliere lessen uitvallen voor dit project. Ze vinden de reguliere vakken belangrijker. We moeten nog werken aan de communicatie richting ouders, om duidelijk te maken dat de voorbereiding op het mbo essentieel is en mogelijk zelfs belangrijker dan vakken als natuurkunde.”   

Verandering in lesgeven en leerervaringen
“De ervaringen van zowel leerlingen als docenten zijn positief. Vo-docenten melden dat oud-leerlingen die naar het mbo zijn doorgestroomd, grote verschillen ervaren. Op het mbo is er veel meer zelfstandigheid vereist en leerlingen moeten zelf meer ontdekken. Dit is ook wat de leerlingen van Glansrijk Doorstromen terugkoppelen. Ze merken dat ze meer verantwoordelijkheden krijgen en dat het ontwikkelen van vaardigheden zoals plannen en organiseren essentieel is voor hun succes op het mbo.”
Deze bevindingen hebben er bij sommige vo-docenten toe geleid om hun manier van lesgeven aan te passen. Ze geven nu minder sturing en richten zich meer op coachen, zodat leerlingen zelfredzamer worden. Dit is een belangrijke stap in de ontwikkeling richting het vervolgonderwijs.

De toekomst van het project: versterken van samenwerking
“Dit jaar bevinden we ons in een cruciale fase. We hopen dat vo-scholen nog meer betrokken raken bij de ontwikkeling van Glansrijk Doorstromen en dat we het project verder kunnen uitbreiden. We hebben immers een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid. Zeker als je kijkt naar het vsv-percentage in Rotterdam, is het duidelijk dat we iets moeten veranderen. Dit project helpt leerlingen gemotiveerd toe te werken naar een mbo-opleiding.”

Glansrijk Doorstromen is niet alleen een waardevol initiatief voor de leerlingen die deelnemen, maar biedt ook kansen voor vo-docenten om hun manier van lesgeven te heroverwegen en te verbeteren. Door de samenwerking tussen vo-scholen en Zadkine kunnen we leerlingen helpen om zelfverzekerder en beter voorbereid door te stromen naar het mbo.

Veel vwo’ers gaan na het behalen van hun diploma als vanzelfsprekend naar de universiteit. Bij het kiezen van een vervolgopleiding kijken zij meestal niet of er ook hbo-opleidingen zijn die passen bij hun interesses en mogelijkheden. En dat is jammer, want voor een deel van de vwo’ers is het hbo een betere optie.

Leerlingen van het vwo, maar ook mensen in hun omgeving op school en thuis, zijn vaak niet goed op de hoogte van de verschillen tussen een hbo- en een wo-opleiding. Het is dus belangrijk dat vwo’ers hier op school goede voorlichting over krijgen. Bij de vervolgkeuze van vwo’ers speelt beeldvorming ook een rol. Leerlingen krijgen, bewust of onbewust, de boodschap van leeftijdgenoten, mentoren, docenten en/of ouders mee, dat het zonde is van hun vwo-diploma om te kiezen voor het hbo.

De afgelopen twee jaar hebben universiteiten en hogescholen samengewerkt binnen het project Wisselstroom. Doel van dit project was om te onderzoeken hoe de differentiatie bij de doorstroom van vwo’ers  naar het hoger onderwijs – hbo of wo - verbeterd kon worden, zodat uitval wordt verminderd. Binnen het project hebben universiteiten en hogescholen onder andere materiaal ontwikkeld dat kan worden ingezet om leerlingen beter voor te lichten over de verschillen én overeenkomsten tussen hbo en wo. Dit materiaal vind je binnenkort op een aparte pagina op deze site.

In het onderstaande filmpje geven vertegenwoordigers van het hoger onderwijs, een decaan, een ouder én studenten tips aan scholen over hoe ze de voorlichting over hbo- en wo-studies aan hun vwo-leerlingen kunnen verbeteren.

Op het Olympus College in Arnhem heerst grote tevredenheid over brede brugklassen, waarin leerlingen van meerdere niveaus bij elkaar zitten.

Het systeem draagt bij aan kansengelijkheid, mits goed ingericht en uitgevoerd. Dat komt in het gedrang, nu het nieuwe kabinet de subsidieregeling niet verlengt.

Dione, Quirijn en Noémi zitten in verschillende klassen, op verschillende niveaus. Toch behoren ze tot dezelfde vriendengroep. In de pauzes hangen de tweedejaars samen bij de picknicktafels op de eerste etage van het Olympus College in Arnhem. ‘We delen dan ons eten met elkaar’, zegt Noémi (13). ‘Als iemand een bakje druiven mee heeft, dan eten we daar met z’n allen van.’ Dione (14): ‘Of snoep!’ Ze houden ook van struinen door de gangen, vult Quirijn (13) aan. ‘Dan lopen we rondjes, net zolang tot de bel gaat.’ Op dat moment scheiden hun wegen. Dione en Quirijn gaan naar hun gemengde havo-vwo-klas, Noémi naar haar gemengde vmbo-havo-klas. Het is dat er naar hun niveau wordt gevraagd, want eigenlijk kan het ze weinig schelen. ‘Ik weet niet eens van de andere leerlingen in mijn klas welk niveau ze doen’, zegt Quirijn. ‘We zijn gewoon één klas.’ Voor deze leerlingen klinkt dat heel logisch, maar zo’n vijf jaar geleden zagen de pauzes er nog heel anders uit. ‘Toen had je aparte mavo-, havo- en vwo-klieken’, zegt Thomas Olsthoorn, coördinator van het tweede leerjaar en docent drama. ‘Nu mengen leerlingen veel beter.’

Het recept voor deze wonderlijke transformatie? Brede brugklassen. De eerste twee jaar zitten leerlingen van verschillende niveaus bij elkaar in de klas. Daarna stromen ze door naar het niveau dat het beste aansluit bij hun capaciteiten. Kinderen krijgen hierdoor langer de tijd om te laten zien wat ze in hun mars hebben. Het biedt bovendien tegenwicht aan het Nederlandse onderwijssysteem, waarin kinderen al op 12-jarige leeftijd (in groep 8) aan de hand van een eindtoets worden verdeeld in verschillende niveaus. Vooral kinderen uit specifieke groepen zijn hier de dupe van, concludeerde de Onderwijsinspectie in een grootschalig onderzoek uit 2021. Het gaat onder anderen om kinderen uit gezinnen met een migratieachtergrond of een zwakke sociaal-economische positie, meisjes en plattelandskinderen. Het merendeel blijft hangen in het schooltype waar hij of zij door onderadvisering is terechtgekomen.

Winnaars en verliezers

Brede brugklassen zijn verreweg het effectiefste instrument om deze weeffout te herstellen, zegt Rolf van der Velden, emeritus hoogleraar onderwijs en beroepsloopbaan aan de Universiteit Maastricht. Anders dan het stapelen van diploma’s kost het geen extra tijd. Toch staat het voortbestaan van de brede brugklas nu op de tocht: het huidige kabinet heeft ervoor gekozen de lopende subsidieregeling niet te verlengen.

Heel kwalijk, vindt Van der Velden. Het huidige ‘rigide’ systeem van vroege selectie zorgt er volgens hem voor dat ouders zich gepusht voelen een havo- of vwo-advies af te dwingen, omdat dit de verdere loopbaan van hun kind definieert. ‘Dat leidt tot een heilloze weg, waarbij we als maatschappij het gevoel hebben: je bent een winnaar of een verliezer’, zegt hij. ‘Op dat punt zijn we nu beland. Terwijl, op het moment dat je die overgang meer fluïde maakt, creëer je meer tijd en kom je er misschien wel achter dat een leerling veel beter op zijn plek is op het vmbo. Dat hij een geweldige vakman of -vrouw kan worden.’

De Onderwijsraad deed in 2021 – midden in de coronatijd, toen de discussie over kansengelijkheid hoog oplaaide – een klemmend beroep op de overheid om het selectiemoment uit te stellen door op alle middelbare scholen gelijktijdig een brede brugklas van drie jaar in te voeren. ‘Nederland doet al jaren leerlingen tekort, en de economie en samenleving lopen talenten mis’, aldus de raad. In reactie daarop maakte het ministerie van Onderwijs 123 miljoen euro aan subsidie vrij, dat over vier rondes werd verdeeld. Per ronde konden scholen 100 duizend euro aanvragen. Meer dan de helft van alle middelbare scholen, 889 in totaal, maakte hier gebruik van. Deze scholen hadden in de meeste gevallen al brede brugklassen, maar die waren vooral vormgegeven vanuit praktische overwegingen. Het was een eenvoudige manier om de klassenformatie rond te krijgen. Havo- en vwo-leerlingen konden, ook als hun aantallen uiteenliepen, worden samengesmeed tot één klas. Hetzelfde gold voor vmbo- en havo-leerlingen. Ze kregen vaak op hetzelfde niveau les en deden dezelfde toetsen. Van een onderwijskundige visie was niet of nauwelijks sprake. De subsidieregeling van het ministerie moest hier verandering in brengen. Het geld kon niet alleen worden gebruikt om brede brugklassen in te richten, maar vooral ook om lesmateriaal te ontwikkelen, docenten bij te scholen en klassen te verkleinen, zodat er meer ruimte ontstond voor persoonlijke aandacht.

Ingewikkelde puzzel

Het Olympus College in Arnhem greep deze mogelijkheid met beide handen aan. De school bevindt zich aan de rand van de wijken Immerloo en Malburgen, die tot het armste postcodegebied van Nederland behoren. Juist hun leerlingenpopulatie loopt risico op onderadvisering in groep 8 en dus op ongelijke kansen in hun verdere loopbaan.

Met het subsidiegeld werd een werkgroep samengesteld die zich over een ingewikkelde puzzel moest buigen. Er bestaat geen handboek waarin staat hoe een brede brugklas het beste tot zijn recht komt. Er is geen expertisecentrum waar scholen met vragen hierover kunnen aankloppen. En er bestaat geen hapklare methode voor leerlingen in brede brugklassen. ‘We moesten het echt helemaal zelf uitzoeken’, zegt Rosemary Vonk, coördinator van de brede brugklas.

Ze is samen met conrector Anouk Derksen aangeschoven in de directiekamer van Ilja Faber. Hun blikken staan bezorgd. In de herfstvakantie hebben ze te horen gekregen dat de subsidieregeling voor brede brugklassen komt te vervallen. ‘Er moeten scherpe keuzes worden gemaakt om de overheidsfinanciën gezond te houden’, motiveert een woordvoerder van het ministerie van Onderwijs de beslissing per mail. Het kabinet zet volgens haar op andere manieren in op het vergroten van de kansengelijkheid, onder meer door 160 miljoen euro uit te trekken voor ‘brugfunctionarissen’ – personen op school die problemen in de thuissituatie snel signaleren en aanpakken. De subsidieregeling voor brede brugklassen was bovendien altijd al bedoeld als eenmalige uitgave op de begroting en niet als structurele financiering.

Toch valt het besluit bij de medewerkers van het Olympus College rauw op hun dak. ‘Iedereen heeft de mond vol van kansengelijkheid’, zegt rector Faber. ‘Zelfs het huidige kabinet. En dan gaan ze nu opeens een knip zetten in iets waarmee je echt het verschil kunt maken in het onderwijs?’ Hij schudt geërgerd zijn hoofd. ‘Ik vind dat zó gebrekkig, zó visieloos.’

Open blik

Het samenvoegen van meerdere niveaus kost volgens Vonk heel veel extra inspanning van docenten, en daar is de subsidie hard voor nodig. ‘Er komt zo ontzettend veel bij kijken’, zegt ze. De school heeft er jaren over gedaan om tot een goed plan te komen.

Grofweg komt dat op het volgende neer: in het eerste half jaar worden er geen cijfers uitgedeeld, zodat leerlingen kunnen wennen aan de overgang van een kleine, gezellige basisschool naar een meer prestatiegerichte middelbare school. Die aanloopperiode is ook bedoeld om inzicht te krijgen in de capaciteiten van leerlingen. Wat zijn hun sterke en zwakke vakken? Het antwoord op die vraag is belangrijk, omdat leerlingen op het Olympus College de vakken op verschillende niveaus kunnen volgen. Een leerling in een havo-vwo-klas kan bijvoorbeeld Nederlands op havo-niveau doen en wiskunde op vwo-niveau – en vice versa.

‘Het idee hierachter is dat leerlingen hun talenten zo optimaal mogelijk benutten’, zegt conrector Derksen. Na elk kwartaal kan er worden geswitcht. Totdat in de loop van het tweede jaar duidelijk wordt op welk niveau een leerling afstevent: vanaf dat moment worden alle vakken op dat niveau gemaakt.

Observeren

Om het differentiëren (het volgen van vakken op verschillende niveaus) voor docenten behapbaar te maken, zijn de klassen verkleind van 30 naar 25 leerlingen. Het lesmateriaal is aangepast, net als de toetsen en het doorstroombeleid. Niet langer vormt het in groep 8 bepaalde niveau het uitgangspunt, maar de ontwikkeling die de leerling in de loop van het schooljaar laat zien. Iedere leerling begint als het ware met een schone lei aan de middelbare schooltijd, wat een open blik van docenten vraagt.

‘Aan het begin was het heel erg zoeken’, zegt Sabrina Bello, docent Nederlands. Ze is vanaf het begin betrokken geweest bij de werkgroep brede brugklassen. ‘Je let op andere dingen. Het gaat niet alleen om hoe een leerling een toets maakt, maar ook: hoe zit hij erbij? Stelt hij vragen in de les? Komt hij verder? Je bent veel meer aan het observeren.’ Bello betrapte zichzelf erop dat ze haar oordeel vaak al had geveld, zo van: deze leerling is niet goed in Nederlands, dus hij kan niet naar havo 3. ‘Maar dan zeiden mijn collega’s tijdens de overgangsgesprekken: jawel, dat kan hij wel. Pas toen drong tot me door dat een leerling niet goed kan zijn in één vak, maar wel in de rest. En dat hij zich bij mij anders gedraagt, juist omdat hij mijn vak lastig vindt.’

Niet alle docenten waren van meet af aan enthousiast over het nieuwe plan. Ze schaarden zich weliswaar achter het uitgangspunt van kansengelijkheid, maar voorzagen ook veel organisatorische rompslomp. In alle eerlijkheid: die was er ook. Terugblikkend op die eerste jaren concludeert Vonk dat het ‘heel intens’ was. ‘Je bent aan het ontwikkelen, terwijl het onderwijs gewoon doorloopt.’ Toch is het geloof in de nieuwe opzet groter dan ooit. Leerlingen zijn gemotiveerder en ook tevredener met hun uiteindelijke advies voor de overgang naar het derde leerjaar. ‘Ze hebben meer zicht op hun eigen vaardigheden’, zegt Vonk. ‘Ook ouders gaan eerder akkoord met het advies, omdat ze zien dat hun kinderen alle kansen hebben gekregen. Het voelt als een gezamenlijke beslissing.’

Eigen bubbel

Hoewel alle onderzoeken naar de resultaten van brede brugklassen eenduidig positief zijn, nam de populariteit ervan de laatste jaren juist af, blijkt uit onderzoek van de Universiteit Maastricht. Zeventien jaar geleden ging nog 69 procent van de middelbare scholieren naar een brede brugklas, in het schooljaar 2018/2019 nog maar 54 procent. Dit aantal bleef de laatste jaren stabiel.

Intussen winnen categorale scholen die één niveau aanbieden aan populariteit. ‘Die scholen doen het kennelijk goed bij ouders’, zegt onderwijsadviseur- en trainer René Kneyber. Hij was acht jaar lang kroonlid van de Onderwijsraad en werkte mee aan het advies over de brede brugklassen. Een mogelijke verklaring is volgens Kneyber dat leerlingen op zo’n school niet kunnen opstromen, maar ook niet afstromen. ‘De kans is dus groot dat een leerling die op een categorale havo-school belandt ook de havo afmaakt.’ Het nadeel is volgens Kneyber dat jongeren uit verschillende sociale milieus elkaar niet meer op school ontmoeten. ‘Ze blijven in hun eigen bubbel hangen.’ De brede brugklas tracht dit juist te doorbreken.

Werkdruk omhoog

Ondanks het wegvallen van de subsidieregeling kunnen scholen gewoon doorgaan met hun brede brugklassen, benadrukt de woordvoerder van het ministerie van Onderwijs. ‘We weten dat dat in de praktijk vaak gebeurt.’ Ook het Olympus College gaat ermee door, maar dat er geen extra geld meer beschikbaar komt, heeft wel de nodige consequenties. ‘Docenten krijgen minder tijd om zich te ontwikkelen’, zegt Vonk. ‘Daar zit denk ik de grootste pijn.’ Vooral op het gebied van differentiëren valt volgens haar nog veel winst te behalen.

Directeur Ilja Faber voorziet dat de klassen weer groter moeten worden gemaakt. ‘Dat betekent dat de werkdruk voor docenten omhooggaat.’ D66, CDA en JA21 verzetten zich tegen de aangekondigde bezuinigingen op onderwijs, en hebben wijzigingsvoorstellen aangekondigd. Aan de leerlingen gaan de dreigende veranderingen volledig voorbij. Subsidieregeling? Nooit van gehoord. Quirijn vertelt vrolijk dat hij het een groot voordeel vindt dat hij vakken op meerdere niveaus kan volgen. ‘Dan weet ik beter wat er bij me past.’ Hij doet onder meer wiskunde, geschiedenis en aardrijkskunde op havo-niveau, en Nederlands en Engels op vwo-niveau. Na de zomer wil hij naar het vwo, maar wel alleen als hij ‘daarnaast genoeg leuke dingen voor zichzelf kan blijven doen’. Dione, die een jaar doubleert, volgt alle vakken op havo-niveau. ‘Dat is wat ik aankan en daar voel ik me goed bij’, zegt ze. De ouders van Noémi hebben het liefst dat ze ‘het hoogste niveau’ doet: havo, in haar geval. Zelf wil ze dit ook, maar dan om een andere reden. ‘Dan kom ik met meer vrienden in de klas.’

Bron: Volkskrant, 22 november 2024

Op Stedelijk College Eindhoven is LOB een pijler van het onderwijs. Er is een doorlopend LOB-programma en vanaf klas 2 tot het examenjaar dezelfde LOB-coach.

Dat zorgt voor veel meer continuïteit in de begeleiding, vertellen decaan Koen Meulendijks en lid van de opleidingsdirectie Arjen Daelmans. En dat is niet het enige voordeel.

Praktijkvoorbeeld: Hoe ga je om met een leerling die bijna altijd te laat is? Je kunt er herhaaldelijk wat van zeggen, en aantekeningen maken in Magister of Som. Signaleren dat de leerling nooit op tijd is en dat meenemen in een overdracht naar een vervolgopleiding: leerling heeft weinig discipline, moeite om op tijd te komen.

Maar het kan ook anders, zeggen Arjen Daelmans, lid van de opleidingsdirectie bij het Stedelijk College Eindhoven, en Koen Meulendijks, decaan, docent Economie en Ondernemen en jaarlaagvoorzitter. Want de eerste vraag zou moeten zijn: hoe komt het dat die leerling te laat is? Wat nou als je ontdekt dat de leerling ’s morgens eerst nog broertjes en zusjes naar de basisschool brengt? Dan zie je niet een kind met weinig discipline, maar een kind dat zelfstandig is en verantwoordelijkheden draagt.

“Voor mij is dit de kernvraag bij LOB”, zegt Arjen. “Hoe kunnen we die kwaliteiten die een kind búiten de school laat zien, meer naar boven halen? Want als school zijn we maar een gebouw, het leren en ontwikkelen gebeurt voor een groot deel op straat, thuis, op de sportclub en tijdens stages. Dus hoe kunnen we waarderen wat een kind buiten schooltijd doet en leert, en dat meenemen in wat we leerlingen meegeven in een volgende stap?”

Het was een van de redenen voor het Stedelijk College Eindhoven om zo’n zeven jaar geleden te gaan werken met LOB-coaches, in plaats van mentoren. De LOB-coaches hebben zo’n tien leerlingen onder hun hoede, waarvan ze van leerjaar 2 tot en met het eindexamen de coach blijven. Hun opdracht is de leerlingen te begeleiden bij school- en loopbaankeuzes, te zorgen dat ze na het vmbo op een voor hen zo goed mogelijke plek terecht komen. “LOB is een langetermijn-investering”, zegt Arjen Daelmans. En Koen Meulendijks voegt toe: “Er is op deze manier veel meer continuïteit in de begeleiding.”

Waar zit het voordeel vooral in?

Arjen Daelmans: “Voorheen hadden we scherpe scheiding tussen het mentoraat onderbouw en een mentoraat bovenbouw. Als leerlingen naar de bovenbouw gingen, begonnen mentoren meestal weer op nul. Het kwam voor dat een leerling in de schoolperiode vier keer een nieuwe mentor kreeg. Ieder jaar moest er dan een overdracht plaatsvinden. Daarbij gaat altijd iets verloren, en in het meest extreme geval moesten ouders ook vier keer het verhaal over hun kind vertellen. De huidige situatie, met één LOB-coach voor drie jaar, is voor ouders heel fijn. Maar ook voor de docenten.”

Koen Meulendijks: “Het meest waardevolle is dat je als LOB-coach je leerlingen zo goed leert kennen. Elk leerjaar zie je ze groeien. Je hebt veel begeleidingstijd voor de individuele leerling en bovendien een korte lijn met de ouders, je bouwt echt een band op. De LOB-coaches gaan ook mee tijdens de buitenlandse uitwisselingen, en bezoeken de leerlingen op hun stages. We krijgen daardoor een veel completer beeld van de leerling. Een groot verschil is wel: voorheen waren de bovenbouwmentoren meestal docenten van de praktijkvakken van het profiel dat de leerling had gekozen. Zij zagen hun leerlingen dus twaalf tot veertien uur in de week. Nu kan het zijn dat je als LOB-coach je leerlingen wel in de onderbouw lesgeeft, maar dat je ze in de bovenbouw helemaal niet meer in de les ziet.”

Hoe lossen jullie dat op?

Arjen: “We denken op school vanuit eigenaarschap, van leerlingen én docenten. Dus zeggen we tegen de LOB-coaches: ‘Je hebt je leerlingen in de derde klas misschien niet meer je eigen les, maar je hebt een aantal uren voor de begeleiding, dus zoek ze maar op. En hier wordt het interessant, want LOB-coaches komen daardoor vaak bij collega’s in de les. De collegiale consultatie kreeg door deze manier van werken echt een boost.”

Koen: “Als ik tijdens een techniekles binnenloop om met een leerling te overleggen over een stageadres, is dat waardevol, want ik zie die leerling dan in een hele andere omgeving dan in mijn eigen les. Daarbij: als onderbouwdocent was je voorheen vooral gefocust op de kerndoelen voor de onderbouw. Als LOB-coach leren we nu het héle curriculum kennen, dus ook de kerndoelen en eindtermen van de bovenbouw. We hebben daardoor veel meer zicht gekregen op wat er in de bovenbouw van leerlingen gevraagd wordt en daar kunnen we in onze lessen al rekening mee houden."

Aan die intensieve begeleiding hangt vast ook een prijskaartje.

Arjen: “Ja, maar we vinden LOB zo belangrijk dat we erin willen investeren. Binnen de mavo draaien we nu ook voor dertig leerlingen drie praktijkgerichte programma’s, Economie & Ondernemen, Zorg & Welzijn en PIE. Eigenlijk is dat onbetaalbaar, maar we vinden belangrijk om onze leerlingen die keuze te bieden. De consequentie is dat er dan bijvoorbeeld tijdens andere lessen iets grotere groepen zijn. Het is voor ons een duidelijke keuze om de nadruk te leggen op LOB. Het belangrijkste is dat onze leerlingen na het vmbo op de voor hen juiste plek terecht komen. Daarvoor zetten we alles in.”

We hebben het vooral over de LOB-coaches gehad, maar jullie draaien een uitgebreid LOB-programma in alle leerjaren. Hoe ziet dat eruit?

Koen: “In leerjaar 1 en 2 gaat het vooral over de loopbaancompetenties ‘Wie ben ik en wat kan ik? Er zijn LOB-lessen, de coaches overleggen regelmatig over de activiteiten. In leerjaar 1 volgen leerlingen bovendien drie uur per week Horizonlessen en twee uur Skillslabs. Tijdens de Horizonlessen volgen ze bij elke profielrichting tien weken lang lessen: Zorg & Welzijn, Economie & Ondernemen en Techniek, daaronder vallen PIE, BWI en M&T. Aan het eind van de eerste klas hebben alle leerlingen dus met alle profielen kennisgemaakt.

In de Skillslabs ontdekken ze intussen wat ze leuk vinden en wat hun talenten zijn. Leerlingen mogen zelf kiezen welk lab ze willen bijwonen, ze kiezen er drie van de zeven die we aanbieden, waaronder labs over koken, sport, een groenlab en een creatief lab. In leerjaar 2 volgen ze ook drie Skillslabs, en tijdens de Horizonlessen volgen ze in de derde periode lessen bij het profiel dat ze in de derde klas willen kiezen.”

Ze kunnen dus echt ervaren hoe het er in het profiel van hun keuze aan toe gaat.

Arjen: “We besteden daar veel aandacht aan, vooral omdat we willen voorkomen dat leerlingen in leerjaar 3 na een paar weken al denken ‘Dit is toch niet wat ik wil’. Leerlingen kozen voorheen vaak op basis van wat vriendjes gingen doen, of van wie er voor de klas stond. Nu maken ze in de tweede klas al uitgebreid kennis met het profiel dat ze willen kiezen. Als een leerling dan in de derde toch nog van profiel wil wisselen, moet die nu eerst een motivatiebrief schrijven. Dat hebben we trouwens nog niet veel meegemaakt.”

Koen: “Vroeger maakten leerlingen ook veel sneller een keuze voor de keuzevakken, en waren we soepel als ze vervolgens toch wilden switchen. Nu maken ze de keuze veel bewuster en zijn we daarom ook strenger: ook als je alsnog liever iets anders had gedaan, vinden we dat je moet doorzetten.” Arjen: “We zijn gewend leerlingen aan de hand te nemen, maar juist van vallen en opstaan leer je. Omgaan met een ‘verkeerde’ keuze is ook een vaardigheid. We denken dat we onze leerlingen op deze manier beter voorbereiden op het mbo.”

Hoe gaat verder met LOB in de bovenbouw?

Koen: “In de bovenbouw gaat LOB steeds meer om werkexploratie en netwerken. In leerjaar 3 hebben leerlingen een profiel gekozen en gaat het in de LOB-les vooral om de keuze voor keuzevakken. Er zijn ook veel activiteiten buiten de school waarbij leerlingen kennismaken met verschillende beroepen. Leerlingen lopen drie weken stage, en in leerjaar 4 lopen ze twee weken stages, plus een aantal lintstages. In de vierde wordt de begeleiding steeds individueler. De leerlingen zitten lang niet meer allemaal bij elkaar in de klas en de behoefte per leerling verschilt ook steeds meer. Ze maken een keuze voor een vervolgopleiding, of voor doorstroom naar de havo.”

Arjen: “We bieden in de bovenbouw ook keuzevakken aan op het Summa College. De leerlingen leren dan het mbo-gebouw alvast kennen, de omgeving en een van de docenten, dat maakt later de overstap naar een vervolgopleiding gemakkelijker. De leerlingen gaan er trouwens heen met een PSV-bus, als die vrij is bij de verhuurder. Dat geeft het nog iets extra’s.”

Koen: "We hebben ook een overstapcoach, en samen met Summa een schooloverstijgende coach, die leerlingen kunnen helpen met de studiekeuze.”

Zien jullie al effect van deze aanpak, bijvoorbeeld in minder uitval van jullie leerlingen als ze doorstromen naar een mbo-opleiding?

Koen: “Ik heb de indruk dat het werkt, maar we hebben geen cijfers over uitval op het mbo, dus het is lastig aan te tonen. Los daarvan: we leren de leerlingen om keuzes te maken die bij ze passen. Dat is niet alleen relevant bij het kiezen van een profiel of van een vervolgopleiding, maar ook voor de rest van hun leven.”

Arjen: “Ouders waarderen het contact met de LOB-coaches. Als het gaat om de relatie tussen ouders, mentoren en leercoaches krijgen we in het tevredenheidsonderzoek elk jaar weer een hogere score. En we merkten zelf ook hoe waardevol het was in coronatijd. Tijdens de eerste lockdown hadden alle collega’s meteen rechtstreeks contact met de ouders.”

Koen: “Het scheelt natuurlijk dat je een kleine groep hebt van tien leerlingen, dan heb je de leerlingen vanzelf beter in beeld. Wat ik zelf vooral heb geleerd, is hoe waardevol het is om op nieuwe plekken te komen. Als docent Economie en Ondernemen kwam ik natuurlijk wel in winkels en kantoren, maar nu kom ik ook in garages en andere bedrijven buiten de school. Ik heb ook meer contact met mbo-scholen, en ook met collega’s binnen onze school. Het effect van de aanpak met LOB-coaches gaat echt overal doorheen. Het heeft voor veel meer samenhang gezorgd, binnen en buiten de school.”

Hoe zou LOB nog verbeterd kunnen worden?

Koen: “Het zou fijn zijn als meer bedrijven langere tijd bij de school betrokken blijven. Dus niet alleen voor een eenmalig bedrijfsbezoek, maar in de vorm van een structurele samenwerking. Binnen het praktijkgerichte programma hebben we daar al voorbeelden van.”

Arjen: “Ik kijk ook naar de lerarenopleidingen. Een praktijkgericht programma vraagt om nieuwe lesvormen, en een LOB-gesprek voer je niet zomaar. Wij hebben hiervoor zelf scholing aangeboden aan onze LOB-coaches, maar eigenlijk zijn dit dingen die elke jonge docent mee zou moeten krijgen. Ik zou tegen lerarenopleidingen willen zeggen: duik erin, praat met ons, onderzoek wat LOB vraagt van nieuwe docenten. En kijk waar je ruimte in het curriculum kunt vinden om meer aandacht aan LOB te besteden.”

Arjen, heb je nog tips voor bestuurders op andere scholen als het gaat om LOB?

“Toon lef, ondernemerschap en begin. Aan de voorkant zie je soms allerlei obstakels opdoemen, maar het afstemmen gaat in de praktijk heel snel, de grootste uitdaging is vaak het regelen van het vervoer. Dus leg contact met andere partijen en ga samenwerkingen aan. Kijk hoe je schoolgebouw een plek kunt maken waar bedrijven en onderwijs samenkomen om de leerlingen de best mogelijke praktijkomgeving te bieden, waar ze kunnen leren op een manier die bij ze past.

“En nogmaals, blijf oog houden voor de omstandigheden búiten de school. Want het grote bezwaar van ons onderwijssysteem is precies dat: dat we kinderen in een systeem blijven stoppen. Soms kan het al enorm helpen om een leerling iets meer ruimte te geven. Bijvoorbeeld om wat later te komen, als die leerling eerst broertjes en zusjes naar school moet brengen. Zo eenvoudig is het soms. Vraag jezelf gewoon af ‘Wat is in het belang van de leerling?’ Dan volgt de rest vanzelf.”

Tekst: Anne Wesseling Fotografie: Hetty van Oijen

Kennismaken met Logistiek en Transport in Zeeland via het project ‘De reis van de banaan'

Vmbo-leerlingen uit Zeeland kunnen via het project ‘De reis van de banaan’ kennismaken met Maritiem en Logistiek College De Ruyter Scalda (MLCDR) uit Vlissingen.

De reis van de banaan is de rode, of beter gezegd de gele draad bij dit project. Leerlingen ontdekken hoe het vervoer van een banaan in zijn werk gaat: van pluk naar de fruitschaal thuis. Ruim tweehonderd tweedejaars vmbo-leerlingen van verschillende vo-scholen uit Zeeland doen mee.

De belangrijkste doelen bij dit project zijn:

1. Jongeren laten kennismaken met de branche Logistiek & Transport (teruglopende studentenaantallen)
2. Leerlingen laten zien dat ze de algemene vakken (zoals wiskunde, taal, rekenen, natuur) echt heel hard nodig hebben om in de toekomst een vervolgopleiding succesvol af te kunnen ronden.

Voorafgaand aan de activiteit, worden op de vo-school door het MLCDR twee gastlessen zeevaart & logistiek verzorgd door een team van vijf mbo-docenten (dus bij 10 klassen 20 gastlessen). Ter voorbereiding op het project ‘De reis van de banaan’ is er voor de vo-scholen een opdrachtenboekje ontwikkeld, met onder andere raakvlakken met de vaklessen: Engels, aardrijkskunde en wiskunde.

Wat leren de leerlingen bij dit project en welke ervaringen doen ze op?

• Logistiek
• De leerlingen krijgen een opdracht over het berekenen van de inhoud van een container en hoe de meeste bananen hierin gestuwd kunnen worden. Er is ook echt een container aanwezig.
• Scheepvaart nautisch
• Ze krijgen les over de reisvoorbereiding en mogen varen op de ECDIS-simulator.
• Scheepvaart technisch
• Eén van de lokalen op locatie wordt ingericht als koelcontainer. Leerlingen zullen opdrachten moeten uitvoeren die te maken hebben koel- en vriestechniek om uit de ‘container’ te kunnen ontsnappen (idee escape-room).
• Speeddates
• Met studenten logistiek en scheepvaart worden speeddates georganiseerd in de kantine zodat de leerlingen laagdrempelig hun vragen kunnen stellen.
• Bezoek aan een bedrijf
• Met de bus gaan de leerlingen naar Lineage. Daar ligt een schip een lading bananen te lossen. Afhankelijk van de drukte op het bedrijfsterrein mogen de leerlingen wel of niet uit de bus. De informatie die ze daar krijgen sluit weer aan op wat we op school hebben gedaan.

______________________________________

TIPS

• Busvervoer: dit is noodzakelijk i.v.m. het bezoek aan het college in Vlissingen en de havens in het buitengebied van Borssele. Er is een 50/50 budget verdeling met de vo scholen afgesproken, dus het Maritiem College investeert ook mee met het doel zo veel mogelijk jongeren kennis te laten maken met de branche.
• Evaluatie: deze is per mail opgevraagd en vervolgens zijn alle deelnemende scholen bezocht om verdere feedback op te halen. Op deze manier wordt meer informatie verkregen dan via een digitale beoordeling.
• Een dergelijk project valt of staat met de voorbereiding: zowel op de vo school als op het mbo.

______________________________________

FEEDBACK UIT DE EVALUATIE

• Maak de groepen kleiner: maximaal 15 personen.
• Besteed maximaal een dagdeel op locatie(op verzoek van de vo scholen)
• Zoek naar een bedrijf dat echt mee wil bewegen en in carrousel vorm
• Het opdrachtenboekje aanvullen met een reflectieopdracht zodat de belevenis een ervaring wordt die beklijft
• Sommige scholen zijn wel goed voorbereid, sommige slecht. Het mbo vindt het tot op heden nog lastig om voorwaarden te stellen voor deelname, face tot face reflectiegesprekken helpen hierbij.

______________________________________

Leerlingen beter laten kiezen door gezamenlijk sutdiekeuzeprogramma van vo- en mbo-scholen

Het windroos studiekeuzeprogramma is een gezamenlijk programma van vo- en mbo-scholen. Het programma wordt uitgevoerd op de eigen vo school in samenwerking met het mbo. In 10 of 20 weken voor de aanmelding bij een vervolgopleiding oriënteren leerlingen zich op hun opleidingskeuze. Ze krijgen eerst een oriëntatie opdracht. Tijdens deze opdracht volgen ze een proefles op het mbo en krijgen ze een meet & greet met studenten die deze opleiding volgen. Daarna krijgen ze een praktijkgerichte beroepsopdracht aangereikt door het mbo. Zo krijgen vo-leerlingen een reëel beeld van het beroep, de mogelijkheden en of dit beroep past bij hun interesses. Leerlingen krijgen tot slot een studiekeuze check gesprek met hun vmbo mentor én een loopbaanadviseur van het mbo. De vmbo docent krijgt hierdoor meer inzicht in de studiekeuze van zijn of haar leerling en de werkwijze van het mbo.

Dat het project succesvol is, bewijzen de cijfers en het aantal deelnemende scholen. Uit een beperkt onderzoek kwam naar voren dat de switch in het eerste leerjaar sterk wordt terug gedrongen en het studiesucces toe is genomen In 2023-204 werken 29 scholen met dit programma.

Het Deltion College in Zwolle heeft het Windroosprogramma’ overgenomen’ onder de naam expeditie studiekeuze.

________________________________________

TIPS

Er zijn een paar belangrijke (en soms kritische) succesfactoren belangrijk in het bereiken van een goed resultaat:

1. Omdat het geen kant en klaar programma is kunnen scholen het naar eigen inzicht, passend bij de eigen school vormgeven.
2. Het programma is opgenomen in het LOB-programma van de deelnemende vmbo-scholen.
3. Tl scholen gebruiken de beroepsgerichte praktijkopdracht als vervanging voor het profielwerkstuk.
4. De schoolleiding van vmbo en mbo faciliteren de praktische invulling van het windroosprogramma en zorgen dat er draagvlak blijft.
5. Het mbo heeft voldoende capaciteit beschikbaar om docenten en studieloopbaanadviseurs voor dit programma in te zetten.

________________________________________

Aan de slag in ontwikkelgroepen vo-ho tijdens de decanenkring

Bij kringbijeenkomsten van de decanenkring Flevoland (havo/vwo) ontwikkelen decanen én vertegenwoordigers van het hoger onderwijs uit de regio materiaal dat alle betrokken scholen kunnen gebruiken binnen hun eigen LOB-programma.

De bijeenkomsten van de decanenkring Flevoland zijn sinds een aantal jaar niet meer alleen gericht op kennisdeling en het uitwisselen van ervaringen, maar ook op het ontwikkelen van LOB-opdrachten en materiaal waarvan alle betrokken decanen en hun collega’s zoals bijvoorbeeld mentoren, plezier en profijt hebben.

Maaike Vollebregt is voorzitter van deze kring en vertelt hoe de kringbijeenkomsten er qua opzet uitzien en wat dat oplevert aan materiaal. “Onze bijeenkomsten zijn altijd in aanwezigheid van het (regionale) hoger onderwijs. In ons geval gaat dat om adviseurs aansluiting van Aeres Almere, de Hogeschool van Amsterdam, Inholland en de Universiteit van Amsterdam. Met Hogeschool Windesheim hebben wij buiten onze bijeenkomsten om regelmatig een-op-een contact.

Een kringbijeenkomst duurt drie uur. Na een korte inleiding delen we goede voorbeelden met elkaar: materiaal waarvan we denken dat het voor iedereen bruikbaar kan zijn, maar waar eventueel nog iets aan toegevoegd of verbeterd kan worden. We kunnen ook een thema agenderen waarvan we denken dat het om een praktische uitwerking vraagt. Met dit materiaal of dit thema gaan we vervolgens drie kwartier in kleine ontwikkelgroepen aan de slag. Een ontwikkelgroep bestaat altijd uit een mix van vertegenwoordigers van het ho en het vo. Dat maakt de opbrengst vanuit de groep extra waardevol en verdiepend.

Kun je een concreet voorbeeld noemen van een goed voorbeeld dat verder is uitgewerkt door een ontwikkelgroep?

Ik heb een good practice gedeeld dat gaat over een stageboekje dat bij ons op school wordt gebruikt. Bij ons lopen leerlingen al vanaf klas 1 stage en doen dat vervolgens ieder jaar opnieuw. Het stageboekje geeft de leerlingen hierover alle informatie. De ontwikkelgroep is aan de slag gegaan met het stageboekje met vragen als: wat ontbreekt er eventueel nog?, hoe kunnen andere scholen ook gebruik maken van het boekje?, kan de ontwikkelgroep materiaal toevoegen om het boekje nog beter te maken?”

En dan, nadat de ontwikkelgroep het goede voorbeeld onder de loep heeft genomen?

“Het materiaal dat we op deze manier maken delen we in een drive, zodat iedereen daar naar behoefte gebruik van kan maken. Wij zijn als kring heel tevreden over de gekozen opzet van onze bijeenkomsten. Op deze manier delen we ervaringen en informatie met elkaar, maar zorgen we er ook voor dat er steeds een concrete opbrengst is van onze bijeenkomsten waarmee we direct op onze eigen scholen aan de slag kunnen.”

________________________________________________

TIPS

• Neem ruim de tijd voor een dergelijke bijeenkomst. De bijeenkomsten van de kring Flevoland duren drie uur
• Nodig vertegenwoordigers van het vervolgonderwijs uit bij kringbijeenkomsten en laat ze meedenken over LOB-opdrachten en materiaal

________________________________________________

De Entree Schakel klas maakt kennis met de praktijk

Mag ik hier stage lopen? Voor studenten van de Entree Schakel Klas van mboRijnland in Zoetermeer staat meelopen in de beroepspraktijk voorop.
MboRijnland en welzijnsorganisatie Piëzo hebben de handen ineengeslagen om op praktische wijze vorm te geven aan loopbaanoriëntatie en begeleiding voor ESK-leerlingen. In dit unieke samenwerkingsverband krijgen leerlingen van de Entree Schakel Klas gedurende 20 weken, één dag per week, praktijkstages, gastlessen en bedrijfsbezoeken aangeboden. De organisatie hiervan wordt gedaan door Piëzo en sluit zoveel mogelijk aan bij relevante beroepsopleidingen zoals Horeca, Techniek en Zorg en Welzijn. De lessen en praktijkstages worden gehouden op de locaties van Piëzo en mboRijnland.
Gekoppeld aan de praktijkstages worden er verrijkende gastlessen door beroepsbeoefenaars gegeven, die enthousiast vertellen over hun beroep.
Naast gastlessen worden er ook werkbezoeken georganiseerd bij verschillende bedrijven. Zo worden studenten uitgedaagd in een werkplaats voor fietsen, leren ze van een professionele kok gezonde en lekkere maaltijden te bereiden voor ouderen en helpen zij mee met de housekeeping in een hotel.

Over het bedrijfsbezoek aan het Golden Tulip Hotel zegt docent Shari Helderman van mboRijnland het volgende: “De kok liet de studenten de grote hotelkeuken zien. Ze mochten beleg snijden en vervolgens hun eigen lunch maken! Op de vraag wat de studenten het leukste vonden, kreeg ik als antwoord: Housekeeping was het leukst, de medewerkers lieten op een leuke manier zien wat er allemaal moest gebeuren. Bedden opmaken, schoonmaken etc. Dat ging heel goed. Ook vroeg een student enthousiast ‘Mag ik hier stagelopen?’ Hier hadden meer studenten wel oren naar! Dit was een zeer geslaagd bezoek! Veel dank aan Stichting Piëzo voor de organisatie en aan het gastvrije personeel van het Golden Tulip Hotel voor dit zinvolle en interessante werkbezoek!”

Hoe je een doorlopende LOB-leerlijn vo-mbo creëert door het gebruik van Mijn Talent Document

Het Mijn Talent Document is een samenvattend loopbaandossier dat sinds schooljaar 2018/2019 gebruikt wordt in Utrecht en omstreken. Het dossier wordt gemaakt in het vo en via het Digitaal Doorstroomdossier (DDD) meegestuurd naar het mbo tijdens het intakeproces. Het dossier markeert het einde van de vo-schoolloopbaan en tegelijkertijd de start van de loopbaan in het mbo. Er ontstaat op deze manier een doorlopende lob-leerlijn tussen vo en mbo.

Alle vo en mbo-scholen in Utrecht en omstreken maken, naast (eventuele) andere methodes, gebruik van het samenvattend loopbaandossier. Waar de vo-scholen hebben aangegeven dat elke leerling een dossier oplevert voordat het overstapt, hebben de mbo-scholen aangegeven dit dossier te gebruiken als start van de loopbaanactiviteiten in het mbo (bijvoorbeeld tijdens een intake, een eerste lobkennismaking, of presentatie). De overstap van vo naar mbo via het Digitaal Doorstroomdossier voorziet dat het document kan worden geüpload.

_________________________________________

TIPS

Om het Mijn Talent Document succesvol in te kunnen zetten is het van belang dat alle gemaakte afspraken echt worden nageleefd. Dat betekent dat de loopbaanbegeleiders in zowel vo als mbo moeten werken aan het document. Leerlingen moeten een gesprekscyclus hebben gehad voordat het dossier daadwerkelijk tot stand komt. Handig is het dossier (eventueel in aangepaste vorm) al te introduceren in het eerste leerjaar, zodat meerdere mensen dossierinput kunnen leveren op het eindproduct.

_________________________________________

Eerste hulp bij keuzestress (EHBK), is een magazine dat vwo’ers wil stimuleren om zich breed te oriënteren op opleidingsmogelijkheden.

Zonder zich daarbij al te veel te focussen op het niveau van de opleiding: wo of hbo.

Ilse Meijer studeert binnenkort af bij de opleiding Human Resource Management bij Fontys Hogescholen in Eindhoven en is de bedenker van het magazine. Vanuit haar opleiding heeft ze stage gelopen bij Bèta Ritme studentbegeleiding. Bèta Ritme is onderdeel van Fontys Engineering en houdt zich in brede zin bezig met studentenwelzijn en ondersteunt studenten die dat nodig hebben op allerlei manieren om van hun studie een succes te maken.

Wat was je motivatie om het maken van een magazine te kiezen als afstudeerproject?

“Vanuit een pilotonderzoek van het Wisselstroomproject (zie kader), kwam naar voren dat vwo-leerlingen vaak automatisch kiezen voor een universitaire opleiding. Ook op Fontys is er een heel aantal studenten met een vwo-diploma dat eerst begonnen is op de universiteit, maar al vrij snel de overstap maakte naar het hbo.
De motivatie voor mijn afstudeerproject was om dit gegeven te koppelen aan het ontwikkelen van een praktisch instrument voor (vwo)decanen, zodat zij hun leerlingen beter zouden kunnen informeren over de verschillen tussen hbo en wo en ze te laten onderzoeken welk niveau het beste aansluit bij hun talenten en mogelijkheden. Mijn eigen loopbaantraject motiveerde me ook om het magazine te maken. Ik ben via allerlei omwegen uiteindelijk op mijn pootjes terecht gekomen, maar heb in de begeleiding die ik kreeg op school, echt dingen gemist. Daardoor was ik niet goed op de hoogte van mijn mogelijkheden.”
 

Hoe ben je te werk gegaan bij het ontwikkelen van het magazine?

“Ik ben eerst in gesprek gegaan met decanen om te onderzoeken wat zij nodig hadden om hun vwo-leerlingen goed voor te lichten over de verschillen tussen hbo en wo. De decanen vertelden mij dat ze vooral behoefte hadden aan gebundelde informatie over het thema en aan een concreet product waar leerlingen op een actieve manier mee aan de slag konden gaan. Ik kwam toen op het idee om een magazine te maken. De decanen zijn tijdens het hele ontwikkelproces van het magazine betrokken geweest en konden tussentijdse feedback gegeven.”
 

Hoe ziet het magazine eruit?

“Het magazine is in de eerste plaats gemaakt voor leerlingen en hier is de lay-out dan ook op afgestemd. Maar in het magazine geef ik ook tips en informatie aan begeleiders en ouders. Ik wilde van het magazine graag een soort ‘doeboek’ maken. Daarmee bedoel ik dat leerlingen via allerlei opdrachten en spelvormen op een actieve manier kunnen gaan nadenken over welk type onderwijs het best bij ze past. In het magazine zijn ook vier interviews opgenomen met ervaringsdeskundigen: vwo-leerlingen die de overstap maakten van de universiteit naar het hbo. Verder geeft het magazine o.a. tips over welke websites verdiepende informatie geven. Dit laatste geldt ook voor begeleiders en ouders.
Ik beschouw het magazine dat er nu is als een pilotversie. Het magazine kan nog op allerlei manieren worden aangepast aan de wensen van de gebruikers. Ook denken we na over het maken van een bijbehorende lesbrief.”
 

En jouw toekomst, wat ga je doen na je afstuderen?

“Voor nu stop ik even met studeren en wil ik graag aan het werk, maar het zou heel goed kunnen dat ik in de toekomst toch weer een studie oppak. Ik ben een echte doener, iemand die graag op een creatieve en concrete manier oplossingen zoekt voor vraagstukken en problemen. Ik zou uiteindelijk graag voor mezelf willen werken en problemen oplossen voor bedrijven die me daarvoor inhuren. Dat lijkt me echt heel leuk, maar eerst maar wat werkervaring opdoen!”

__________________________________________________________

Het project Wisselstroom heeft als doel om vwo-leerlingen door informatie en begeleiding beter en bewuster te laten kiezen voor hbo of wo, zodat studeren aan de universiteit geen automatische keuze is. In het kader van Wisselstroom werken universiteiten en hogescholen samen aan projecten vanuit een subsidie van het ministerie van OCW. Uit de subsidie voor Wisselstroom zijn 25 projecten gestart. De scope van de projecten varieert van opleidingsspecifieke tot instellingsbrede projecten.

De projecten zijn samen te vatten in de volgende categorieën:

• Het verbeteren van gezamenlijke voorlichting aan middelbare scholieren en versterken van de samenwerking met middelbare scholen;

• Het in kaart brengen van studentstromen d.m.v. dataprojecten;

• Het faciliteren van de switch tussen hbo en wo en vice versa, door betere studentbegeleiding op dit onderwerp;

• Het verbinden van medewerkers van hbo- en wo-instellingen ten behoeve van kennisuitwisseling;

• Gezamenlijke vakken aanbieden van een opleiding in een propedeusejaar, zodat studenten kunnen ontdekken of hbo- of wo-perspectief beter bij ze past.

__________________________________________________________

TIP

Bekijk in het magazine ook de pagina voor begeleiders over het gebruik van AI bij het maken van een studiekeuze. In het magazine geeft Ilse tips over welke vragen leerlingen het best kunt stellen aan de chatbot als ze hulp nodig hebt bij het maken van een studiekeuze. Verder staat het magazine vol met QR-codes die bijvoorbeeld verwijzen naar filmpjes, een podcast of een infographic die ouders informatie geeft over de verschillen tussen hbo en universiteit.

__________________________________________________________

“Onze studenten zullen hun hele leven nog keuzes maken. Het doel is dat ze daar op het vo én bij ons een goede basis voor leggen.”

Gilde Opleidingen vraagt met de campagne ‘Vandaag maak ik een keuze’ extra aandacht voor het studiekeuzeproces van leerlingen in het voortgezet onderwijs (vo). De campagne omvat onder meer een lied van singer-songwriter Stef Classens en voorlichtingsmateriaal voor vo-scholen, en past in het brede LOB-beleid van Gilde Opleidingen. “We leiden op voor een loopbaan”, zeggen bestuurslid Patrick Tummers en teamleider Communicatie Sue Poos. “Onze studenten zullen hun hele leven nog keuzes maken. Het doel is dat ze daar op het vo én bij ons een goede basis voor leggen.”

Het lied ‘Vandaag maak ik een keuze’ van singer-songwriter Stef Classens vertelt het verhaal van een student die het hele studiekeuzeproces doormaakt. In een scène van de bijbehorende muziekvideo zitten hoofdrolspeler Klin en de acteurs die zijn ouders spelen rond de tafel. De vader probeert met klem zijn punt te maken, maar Klin wordt er zo te zien niet vrolijk van. Het is een van de scènes waarbij nauwelijks geregisseerd hoefde te worden”, vertelt Sue Poos, teamleider Marketing & Communicatie van Gilde Opleidingen. “De instructie voor Klin was: ‘Probeer je voor te stellen dat je een gesprek met je ouders voert over je studiekeuze en dat jullie het niet eens zijn’. Maar Klin hoefde hiervoor niet te doen alsof, hij had namelijk zelf ook moeilijke gesprekken over zijn studiekeuze gevoerd.”

“Een van de bijrollen wordt gespeeld door een studente die op het hbo niet gelukkig werd en inmiddels bij ons een mbo-opleiding volgt waar ze heel blij mee is”, zegt Patrick Tummers, als lid van de College van Bestuur met onderwijs in zijn portefeuille. “We wisten het van tevoren niet, maar bij de opnamen bleek dat alle studenten in de video een vergelijkbaar traject rondom studiekeuze hebben meegemaakt.”

Met het muzieknummer, de scholentour door Noord- en Midden-Limburg en een toolkit voor deze vo-scholen, vragen jullie aandacht voor het studiekeuzeproces van vo-leerlingen. Wat was de aanleiding voor deze campagne?

Sue: “We hoorden het van onze studenten, en ook van decanen van vo-scholen: die studiekeuze is echt niet makkelijk. Vanuit de overheid is er lang veel nadruk gelegd op ‘hoger’ opleiden, sommige studiekiezers ervaren veel sturing vanuit hun ouders én vo-scholen worden gekort als leerlingen afstromen, bijvoorbeeld van havo naar vmbo. Er is enorm veel keuze, en er ligt van alle kanten druk op leerlingen om een zo ‘hoog’ mogelijke opleiding te kiezen. We wilden dat bespreekbaar maken, maar wel op een luchtige manier.”
Patrick: “We zagen ook een maatschappelijk belang. We leiden de vakmensen van de toekomst op en we voelen de verantwoordelijkheid om studenten op de voor hen juiste plek te krijgen.” Sue: “We moeten met de vo-scholen sámen de kar trekken om de overgang vo-mbo soepel te laten verlopen. We wilden hen ook praktische handvatten bieden, daarom hebben we samen met onze loopbaanadviseurs ook een toolkit voor vo-scholen ontwikkeld.”

Die toolkit bevat verschillende onderdelen. Kun je daar iets meer over vertellen?

Sue: “De toolkit bevat onder meer het Studiekeuzespel. Dat is bedoeld voor gebruik in de mentorles en is op verschillende manieren te spelen. Er komen vragen aan bod die bijvoorbeeld gaan over waar je trots op bent, of wat je later belangrijk vindt in je werk. Tijdens de ‘Stellingenstrijd’ gaan leerlingen met elkaar in gesprek over uitspraken als ‘Mijn ouders of verzorgers spelen een grote rol in mijn studiekeuze’ of ‘Na mijn mbo-opleiding wil ik graag doorstuderen’. Verder bevat de toolkit voor alle leerlingen een Studiekeuzepaspoort, met onder meer een aantal dilemma’s waarbij ze kiezen tussen bijvoorbeeld ‘Een baan waar je veel geld mee verdient’ of ‘Een baan waar je iedere dag blij van thuiskomt.’

De bedoeling is om leerlingen aan het denken te zetten, zodat ze gaandeweg ontdekken welk studiepad bij hen past. Op basis daarvan kunnen ze vervolgens gemakkelijker een selectie maken uit het aanbod van voorlichtingsactiviteiten. Want naast de toolkit hebben we natuurlijk ook de gebruikelijke activiteiten, zoals informatieavonden, studiekeuzetesten en loopbaangesprekken.”

Welke rol speelt LOB in jullie onderwijs?

Patrick: “Loopbaanleren is al langer een rode draad binnen ons onderwijs, en we hebben onlangs een nieuwe visie op LOB geformuleerd omdat we het nog prominenter willen vormgeven in het curriculum. Je leert bij ons niet alleen voor een vak, maar ook voor je loopbaan. LOB moet daarom ook verweven zijn met álle opleidingen. Ik hoop dat we op die manier studenten gaan afleveren met nog betere loopbaancompetenties, waaronder het maken van goede keuzes. Onze studenten zullen hun hele leven nog keuzes maken. Het doel is dat ze daar op de vo-scholen én bij ons een goede basis voor leggen, zodat ze de keuzes kunnen maken die echt bij hen passen.”

Geldt dat ook voor zijinstromers?

Patrick: “Ja, zeker! Een tijdje terug vroeg iemand me: ‘Als een timmerman met een eigen bedrijf hier als zijinstromer komt studeren, krijgt die dan vrijstelling van LOB?’ Mijn antwoord was ‘Nee, niet op voorhand, want je weet niet of hij al loopbaancompetenties heeft. En óók binnen een eigen bedrijf ontwikkel je je, en wil je die loopbaancompetenties ontwikkelen. Het keuzeproces speelt niet alleen bij de studiekeuze voor een mbo-opleiding, ook daarna moet je blijven nadenken over je loopbaan.”
Sue: “Loopbaankeuzes maken hoort bij je leven. Misschien vraag ik me over vier jaar ook wel af of ik liever bakker wil worden. We hebben bij Gilde Opleidingen daarom ook een toegewijd team loopbaanadviseurs en voorlichters die jong én oud kunnen ondersteunen op het gebied van loopbaanvragen en studiekeuzeactiviteiten.”

‘Vandaag maak ik een keuze, vandaag volg ik mijn hart’, zingt Stef Classens. Jullie zeggen in deze campagne uitdrukkelijk: ‘Kies met je hart’.

Patrick: “Hoofd en hart zijn allebei belangrijk, maar de laatste jaren sloeg het wel erg door naar de rationele benadering. De balans was zoek.” Sue: “Het imago van het mbo speelde daarbij ook mee. Leerlingen die eigenlijk liever een meer praktisch beroep wilden, voelden extra druk door hun omgeving om toch zo ‘hoog’ mogelijk te kiezen, terwijl ze daar niet gelukkig van werden. Dat begint te veranderen. De laatste tijd wordt steeds meer het belang gezien van vakmanschap. Ik ben ook heel blij dat we onze studenten sinds een paar jaar gewoon ‘studenten’ mogen noemen.”
Patrick: “De inzet van minister Dijkgraaf als het gaat om het waarderen van beroepsopleidingen vind ik fantastisch. Onderschat niet hoe zwaar die maatschappelijke druk is van ‘hoe hoger, hoe beter’. Hoeveel leerlingen stranden niet in 4 havo omdat ze gepusht worden? ‘Wat ik moet en wat ik kan’, zingt Stef ook in het lied. Daar zit soms ook een spanning tussen. ’Kies wat bij je past’ is daarom een mooie boodschap.”

Maar raakt ‘het hoofd’ dan niet op de achtergrond? Je wilt toch ook dat leerlingen kansrijk kiezen? Of voor een sector met grote tekorten?

Patrick: “Kansrijk kiezen is belangrijk en natuurlijk wil je leerlingen meegeven dat er in bepaalde sectoren een enorme behoefte is aan vakmensen. Maar om eerlijk te zijn: eigenlijk geldt dit op het moment voor álle sectoren. Als je kiest wat echt bij je past, is de kans om voor je opleiding te slagen ook groter.”
Sue: “Het stukje ‘hoofd’ zit ook in de voorlichtingactiviteiten. We hopen dat leerlingen door de vragen in de toolbox ontdekken wat bij hen past, en dat ze daarmee een handvat hebben om een voorselectie te maken uit de voorlichtingsactiviteiten. Een baan met aanzien en geld moet je zeker kiezen, als dat is wat bij je past. Anderen willen echt iets bijdragen aan de samenleving, of allebei. En ná de voorlichting, als ze alle informatie hebben en uiteindelijk hun definitieve keuze maken, zeggen we: ‘Kies met je hart’.”

Wat is eigenlijk de belangrijkste reden dat studenten uitvallen of switchen?

Patrick: “Studenten geven zelf aan dat ze eerst een verkeerde keuze hebben gemaakt. Dat kan natuurlijk ook een sociaal wenselijk antwoord zijn, en ik vraag me sowieso af: hoe verkeerd was de keuze eigenlijk? Misschien was het op dat moment wel degelijk een goeie keuze, maar is je belangstelling inmiddels veranderd. ‘Verkeerd’ wil bovendien niet zeggen dat die keuze je niet geholpen heeft. Ik ben zelf ooit opgeleid tot gymleraar. Uiteindelijk sla je andere paden in, maar dan komen de competenties die je tijdens je studie opdeed nog steeds van pas. Discipline, mensenkennis. Een studiegenoot werd later een fantastische supply chain manager. Wat is er dan mis mee, als je na je opleiding niet in die richting verder gaat, maar met de competenties die je hebt opgedaan wel de basis legt voor je verdere loopbaan?”
Sue: “Er is geen verkeerde keuze, maar een gevoel van falen moet je natuurlijk niet hebben. Als je het gevoel hebt dat je keuze inmiddels niet meer bij je past, is het belangrijk dat je dat aan kunt geven. Wij willen je helpen!”

Wat zijn bij Gilde Opleidingen de opties voor studenten die van studie willen veranderen, of voor jongeren die echt niet weten wat ze willen gaan studeren?

Patrick: “Loopbaanadviseurs hebben daarbij ook een belangrijke rol. Die voeren een-op-een-gesprekken met leerlingen en studenten, eventueel met ouders erbij. Je kunt ook een keuzedeel meedoen, of een korte stage lopen bij een opleiding. We doen dat nu drie jaar en we zien dat studenten daardoor sneller op een voor hen goede plek terecht komen. En voor jongeren die het echt niet weten, hebben we inmiddels ook ‘Mijn Tussenjaar Mbo’, dat is echt een oriëntatietraject, met meer nadruk op persoonsvorming.”
Sue: “Veel opleidingen zijn trouwens zo flexibel ingericht dat je op meerdere momenten in het jaar, soms zelfs iedere maand, kunt instromen. Als je wilt switchen van studie, hoef je dus niet te wachten tot het nieuwe studiejaar, maar kun je veel sneller aan je nieuwe opleiding beginnen.”
 

Nog even naar de videoclip: daarin zie je dat de studiekeuze ook aan de keukentafel speelt.

Sue: “Ouders hebben, soms bewust en soms onbewust, een grote rol in het studiekeuzeproces. Uiteindelijk gaat het erom dat jongeren kiezen waar zíj gelukkig van worden en wat bij hen past. Maar houd er rekening mee dat jongeren in dit proces toch ook meenemen wat de ouder belangrijk vindt. Bijvoorbeeld een 'hogere opleiding' of het vak van je ouders kiezen.”
Patrick: “Ouders hebben trouwens ook vaak een vertekend beeld van het beroepsonderwijs. Misschien moeten we nog een stapje meer naar ouders toe zetten, om ze te helpen met de keukentafelgesprekken.”

In de video loopt alles goed af: de hoofdrolspeler maakt uiteindelijk een studiekeuze waar hij echt blij mee is. Wanneer is deze campagne een succes?

Sue: “Het nummer doet het goed. Ik krijg wekelijks updates en het is leuk om te zien dat het in de hitlijst in Rotterdam of Flevoland zit, of op 3FM en 100%NL wordt gedraaid. We ontvangen complimenten van mede-ROC’s en samenwerkingsverbanden, waarvoor we zeker dankbaar zijn. Studiekeuze en LOB is een thema dat we allemaal moeten omarmen. Als deze campagne leidt tot één extra keukentafelgesprek, is hij al geslaagd – en tegelijkertijd is het natuurlijk nooit klaar.”
Patrick: “De druk die de maatschappij op jongeren legt, mag best een tandje minder. Dat vind ik echt de kracht van het lied van Stef Classens: er zijn zoveel mogelijkheden, maar uiteindelijk kies je gewoon wat bij je past en dan waag je de sprong. Dat is wat we willen benadrukken: de studiekeuze is echt niet alleen maar zwaar. Het mag ook af en toe luchtig zijn.”

Tekst Anne Wesseling, Fotografie Hetty van Oijen

“Studenten maken hier op alle mogelijke manieren kennis met het werkveld van de gezondheidszorg.”
 

Mbo-studenten van de zorg- en welzijnsopleidingen van ROC TOP krijgen sinds het begin van dit studiejaar les in het gebouw van het voormalige Slotervaartziekenhuis, temidden van medische bedrijven en instellingen. Docent verpleegkunde Judith Bromet en facilitair coördinator Brenda Weij vertellen over het ziekenhuisgebouw als opleidingsplek.

Hoe kan een gebouw meehelpen om studenten voor te bereiden op de beroepspraktijk? Het is nu te zien in het voormalige Slotervaartziekenhuis in Amsterdam. Sinds september krijgen zo’n 1500 studenten van de opleidingen binnen Zorg en Welzijn van ROC TOP hier les, in een aantal vleugels op de vijfde en zesde verdieping.

Judith Bromet is opleidingsmanager van de opleidingen Verpleegkunde en Verzorgende bij ROC TOP. Brenda Weij is als coördinator Servicepunt verantwoordelijk voor de faciliteiten. “Mijn allereerste baan als verpleegkundige was in het Slotervaartziekenhuis”, zegt Judith. “Dus toen ik hier voor het eerst weer binnenkwam was het echt een déjà vu: dit was waar ik begon, hier liep ik! Collega’s hadden dat ook, want ik ben niet de enige docent die hier vroeger heeft gewerkt. Sommige studenten zeiden: ‘Ik ben hier geboren’, want op de zesde verdieping was de afdeling gynaecologie. Of ze kennen het gebouw omdat familie in het Slotervaartziekenhuis heeft gelegen.” “Nadat het ziekenhuis failliet was gegaan, verkocht de gemeente het gebouw aan projectontwikkelaar Zadelhoff, onder de voorwaarde dat het een zorg-gerelateerde bestemming zou krijgen”, vertelt Brenda. “Wij zijn er als een van de eerste ingetrokken en verder zijn er nu onder meer een bloedbank, een diabetisch centrum en een locatie van het Antonie van Leeuwenhoekziekenhuis. De projectontwikkelaar had het gebouw aanvankelijk omgedoopt tot ‘Centrum voor Zorg’, maar iedereen noemt het gewoon ‘het Slotervaart’. Daaraan zie je wat een naam doet.”

Judith: “Als ik zeg dat ik in het Slotervaart werk, is de reactie vaak: ‘Hè, maar het is toch geen ziekenhuis meer?’ Dan moet ik uitleggen wat er veranderd is.”

Is het een groot contrast met waar jullie vandaan komen?

Judith: “Hiervoor zaten we in De Klencke in Amsterdam-Zuid. Dat was oorspronkelijk een kantoorgebouw en had totaal geen ziekenhuis-uitstraling, maar het was wel kleinschalig en knus. Voor onze studenten voelt het Slotervaart als een heel groot gebouw en de reistijd is ook vaak langer. Maar het gebouw zelf vind ik mooi. In mijn herinnering was het toen ik hier werkte echt een oud gebouw, het was niet de meest positieve periode. Nu is het is opgeknapt, nieuw, schoon, en alles werkt. Er is veel daglicht, de akoestiek in de lokalen is echt goed. Het voelt prettig. We zitten vrij hoog, als je naar buiten kijkt zie je zoveel: het uitzicht over Amsterdam, aan de andere kant de vliegtuigen die landen op Schiphol.”
Brenda: “Van buitenaf gezien is het een groot gebouw, maar eenmaal binnen is het zo ingericht dat het al snel ook best knus is. De lokalen zijn bijvoorbeeld geschikt voor 12, 18 en 24 personen. Als je twaalf studenten lesgeeft, zit je dus niet tegen lege tafels aan te kijken. En er is veel hout verwerkt, vandaar die fijne akoestiek. De omgeving is helemaal gericht op zorg en welzijn. Voor de studenten is dat een voordeel, de plek waar ze later kunnen gaan werken, daar zitten ze nu al middenin.”

Zijn er nog dingen overgebleven van het ziekenhuis?

Brenda: “Van de inrichting is niet veel over: alles is gestript en opnieuw opgebouwd en ingericht.” Judith: “Wij hoopten dat misschien de zuurstofringen hier nog in de muur zouden zitten, maar die waren er al uit. Er zijn bijvoorbeeld ook geen voormalige operatiezalen die we nu als praktijkruimte zouden kunnen gebruiken. Maar de praktijkruimten die we nu hebben, zijn wel helemaal op maat gemaakt en naar onze wensen ingericht. Die geven je ook echt het gevoel dat je in een ziekenhuis of verpleeghuis bent.”
Brenda: “Er zijn van het oude ziekenhuis nog wel wat spullen overgebleven, het lijkt me leuk om dat straks hier tentoon te stellen, zodat je nog kunt zien hoe het vroeger was.”

Het viel me bij aankomst op dat de brede, houten trap naar boven heel uitnodigend is, meer dan de lift. Is dat bewust?

Brenda: “Ja, er zitten nog meer aanpassingen in het gebouw die je nauwelijks opmerkt, maar die wel stimuleren om net een gezondere keuze te maken. Er is in onze vleugels bijvoorbeeld geen lift tussen de vijfde en zesde verdieping, dus studenten nemen vanzelf de trap. Roken is in het gebouw en op het hele terrein verboden, dus als studenten dat willen, moeten ze naar de bushalte lopen. We zijn een gecertificeerde ‘Gezonde school’, er ligt fruit klaar dat studenten gratis mee kunnen nemen, en in de automaten zitten sapjes en fruitsalades.”
Judith: “Zo’n omgeving past bij een opleiding welzijn of zorg. Het heeft met bewustwording te maken: als de gezondheidszorg je werkveld wordt, dan maak je er hier op alle mogelijke manier alvast kennis mee. Als je straks in een ziekenhuis werkt, kun je ook niet tussendoor even een sigaretje roken.”

Welke rol heeft LOB eigenlijk in de opleidingen van ROC TOP?

Judith: “LOB is belangrijk, met name het begeleidende deel: we zijn een kleinschalig ROC met veel individuele aandacht voor de studenten. Elke student heeft vanaf het eerste jaar tot het moment van afstuderen dezelfde mentor. Daardoor kun je echt een band opbouwen, en krijgt de student veel persoonlijke aandacht. Verder zijn onze docenten allemaal mensen uit het vak, dus we weten uit eigen ervaring waar we het over hebben en dat gebruiken we ook in de lessen. In het eerste jaar hebben we het bijvoorbeeld over wat de studenten kunnen verwachten als ze op stage gaan. Hoe is het om voor het eerst iemand te wassen? Dan vertel ik dat ik nog precies weet wie ik heb gewassen, hoe diegene eruitzag en wat die nodig had. Ik zie dan dat studenten zich opgelucht voelen: ze zijn niet die enige die er de eerste keer een beetje tegenop ziet, en ze leren ook dat het snel went. Als het in de les gaat over psychiatrie, kan ik vertellen over mijn ervaringen daar. Met voorbeelden maak je de stap naar de praktijk laagdrempeliger.”

Een voordeel van een omgeving met veel zorginstellingen is dat studenten ook vlakbij stage kunnen lopen of gastlessen kunnen volgen. Wordt er al samengewerkt met de andere organisaties?

Judith: “Dat begint te komen. Met het Antonie van Leeuwenhoek hadden we al eerder contact, zij gaan dit jaar gastlessen geven aan onze studenten. We hopen dat we in de toekomst ook bij de andere medische instellingen in het gebouw terecht kunnen voor gastlessen en stageplekken. De diversiteit is een groot voordeel. Als onze studenten bijvoorbeeld stage kunnen lopen bij een bloedbank, is dat een verbreding van hun ervaring. Je hoeft na je opleiding immers niet per se in een verpleeghuis of een ziekenhuis terecht te komen.”
Brenda: “Op dit moment zijn nog lang niet alle verdiepingen en vleugels van het gebouw bezet. Bovendien gaat er dit studiejaar nog veel tijd en aandacht naar de transitie van ROC TOP naar het ROC van Amsterdam. Volgend jaar komen we in rustiger vaarwater en dan worden die samenwerkingen ook verder uitgewerkt.”

Je noemt het al: ROC TOP is onlangs onderdeel geworden van ROCvA. Wat verandert er precies voor de studenten?

Judith: “Op dit moment weten veel studenten niet eens dat er een fusie speelt, maar in de toekomst verhuizen onze welzijnsopleidingen naar een andere locatie, en komen de verpleegkunde-opleidingen van ROCvA naar het Slotervaart. Het aantal studenten hier blijft ongeveer 1500, maar de focus ligt dan dus echt op de opleidingen Verpleegkunde en Verzorgende. Er komen nieuwe docenten en studenten bij, dat wordt een onrustige periode. We willen in elk geval dat het Slotervaart de persoonlijke sfeer en de LOB-aanpak van ROC TOP houdt, met veel individuele aandacht voor de studenten.”
Brenda: “Voor sommige studenten is het waarschijnlijk even slikken, want ze kozen bewust voor ROC TOP omdat ze naar een kleinschalig ROC wilden, en nu studeren ze alsnog aan het veel grotere ROCvA. De uitdaging is om te zorgen dat de studenten zich hier thuis blijven voelen. Daarbij kan het gebouw denk ik ook een rol spelen. Het ‘hart’, waar je binnenkomt en waar de gangen van de vier vleugels op uitkomen, is nu nog bijvoorbeeld nog opgeruimd en leeg. Dat wordt in de loop der tijd vanzelf gezelliger, dat heeft gewoon even tijd nodig. Aan de buitenkant ziet het gebouw er groot uit, maar in onze vleugels wordt het vanzelf weer knus.”

Denk je dat het in de toekomst ook meer studenten naar de verpleegkunde-opleidingen trekt?

Judith: “Als een student echt gemotiveerd is om een verpleegkunde-opleiding te volgen, maakt het niet uit of die hier zit of ergens anders. Maar voor de opleiding zelf is het wel een voordeel, omdat we met de studenten nu veel gemakkelijker in de keuken van een andere organisatie kunnen kijken. Bovendien geeft het de opleiding meer uitstraling. Ook naar de ouders toe. Ik hoorde laatst een ouder zeggen: ‘Ik weet nog dat mijn moeder hier lag!’ En ouders zijn belangrijk in het studiekeuzeproces, dat kan straks misschien ook meespelen als nieuwe studenten hun opleiding kiezen.” Brenda: “Iedereen kende het Slotervaart, en het hééft gewoon iets om hier te mogen werken of studeren. Ik voel me gewoon trots als ik ’s morgens door de tuin naar de hoofdingang loop. Dan denk ik: ‘Kijk, het Slotervaart, daar werk ik!’”

__________________________________________

 Het Slotervaart als opleidingsplek – wat vinden de studenten?

De vierdejaars studenten Verpleegkunde vinden het leuk dat ze nu in het voormalige Slotervaartziekenhuis studeren. “Als ik het vertel, zeggen mensen vaak ‘Oh, ik dacht dat het gesloten was!’,” zegt Elisa. “Dan vind ik het leuk om uit te leggen dat ik hier nu les heb.” Nikki kende het gebouw nog als ziekenhuis, omdat ze hier wel eens op bezoek kwam. “Het is in het begin wel een gek gevoel, dan kom je in een ziekenhuis dat je kent, en ineens heb je er les. Maar ik vind het wel vet dat we nu hier zitten.”
Junior vindt het een unieke ervaring: “Je komt al direct in contact met de werkvloer, terwijl je nog in je opleiding zit. Op de etages onder en boven ons zitten bijvoorbeeld een diabetisch centrum, een cardiologische kliniek en een medische kinderopvang. Dat geeft een bepaalde chemie in het gebouw.”
Noël merkt dat ook: “Vanochtend stond ik in de lift met mensen van het Diabetes Centrum, die hadden het over dingen waar we het in de les ook over hebben.” De vierdejaars krijgen alleen nog dit jaar les in het voormalige Slotervaart, dus voor hen maakt het niet zoveel uit, voegt ze toe. “Maar voor volgende klassen en nieuwe studenten lijkt het me echt geweldig om in dit gebouw les te hebben.” Het enige dat nóg cooler zou zijn? Dat is als het een écht werkend ziekenhuis zou zijn. Nikki: “Eigenlijk hadden ze het moeten houden!”

__________________________________________

Tekst: Anne Wesseling, Fotografie: Hetty van Oijen

Welke interventies zijn effectief als scholen besluiten om zoveel mogelijk mensen van het team te betrekken bij LOB?

Vooral niet te overhaast te werk gaan blijkt uit onderzoek. Mieke van Diepen, Daphne Wiersema en Japke Ebbinge van het Lectoraat Kansrijke Schoolloopbanen in een Diverse Stad en de Leergang Loopbaancoaching van de Hogeschool van Amsterdam, brachten met hun onderzoek ‘We hebben weinig tijd, dus laten we vertragen’ in kaart wat docententeams nodig hebben om loopbaanbegeleiding meer van iedereen te maken. Op basis van hun praktijkgerichte onderzoek geven de onderzoekers veel praktische tips om dit veranderproces tot stand te brengen. Het onderzoek werd uitgevoerd in samenwerking met verschillende onderwijsorganisaties, waarbij zoveel mogelijk mensen vanuit verschillende rollen betrokken waren.

De betrokken organisaties committeerden zich om stappen te zetten voor meer betrokkenheid bij LOB in een viertal doelstellingen: visievorming, draagvlak ontwikkelen voor de ontwikkelde visie, inzicht geven aan betrokken professionals op welke manier zij een rol kunnen spelen in de loopbaanbegeleiding van leerlingen én kennis en vaardigheden ontwikkelen om dit te kunnen doen. Maar voordat de schoolteams aan de slag gingen met de bovengenoemde doelstellingen, werd eerst vooral tijd en energie gestoken in het creëren van een context. Deze context moest aan drie voorwaarden voldoen: het slim organiseren van het versterken van LOB door managers of leidinggevenden, professionele ruimte creëren voor het schoolteam en het (voortdurend) aanjagen van het veranderproces door de experts binnen de organisatie. Deze drie voorwaarden beïnvloeden elkaar. Zo is slim organiseren door het management bijvoorbeeld nodig om de professionele ruimte voor docenten mogelijk te maken.

Slim organiseren

De onderzoekers hebben vijf sleutels geformuleerd die managers en leidinggevenden kunnen gebruiken om het proces om loopbaanbegeleiding meer van iedereen te maken te ondersteunen.

• Begin klein en ga uit van wat er op school al gebeurt op het gebied van loopbaanontwikkeling- en begeleiding.

• Toon interesse en geef steun, maak weloverwogen keuzes die laten zien dat je hecht aan het belang van loopbaanbegeleiding.

• Houd de regie op het proces van docentprofessionalisering (door een aanjager) en bouw aan een gedeelde verantwoordelijkheid van het team.

• Zet de aanjagers van het proces in positie en geef ze de ruimte om loopbaanbegeleiding een onderwerp te maken dat zichtbaar is en leeft binnen de gehele organisatie.

• Zorg voor zogenaamde ‘sparringpartners’ voor de aanjagers. Deze ‘sparringpartners kunnen fungeren als maatje voor de aanjager of er bijvoorbeeld voor waken dat er te snel te grote stappen worden gezet in het veranderproces. Managers kunnen zelf ook de rol van ‘sparringpartner’ voor de aanjager vervullen.

Professionele ruimte benutten

Professionele ruimte geven en benutten blijkt uit het onderzoek, is noodzakelijk om loopbaanbegeleiding meer van iedereen te maken. Dit begint met het kiezen voor vertraging en verbinding. Vooral de tijd nemen om met elkaar te onderzoeken waarom een grotere betrokkenheid van zoveel mensen binnen de school bij LOB belangrijk is. Hiervoor kan de dialoog als middel worden ingezet, maar ook verschillende vormen van intervisie of andere ‘ontmoetingen-zonder-agenda’, zijn helpend bij het ontstaan van professionele ruimte.

Aanjagen

Aanjagers (bijvoorbeeld decanen) zijn nodig om het thema voortdurend onder de aandacht te brengen en te houden. Aanjagers die zichzelf (en het thema) zichtbaar maken, proactief handelen en ruimte innemen, kunnen managers helpen om slim te organiseren en docenten helpen om professionele ruimte te benutten. Andersom werkt het ook: als managers slim organiseren en docenten de professionele ruimte benutten, kan de aanjager zichzelf goed zichtbaar maken en invloed uitoefenen. Aanjagen en regie voeren vraagt om luisteren en ruimte maken voor ervaringen, gedachten en gevoelens van collega’s. Daarnaast om het inspireren van collega’s voor LOB en het verbinden van de visie van de instelling met dat wat al gebeurt.

____________________________________________

TIPS

Kennis en vaardigheden aanleren Bij het aanleren van kennis en vaardigheden (professionalisering) is het erg belangrijk dat eerst aan bovengenoemde drie voorwaarden wordt voldaan. Het is noodzakelijk dat het management slim organiseert, het docententeam leert om professionele ruimte te benutten en aanjagers aansluiten bij de behoeften die leven en hierin voortdurend in verbinding blijven. Het is daarbij een uitdaging om als organisatie te balanceren tussen het vervullen van behoefte aan ‘klassieke’ training of aanbod van concrete kennis en vaardigheden en de wetenschap dat soms het vertragen meer oplevert dan dergelijke trainingen.

____________________________________________

Als docent oefenen met LOB-vaardigheden is ook goed voor je éigen ontwikkeling.

Niet alle lerarenopleidingen hebben aandacht voor LOB. Dat is jammer, vinden Karina Baarda (Expertisepunt LOB) en Minette van den Bemd van BiOND, de vereniging voor begeleiders van jongeren in het voortgezet onderwijs en het mbo. Aandacht voor LOB heeft namelijk een aantal positieve effecten, die niet alleen doorwerken op school. “Wanneer je als docent oefent met LOB-vaardigheden, is dat ook goed voor je éigen ontwikkeling.”

Loopbaanontwikkeling, loopbaanbegeleiding, leerlingen helpen ontdekken wie ze zijn en wat hun talenten zijn, kortom: leerlingen en studenten begeleiden in hun ontwikkeling en voorbereiden op een volgende stap, na de middelbare school, mbo en hbo. Het zijn allemaal belangrijke vaardigheden voor een docent. Toch is er voor LOB in de lerarenopleidingen nog weinig aandacht, signaleren BiOND (de vereniging voor begeleiders van jongeren in het v oortgezet onderwijs) en het Expertisepunt LOB. Reden om de handen ineen te slaan en het onderwerp op de kaart te zetten.
“Op een aantal hogescholen wordt er bij specifieke lerarenopleidingen wel al aandacht besteed aan LOB, en soms is het voor studenten mogelijk om een minor of een los vak over LOB te volgen”, zegt Minette van den Bemd. “Maar vrijwel nergens is LOB structureel onderdeel van de lerarenopleiding, en vaak ontbreekt het zelfs helemaal op het curriculum. Terwijl álle docenten in hun dagelijkse lespraktijk te maken krijgen met LOB.”
Karina Baarda: “Wij zeggen altijd: ‘LOB is van iedereen en LOB past in iedere les’. Dus niet alleen in de mentorles, maar ook in de vaklessen. Docenten geven hun vak, maar ze zijn daarbij ook begeleider van jongeren. Juist die begeleiding, daarover gaat het bij LOB. Het zou helpen als studenten dat al meekrijgen in de lerarenopleiding.”

Is het beroepsbeeld van leraren volgens jullie nog teveel toegespitst op het overdragen van kennis?

Minette: “Dat is inderdaad nog steeds het overheersende beroepsbeeld. Lerarenopleiders leiden studenten op als leraar en de studenten denken ook: ‘Ik word leraar, dus ik ga kennis overdragen’. Wat studenten tijdens de opleiding leren is vooral gericht op de inhoud en de vakdidactiek. Maar als je aan studenten op de lerarenopleiding vraagt ‘wie is jouw rolmodel?’, gaat het vrijwel altijd om een docent door wie ze zich gezien voelden. Een inspirerende docent, met aandacht voor de leerlingen.”
Karina: “Die individuele aandacht voor de identiteitsontwikkeling van de leerling, daarover gaat het bij LOB. Met LOB in de lerarenopleiding geef je studenten dus eigenlijk de instrumenten om de docent te worden die ze wíllen worden.”

Waarom is het volgens jullie noodzakelijk dat alle docenten oog hebben voor de ontwikkeling van leerlingen?

Minette: “Toen ik zelf begon als docent wiskunde, dertig jaar geleden, lag de nadruk in de praktijk van het lesgeven vooral op de vakinhoud. Nu zie je op de lerarenopleidingen meer studenten die het leuk vinden om met jongeren te werken en daarnaast ook een vak te geven. Je kunt als docent in deze tijd gewoon niet meer alleen gefocust zijn op de inhoud van je vak, zoals dertig jaar geleden nog wel kon. De maatschappij is veranderd en jongeren zijn ook veranderd. Alleen al de zorgen die ze hebben: het milieu, oorlog, immigratie, polarisatie. Er gaat zoveel in die hoofden om.”
Karina: “Daar moet op school aandacht voor zijn, niet alleen in mentorlessen maar ook in de vaklessen. Ik kom vanuit het vmbo, waar ik begon als docent en uiteindelijk tien jaar een vmbo-school mocht leiden. Daar heb ik ervaren dat je ook in de vakles niets begint als er iets niet in orde is met leerlingen. Of dat nu een overleden opa is, of ruzie in de pauze: dáár moet eerst aandacht voor zijn. Op die manier maak je ruimte, zodat de leerlingen kunnen leren. Het onderwijs heeft professionals nodig die daar oog voor hebben. Die de leerlingen zíen – en daarnaast ook nog een vak geven.”

Hebben jullie voorbeelden van hoe LOB in een vakles eruit ziet?

Karina: “Ik hoorde van een ervaren docent dat hij in de les veel groepswerk gaf. Als hem opviel dat een leerling de leiding nam, zei hij dat tegen de leerling, en vroeg dan bijvoorbeeld ‘Ik zie dat jou dat ligt, zou jij het leuk vinden om de sportdag te helpen organiseren?’ Dát is LOB. Dat je zoiets opmerkt, en het teruggeeft aan de leerling. Het gaat om het zoeken naar de talenten van de leerlingen.”
Minette: “LOB gaat ook over ervaringsgericht onderwijs. Dat betekent niet dat je het leren weg laat, het gaat om de manier waarop je die kennis overbrengt. Meer aandacht voor LOB in de les kan dus ook zorgen dat die basisvaardigheden juist béter beklijven bij de leerlingen. Leerlingen vragen er zelf ook om. Een vertegenwoordiger van het LAKS verwoordde het laatst mooi: ‘Je kunt bij natuurkunde vertellen wat een formule is, of je neemt me mee naar een brug en je laat zien hoe die formule wordt toegepast en waaróm dat belangrijk is. Dan blijft de stof ook veel beter hangen.’”

Meer LOB op de lerarenopleiding, wordt een student daar later ook een betere leraar van?

Karina: “Dat denk ik zeker. LOB heeft te maken met het begeleiden van leerlingen in het algemeen: hoe voer je een goed gesprek met jongeren, hoe help je ze bij hun ontwikkeling en hoe help je ze te reflecteren op hun ervaringen? Als je die begeleiding van leerlingen goed in de vingers hebt, werk je ook aan een beter klassenmanagement en een betere sfeer in de klas. De aandacht voor LOB heeft een bredere impact dan je op het eerste gezicht zou zeggen.”
Minette: “Aandacht voor LOB tijdens de lerarenopleiding gaat bovendien niet alleen over wat je als toekomstig docent gaat doen, het draagt ook bij aan je eigen ontwikkeling als student. Door bezig te zijn met LOB ga je vanzelf ook over je eigen loopbaan en ontwikkeling nadenken. ‘Waar ben ik zelf goed in, wat past echt bij mij? Doe ik nog de dingen waar mijn hart sneller van gaat kloppen?’ Dat zijn ook voor studenten en startende docenten hele relevante vragen.”

Zou dat indirect ook kunnen helpen tegen het lerarentekort?

Minette: “Het zou zeker kunnen helpen tegen voortijdige uitstroom van jonge leraren. Al speelt daarbij natuurlijk veel meer mee: je krijgt als docent van alles op je bord en er zijn grote tekorten, en daardoor vaak minder tijd voor begeleiding van de startende docent in de inductieperiode. Het is nu bovendien gemakkelijk om te switchen naar een ander werkveld, omdat er bijna overal tekorten zijn. Maar als LOB jonge leraren sterker maakt als docent, dan is voor hen het lesgeven daarmee ook leuker. Dan is de kans dat je uitvalt minder groot.”
Karina: “Een ander aspect werd genoemd in het rapport ‘Vissen in eigen vijver’: van scholen waar veel aandacht is voor LOB, en waar dat ook vanuit het bestuur geborgd wordt, stromen significant meer leerlingen door naar een lerarenopleiding. Docenten zijn op die scholen ambassadeurs van hun eigen beroepsgroep, want ze laten aan hun leerlingen zien dat het vak van docent hartstikke leuk is. Daardoor kiezen leerlingen vanuit die scholen dus ook eerder voor de lerarenopleiding, en vaak komen ze vervolgens ook als leraar terug op hun eigen school.”

Intussen betekent dat lerarentekort ook dat er weinig tijd is om beginnende leraren goed te begeleiden.

Karina: “Het lerarentekort is ook tijdens de opleiding al een belangrijke factor. Er zijn nu studenten aan lerarenopleidingen die tijdens hun studie al bijna voltijds aan het werk zijn. Bij de inductieperiode op scholen is er intussen vaak niet genoeg tijd om beginnende docenten goed te begeleiden. Terwijl alle beginnende docenten ook een soort (LOB)-coach zou moeten hebben, om samen te reflecteren op hoe het lesgeven gaat, wat er beter kan, of ze op hun plek zijn. Hoe gaat het in de klas, welk onderdeel van het lesgeven past echt bij jou, wat zou je willen leren, hoe kun jij de leraar zijn die je wilt zijn? Dat is belangrijk voor docenten die net van de lerarenopleiding komen, maar ook voor zijinstromers.”
Minette: “Wat we eerder al zeiden: eigenlijk zou er een doorlopende LOB-leerlijn moeten zijn voor de studenten en docenten zelf. LOB op de lerarenopleiding is niet alleen relevant omdat de docent dan leerlingen beter kan begeleiden, je denkt door LOB ook als docent meer na over je éigen loopbaan.”

Wat is eigenlijk de reden dat er nog weinig aandacht is voor LOB op de lerarenopleiding?

Minette: “Dat zit vooral in de overladenheid van het programma op de lerarenopleidingen. Het curriculum is al heel vol, dus je moet keuzes maken. Daarbij zou je kunnen denken: vrijwel geen enkele beginnende docent wordt meteen ook mentor, dus beginnende docenten hebben LOB niet direct nodig. Maar eigenlijk is dat juist een reden om LOB juist wel een plek te geven: als een beginnende docent tijdens de opleiding al kennis heeft gemaakt met LOB, kan die daarna veel sneller mentor worden.”

Hoe zien jullie die plek voor LOB in de lerarenopleiding?

Minette: “LOB kan bijvoorbeeld onderdeel uitmaken van de vakdidactiek: op welke specifieke manier kun je in jouw vaklessen LOB verwerken? En misschien moeten we in de toekomst ook ruimte maken door anders naar het curriculum te kijken. Als op termijn bijvoorbeeld het curriculum voor middelbare scholen aangepast zou worden, met meer aandacht voor LOB en voor ervaringsgericht leren, dan gaan de lerarenopleidingen waarschijnlijk vanzelf mee in die ontwikkeling en komt er ook ruimte in het programma.”
Karina: “Daarnaast is het belangrijk dat er aandacht is voor de samenwerking op het gebied van LOB. Hoe zorg je op school sámen voor een loopbaangerichte leeromgeving? Zowel binnen een leerjaar als in een doorlopende leerlijn? Dat verschilt natuurlijk per school, want scholen zijn autonoom in hoe ze LOB vormgeven. Maar de basis van LOB zouden studenten moeten meekrijgen, zodat ze die samenwerking als beginnend docent ook kunnen helpen vormgeven.”

Onlangs organiseerden jullie een bijeenkomst over aandacht voor LOB op de lerarenopleiding. Hoe verliep die?

Karina: “Op de startbijeenkomst waren vertegenwoordigers aanwezig van onder meer het ministerie van OCW, van SLO, het LAKS, de VO-raad, diverse hbo-scholen en onafhankelijke deskundigen. We merkten daar dat iedereen het belang van LOB op de lerarenopleidingen onderschreef en ook bereid was zich ervoor in te zetten. Dat was heel positief.”
Minette: “We gaan ons nu eerst buigen over een concreet actieplan, de taken verdelen en een tijdpad vaststellen. We hopen alle docentenopleidingen te overtuigen dat aandacht voor LOB in het curriculum loont. Waarbij je als school natuurlijk de vrijheid hebt om het in te passen op een manier die past bij jouw opleiding. Daar gaan we voor.” Karina: “Een vervolgbijeenkomst is al gepland. Dus: wordt vervolgd!”
 

Tekst Anne Wesseling Fotografie Hetty van Oijen

Vmbo-leerlingen beleven en ervaren op de werkvloer welke opleiding bij ze past
 

Als je als vierdejaars vmbo-leerling uit de regio Arnhem nog niet goed weet welke vervolgopleiding bij je past, kun je óp de werkvloer kennismaken met verschillende bedrijven uit de regio.

Bij het project ‘Oriëntatie in bedrijf’ zijn 14 bedrijven aangesloten die branches vertegenwoordigen als groen, zorg, welzijn, techniek, automotive, ICT, horeca en toerisme. Deze bedrijven geven leerlingen van 12 scholen uit de regio de kans om een bedrijf van binnenuit te leren kennen. Het gaat dan echt om ervaren en beleven: wat voor soort mensen werken bij dit bedrijf, wat doen zij voor werk, hoe is de sfeer en welke toekomstmogelijkheden zijn er bij dit bedrijf/deze branche? Op deze manier kunnen leerlingen veel beter beoordelen of een branche bij ze past en daardoor een betere studiekeuze maken.

Rien ter Veen en Marianne Vogels, beide werkzaam bij het Astrum College (mbo), coördineren dit project ‘Oriëntatie in bedrijf’. Zij zorgen voor een netwerk van regionale bedrijven, onderhouden het contact met de decanen van de bij het project aangesloten scholen en koppelen de leerlingen - die via de school worden ingeschreven - aan het juiste bedrijf.

“Van december tot en met maart kunnen de leerlingen die dat willen zich via hun decaan inschrijven voor maximaal drie bedrijfsbezoeken”, vertellen Rien en Marianne. “Belangrijk is dat leerlingen zich - voordat ze op bedrijfsbezoek gaan - al goed hebben voorbereid, zodat ze zoveel mogelijk profijt hebben van het bezoek. Hiervoor hebben wij een opdracht ontwikkeld die decanen door de betreffende leerlingen kunnen laten maken. In deze opdracht staan ook vragen die leerlingen beantwoorden nadat ze op bedrijfsbezoek zijn geweest. De rol van de decaan binnen ons project is erg belangrijk. De decaan is immers degene die de leerlingen informeert, selecteert en uiteindelijk inschrijft voor de bedrijfsbezoeken. Bij het terugkijken op de ervaring die de leerling heeft opgedaan bij het bedrijfsbezoek, is het belangrijk dat de decaan of de mentor daarover met de leerling in gesprek gaat. Wat heb je ervaren en beleefd en wat betekent dat voor jouw studiekeuze? Omdat we te maken hebben met 12 verschillende scholen, is het natuurlijk niet zo dat op iedere school precies hetzelfde gebeurt als het gaat om LOB. Maar begeleiding van de mentor en de decaan, in wat voor vorm dan ook, helpt leerlingen om zoveel mogelijk uit een bedrijfsbezoek te halen.

Bedrijven vragen we om een programma te maken dat gericht is op ontdekken en beleven. Op de dag van het bedrijfsbezoek gaat het dan het bijvoorbeeld om kennismaken met het bedrijf (en de branche), de mogelijkheid om in gesprek te gaan met een aantal werknemers en daarnaast een workshop of andere activiteit, waarbij het de bedoeling is dat leerlingen zelf aan de slag gaan, zodat leerlingen na het bezoek antwoord kunnen geven op vragen als: Waarom is het leuk (of niet) om bij dit bedrijf te werken? Pas ik hier? Wat vind ik van de sfeer en de werkzaamheden? Zie ik mezelf hier werken?

Bij de bedrijfsbezoeken doen leerlingen vaak bijzondere ervaringen op. Zo was er kortgeleden een groep leerlingen die op bedrijfsbezoek ging bij Philabruis, een leer- en werkplek voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Bij dit bezoek werkten de leerlingen samen met de werknemers aan het inpakken van producten. Dat was zowel voor de leerlingen als voor de werknemers een mooie en bijzondere ervaring!

Wij blijven op zoek naar nog meer bedrijven die zich willen aansluiten bij ons project. We gaan graag de samenwerking aan!

_________________________________

TIPS

1. Zorg ervoor dat decanen in het voor- en na traject goed geïnformeerd zijn.
2. Vervoer naar de bedrijven is belangrijk. Hoe krijg je alle leerlingen vanuit verschillende scholen op de juiste locatie?
3. Help bedrijven bij het vormgeven van een programma. Leerlingen kunnen bijvoorbeeld niet 45 minuten stilzitten en luisteren.

_________________________________

Leg de focus in ieder leerjaar op het kennismaken met de beroepspraktijk en ervarend leren!
 

Op Beroepencollege de Swaef in Rotterdam-Zuid krijgen alle leerlingen vanaf de start van leerjaar 1 acht uur per week les in de vijf beroepsgerichte profielen die de school aanbiedt. Aan het eind van het eerste jaar kiezen de leerlingen welk profiel het best bij ze past en gaan ze dit profiel verder verkennen in leerjaar 2.

Peter van de Minkelis, docent economie en decaan op De Swaef, vertelt hoe dit concept werkt.

“Beroepencollege de Swaef is een van de locaties van de Scholengroep Driestar-Wartburg en wij zijn binnen deze groep een échte vmbo-locatie met drie leerwegen: de basisberoepsgerichte-, de kaderberoepsgerichte- en de gemengde leerweg. De theoretische leerweg hebben we als scholengroep ook, maar die is op een andere locatie gehuisvest.
Op De Swaef kun je kiezen uit vijf profielen: BWI, PIE, M&T, Z&W en E&O. Binnen het onderwijs op onze school ligt de focus in ieder leerjaar op kennismaken met de beroepspraktijk en ervarend leren. Al in leerjaar 1 voer je opdrachten uit zoals je dat ook in de bovenbouw van het beroepsgerichte onderwijs doet.

We zijn dit onderwijsconcept gestart in een periode waarin ons leerlingenaantal terugliep en we kunnen nu – terugkijkend – zeggen dat dit een heel succesvolle aanpak is geweest! Leerlingen die zich inschrijven voor onze school kiezen echt heel bewust voor ons beroeps- en ervaringsgerichte programma. Het is zelfs zo dat veel van onze leerlingen uit de gemengde leerweg een hele bewuste keuze hebben gemaakt voor deze leerweg bij ons op school en dus niet voor de theoretische leerweg hebben gekozen.

Al vanaf dag 1 in leerjaar 1 beginnen we met de voorbereiding op de profielkeuze: welke profielen zijn er en wat ga je dit leerjaar doen en leren? Alle vijf de profielen worden het hele jaar door binnen een contextrijk en praktisch programma aangeboden in twee dagdelen per week in de lessen ‘Mijn beroep’. Leerlingen doen binnen deze lessen ervaring op binnen alle vijf de profielen, ongeacht hun voorkeur. Halverwege het jaar – in februari – maken de leerlingen de voorlopige balans op. Er vindt dan een mol-gesprek plaats dat gaat over alle aspecten van het schoolleven en dus ook over de profielkeuze: welke profielen hebben jouw voorkeur, binnen welk profiel ben je denk je het meest op je plek?
Na de voorjaarsvakantie krijgen de leerlingen een thuisopdracht mee. Deze opdracht is ontworpen op basis van filmpjes die de collega’s hebben gemaakt over de vijf profielen. Zo krijgen de leerlingen en de ouders dus nog een keer informatie over alle profielen en wordt er thuis ook nog een keer overgesproken.
Op een avond in april komen de leerlingen dan samen met een van de ouders naar school. Samen gaan ze bij het voorlopig gekozen profiel aan de slag. Dat is ontzettend leuk om te zien! Het is een opdracht die je echt samen moet uitvoeren, bijvoorbeeld een moeder en dochter die samen aan een auto moeten sleutelen, iets dat voor de moeder soms even wennen is! Na de praktische opdracht gaan leerlingen met hun ouder/verzorger naar het lokaal van de mentor om in gesprek te gaan over hun ervaringen bij de praktische opdracht van die avond. Heel boeiend om te zien hoe leuk zowel de leerling als de ouder de samenwerkingsopdracht vaak hebben ervaren. Na deze avond maken de leerlingen de keuze voor hun profiel.

Natuurlijk is er altijd een klein deel van de leerlingen dat nog twijfelt. Deze leerlingen krijgen extra begeleiding en aandacht in leerjaar 2, want natuurlijk hebben ze gewoon het recht om tot het eind van klas 2 een ander profiel te kiezen. Daarmee volgen we de wettelijke bepaling rondom profielkeuze. In klas 2 krijgen de leerlingen acht uur per week les in het gekozen profiel in de lessen ‘Mijn beroep’. Ook dan is er aandacht voor de evaluatie van deze lessen, zoals bij het mol-gesprek halverwege het jaar of bij een gesprek met de mentor. Het mooie is dat in de bovenbouw verreweg de meeste leerlingen nog steeds tevreden zijn met hun profielkeuze.
Als leerlingen niet tevreden zijn, dan zijn dat doorgaans de leerlingen die niet bij ons in de onderbouw hebben gezeten, maar zijn ingestroomd. Deze leerlingen hebben niet kunnen kiezen op basis van de ervaringen die onze leerlingen in de onderbouw opdoen, en dat blijkt dus veel moeilijker te zijn!”

_________________________________________

TIPS:

• Een mol-gesprek geeft leerlingen de regie en focus bij de profielkeuze.
• Zorg voor een doorlopende leerlijn in klas 1 en 2 en daarna in de bovenbouw.
• Betrek ouders bij de profielkeuze door thuisopdrachten in te zetten en interactieve ouderavonden te organiseren.

_________________________________________

De motivatie en keuzevaardigheid vergroten van studenten op het mbo.

‘Kan flexibel toetsen bijdragen aan de motivatie en keuzevaardigheid van studenten’? Deze vraag vormt de basis van een promotieonderzoek dat Giel Kessels doet bij de Open Universiteit.

Giel is docent Automotive bij het Summa College in Eindhoven en denkt al langer na over de vraag of het bieden van keuzes binnen een onderwijsprogramma zorgt voor gemotiveerdere studenten.
“Wij hebben een jaar of zeven geleden de kans gehad om onze opleiding Automotive anders te gaan inrichten en zijn toen echt gaan kijken hoe we studenten binnen deze opleiding meer keuzes konden geven. Als metafoor gebruikten we het winkelen bij Ikea. Hierbij kun je altijd kiezen: ga je de hele winkel door, of kies je voor de verkorte route? Wij wilden bij het inrichten van het nieuwe programma onze studenten steeds deze twee opties geven: de gewone route volgen of ergens binnen de route een stukje afsnijden. Maar in de praktijk bleek het niet zo simpel. We gaven de studenten een keuze, maar toch deden ze allemaal hetzelfde! Studenten zeiden hierover ‘Ja, we kunnen allemaal wel een keuze hebben, maar als de manier van toetsen uiteindelijk hetzelfde is, dan heeft het maken van die keuzes dus uiteindelijk helemaal geen zin.’
Dat was heel verhelderend. Met deze feedback zijn we aan de slag gegaan en zo ontstond het idee om de keuzemogelijkheid vooral te gaan bieden bij toetsing. Toen zagen we dat studenten wel andere keuzes gingen maken en was de basis voor mijn onderzoek gelegd.

Wat mij betreft is toetsen het begin van het leren: de uitkomst van de toets moet aansluiten bij dat wat je wil dat studenten leren. Iedereen leert op zijn eigen manier. Het leren kiezen speelt bij dit alles een belangrijke rol en op de keuzes die studenten maken wordt ook gereflecteerd. ‘Hoe maak jij eigenlijk je keuzes als het gaat om toetsing en in hoeverre zijn die van invloed op het verloop van je opleiding of je latere beroep?’ Zo had ik een student die alle leerstof afsloot met een filmpje. Wat bleek? Hij vond het spannend als andere mensen op zijn vingers keken. Daarover kun je dan het gesprek aangaan, want hoe doe jij dat dan als je later werkt in een werkplaats en er een klant naast je staat bij een reparatie? Dan heb je het dus echt over loopbaanbegeleiding.
In het begin zijn de keuzes heel beperkt maar die worden naarmate de opleiding vordert steeds verruimt. Op een gegeven moment ga je patronen zien in het keuzepatroon van studenten en daarover kun je met ze in gesprek gaan en ze bewust maken van die patronen.”

Hoe ziet je onderzoek bij de Open Universiteit eruit?

“Mijn onderzoek bestaat uit drie deelonderzoeken:

• Het eerste onderzoek gaat over de verschillende manieren waarop je een toets flexibel kunt maken. We hebben bij dit onderzoek 157 mbo-studenten van verschillende opleidingen bevraagd. Ze maakten een ranking van tien toets karakteristieken waarop ze bij het maken van een toets een keuze zouden kunnen maken. Op nummer 1 van deze ranking staat de keuze in het toets moment. Als tweede hoe vaak ze een toets kunnen maken (herkansen) en op drie staat de toetsvorm. Studenten gaven ook aan dat ze graag een opbouw in keuzes zouden willen hebben.

• Het tweede onderzoek is een ontwerpstudie op basis van de rankings van de studenten. We gaan met minimaal drie verschillende docententeams, van verschillende scholen en opleidingen, in drie sessies een standaardtoets herontwerpen naar een flexibele toets. ‘Welke elementen zijn er nodig om van een standaardtoets een goede flexibele toets te maken?’ In deze fase van het onderzoek zitten we nu.

• Ten derde volgt een evaluatieonderzoek: hierbij laten we docenten eerst een toets afnemen waarbij studenten geen keuze hebben. Vlak voordat deze toets van start gaat vullen de studenten een zogenaamde toets motivatielijst in. Deze zelfde toets gaan we vervolgens herontwerpen zodat de student wel een keuze krijgt. Dan meten we opnieuw de motivatie voorafgaand aan de toets en hopen dan dat er een verandering in motivatie heeft plaatsgevonden. Hypothese hierbij is dat als je studenten een keuze geeft in de manier van toetsen, de motivatie om de toets te maken toeneemt.

Het eerste onderzoek heb ik afgerond, met het tweede onderzoek ben ik nu bezig en het derde onderzoek moet nog worden uitgevoerd. Ik ben ontzettend benieuwd naar de uiteindelijke uitkomst!” Het onderzoek van Giel Kessels wordt aan het einde van dit schooljaar afgerond.

Contacta is hét zakelijke netwerkevent voor Zuidwest Nederland.

Bedrijven uit Zeeland, West-Brabant, Zuid-Holland en Vlaanderen komen hiervoor jaarlijks samen in de Zeelandhallen in Goes.

Maar dit jaar was er iets bijzonders aan de hand: op 8 november jl. gingen de deuren van de beurs, buiten de reguliere openingstijden om, open om 1250 Zeeuwse vmbo-leerlingen te ontvangen! Leerlingen konden zo kennismaken met 250 (regionale) organisaties en een groot aantal beroepen. Een uitstekende gelegenheid dus om meer te weten te komen over de (regionale) arbeidsmarkt en te ontdekken waar werk is. Deze bijzondere openstelling van de beurs kostte natuurlijk extra tijd voor de bedrijven, maar leverde ook veel op. Bedrijven waren enthousiast om zich op deze manier aan de Zeeuwse jongeren te kunnen presenteren.

Bedrijven werden goed voorbereid op het bezoek van de jongeren. Een speciale projectgroep verspreidde de avond tevoren een infobulletin met allerlei informatie, bijvoorbeeld over hoe je in gesprek kunt gaan met jongeren die het bezoek aan zo’n groot evenement best spannend vinden.

De leerlingen werden op hun eigen school ook goed voorbereid. Zo was er op iedere school zo’n vier uur ingeruimd voor allerlei voorbereidende opdrachten en hadden alle leerlingen bij het bezoek aan de beurs een opdrachtenboekje bij zich waarmee ze aan de slag moesten. Het evenement was dus mede zeer geslaagd omdat de voorbereiding zowel vanuit de kant van de bedrijven als vanuit de scholen optimaal is geweest.

De randvoorwaarden die er mede voor hebben gezorgd dat het evenement zo succesvol was zijn:

• Tijdens het evenement reden acht bussen af en aan om de leerlingen vanuit alle delen van Zeeland af te leveren bij de beurslocatie in Goes. De kosten voor dit vervoer werden samen gedragen door de vervoersmaatschappij AMZ , de provincie Zeeland en LMG (het bedrijf dat de Contacta organiseert)

• De leerlingen waren volgens een strak schema ongeveer 1,5 uur op de beursvloer en dit bleek ook voldoende.

• Begeleidend docenten hadden een herkenbaar geel hesje aan en hadden de opdracht voor ALLE leerlingen (dus niet alleen van hun eigen school) het aanspreekpunt te zijn. Daarnaast waren een heel aantal hostesses in opleiding bij het mbo gevraagd om aanwezig te zijn voor de begeleiding van de leerlingen. Deze begeleiding bestond bijvoorbeeld uit het wegwijs maken tussen de vele stands, leerlingen helpen over de streep te trekken als ze de 1e stap naar het gesprek niet durfden te maken etc.

Zowel bedrijven, docenten en jongeren vinden het een experiment dat voor herhaling vatbaar is. Het doel is om dit jaarlijks te gaan herhalen en op te nemen in curriculum. Er is ook veel interesse bij havo- en vwo-scholen om aan te sluiten. Die vraag is ook vanuit het bedrijfsleven gekomen. Dan moet er nog wel even gepuzzeld worden over de aantallen bezoekende leerlingen…

 
QR code naar programmaboekje

Een unieke manier van doorstromen naar een vervolgopleiding/het nieuwe schooljaar

Het is inmiddels een begrip in de regio en langzamerhand ook steeds meer daarbuiten: de Zomerschool van Gilde Opleidingen. Al acht jaar organiseert het enthousiaste taalschoolteam van Gilde Opleidingen een twee weken durend programma waarbij de focus ligt op de Nederlandse taal, maar waarbij het praktische aspect én de aandacht voor LOB ook een belangrijke rol spelen. Dit alles maakt het tot een uitzonderlijk project.

De Zomerschool is er in eerste instantie voor anderstalige studenten die starten met een nieuwe opleiding binnen Gilde Opleidingen. Een groot deel van deze anderstalige studenten is afkomstig van een ISK en maakt de overstap naar het mbo-onderwijs. De Zomerschool is zo ingericht dat deze overstap van ISK naar mbo aanvoelt als een warm bad. Het onderwijs is kleinschalig, laagdrempelig en bovenal activerend.

Een tweede taal leer je namelijk niet alleen vanuit een boek, maar ook zeker door het te ervaren. Taal in de praktijk brengen is dan ook een belangrijke pijler van de Zomerschool. Zo maken studenten tijdens een kookworkshop hele maaltijden aan de hand van praktijkkaarten die ze later bij Entree ook gaan gebruiken. Ook oefenen ze met het voeren van allerlei soorten gesprekken zoals sollicitatie-, klacht- en verkoopgesprekken én wordt hun vakjargon alvast uitgebreid door te oefenen met begrippen uit hun nieuwe opleiding. Zo wordt de verbinding met hun nieuwe opleiding tijdens de Zomerschool al gelegd en krijgen studenten de kans om verschillende aspecten van hun opleiding al vroeg te ervaren.

Naast dat de Zomerschool een fijne plek is voor nieuwe studenten om goed te ‘landen’ bij Gilde Opleidingen, is het ook een mooie kans voor zittende studenten om hun taalniveau te verbeteren. Veelal spreken anderstalige studenten weinig tot geen Nederlands in de zomervakantie, waardoor ze het nieuwe schooljaar met een kleine taalachterstand beginnen. Door in de zomervakantie een speciaal taaltraject voor 2F- of 3F-doorstroom te volgen, maken deze studenten een flitsende start met hun opleiding. Ook in dit 2F- en 3F-doorstroomprogramma leren studenten taal vanuit de context en met activerende werkvormen, maar zij worden daarnaast voorbereid op examens Nederlands en gaan wat dieper op de materie in. Ook voor deze studenten geldt: een goed begin is het halve werk.

Er ligt ieder jaar een mooi programma klaar voor de studenten, maar dat wil niet zeggen dat ze zelf geen keuzevrijheid hebben. Het middagprogramma bestaat namelijk uit verschillende workshops, waarbij studenten zelf mogen kiezen welke workshop ze willen volgen. Denk hierbij aan woordleerstrategieën, uitspraak, presenteren, effectief lezen, woordenschat, sociale media en nog veel meer! Door studenten zelf workshops te laten kiezen, worden ze enerzijds meer verantwoordelijk over hun eigen leren en anderzijds leren ze datgene wat ze willen leren.

Studenten zijn ieder jaar opnieuw enthousiast over de Zomerschool, zo blijkt ook uit hun reacties: ‘Het was heel leerzaam!’, ’Ik vind de Zomerschool een goede voorbereiding op het schooljaar!’, ‘Ik ben helemaal blij met mijn nieuwe vrienden en ik heb veel taal geleerd!’. De afgelopen jaren waardeerden de studenten de Zomerschool niet lager dan een 8,4.

_____________________________________

TIPS

• Taal leer je niet alleen uit een boek, de sociale en praktische kant is minstens zo belangrijk.
• Geef taal context door er praktische opdrachten aan te verbinden.
• Maak begrippenlijsten voor studenten in de context van hun beroepsopleiding

_____________________________________

Een bedrijfsscan bij bedrijven door mbo-studenten

Bedrijven en met name het mkb, hebben vaak moeite om jongeren te werven en te behouden. Dat kan bijvoorbeeld komen door schaarste in de sector of doordat deze bedrijven niet altijd vanuit het perspectief van de jongeren denken. Om ervoor te zorgen dat de aansluiting tussen mkb-bedrijven en jongeren verbetert, ontwikkelde mboRijnland de Jongerenbedrijfsscan. Deze scan is bedoeld om bedrijven te laten nadenken over de vraag: ‘Hoe aantrekkelijk is mijn bedrijf voor jongeren?’

Met de Jongerenbedrijfsscan wordt in kaart gebracht hoe jongeren denken over het bedrijf. Welke imago heeft het bedrijf? Wat vinden jongeren van de (online) uitstraling? Hoe beoordelen ze de arbeidsvoorwaarden en de groeimogelijkheden?
De scan geeft bedrijven inzicht in wat jongeren aantrekkelijk vinden aan het bedrijf en wat ze missen. De uitkomsten van de scan worden door de studenten aan het bedrijf gepresenteerd. Vervolgens gaan beide partijen in gesprek zodat het bedrijf concrete stappen kan zetten om de aansluiting met jongeren te verbeteren.

Jongeren die hebben meegewerkt aan het uitvoeren van de scan voelen zich serieus genomen: met hun input wordt echt iets gedaan en bovendien geeft het hen de mogelijkheid om bij verschillende bedrijven een kijkje te nemen en zich zo beter te oriënteren op de toekomst.
Bedrijven zijn ook blij met de scan, ze hebben concrete tips om met hun jongerenbeleid aan de slag te gaan. Een win-winsituatie dus.
 

Hoe ziet het afnemen van de scan er in de praktijk uit?

Jongeren gaan in een groepje van vier à vijf studenten, van verschillende opleidingen, op bezoek bij een bedrijf. Het bedrijf of de organisatie heeft bij voorkeur raakvlakken met de opleiding van de betreffende jongeren. Ook zijn er binnen het groepje jongeren altijd studenten van de opleiding Media & Vormgeving aanwezig. Zij zorgen voor visueel materiaal van het bedrijf.
De studenten denken voordat zij op bezoek gaan bij het bedrijf, na over de vragen die ze gaan stellen en stellen een bedrijfsspecifieke scan (vragenlijst) op. De studenten worden bij de voorbereiding op het bezoek begeleid door een docent van mboRijnland. Deze docent legt ook het contact met het bedrijf.
 

Twee voorbeelden

Een groep studenten heeft de Jongerenbedrijfsscan uitgevoerd bij een beveiligingsbedrijf. Hierbij hebben ze gekeken naar verschillende aspecten van het bedrijf: van website tot werkomgeving en van social media tot aantrekkelijkheid voor jongeren van het bedrijf. Ook de reistijd en de bereikbaarheid met het openbaar vervoer maakten deel uit van de scan. Aantrekkelijk bij dit bedrijf vonden de jongeren vooral de app waarin medewerkers kunnen aangeven wanneer ze beschikbaar zijn om te werken. Veel jongeren vinden het fijn om parttime te kunnen werken naast bijvoorbeeld een eigen onderneming, een dergelijke app vergroot de flexibiliteit. Minder aantrekkelijk bij dit bedrijf vonden de jongeren het gebouw en de werkplekken.

Een ander voorbeeld van een succesvolle Jongerenbedrijfsscan is het bezoek van studenten aan een vakantiepark. De studenten gaven tips aan dit bedrijf, onder andere over hoe vacatureteksten aantrekkelijker kunnen worden gemaakt voor jongeren, bijvoorbeeld door in de vacature aan te geven dat je door aan het werk te gaan in het vakantiepark verschillende talen kunt oefenen. Ook kreeg het bedrijf tips over hoe je zo’n advertentie plaatst op Tiktok en Instagram.
 

Ambitie

De bedoeling is dat de inzet van de Jongerenbedrijfsscan verder groeit. Daarom organiseert LLokaal, een initiatief van mboRijnland voor Leven Lang Ontwikkelen, regelmatig rondetafelgesprekken om zo bedrijven te interesseren voor de scan.

Hoe het programma College Tour van Twan Huys, de ‘Walburg College Tour’ werd.
 

Mustapha Saidi, docent en projectleider D&P, vertelt hoe het programma College Tour van Twan Huys, de ‘Walburg College Tour’ werd.
“We waren op school al gewend om af en toe gastsprekers uit te nodigen om te komen vertellen over hun beroep en loopbaan. Wat ik echter merkte was dat leerlingen de verhalen van de gastsprekers niet altijd interessant vonden. Die waren soms monotoon en saai, waardoor het verhaal van de gastspreker niet goed overkwam. De gastspreker was ook niet altijd capabel om vragen van leerlingen op een goede manier te beantwoorden. Toen ik op een avond het programma College Tour op tv zag, dacht ik hé waarom kunnen wij dat niet op school organiseren? De schoolleiding vond het een goed idee en zo startte ik samen met mijn collega Esther Slaa de Walburg College Tour. Qua opzet moest het verfrissend worden, anders en vol met dynamiek en interactie tussen spreker en publiek, de leerlingen dus.”

Hoe is de College Tour bij jullie op school opgebouwd?

“Op onze school hebben we een theaterzaal waar 250 mensen in passen. Dat is dus een ideale ruimte voor de Tour. De spreker die komt houdt eerst een pitch over zichzelf van ongeveer 20 minuten, wordt daarna geïnterviewd door een van onze docenten en beantwoordt vragen van leerlingen uit de zaal. De docent is meestal een collega die een vak geeft dat past bij het verhaal van de spreker. Zo wordt een spreker die iets komt vertellen over cryptovaluta geïnterviewd door een docent economie. We voegen soms ook een stukje entertainment toe aan het verhaal van de spreker. Zo hadden we bij de spreker die kwam vertellen over klimaat en duurzaamheid (de Klimaatburgemeester), een woordkunstenaar gevraagd een rap te maken op basis van een aantal kernwoorden op het gebied van klimaat en duurzaamheid. Deze rap was zo’n groot succes dat er in samenwerking met de gemeente nu een clip van is gemaakt!”

Hoe kom je aan interessante sprekers?

“Soms vragen we een ouder van de school, maar meestal probeer ik via mijn eigen netwerk sprekers te vinden die passen bij onderwerpen die leerlingen interessant vinden. Via via is het bijvoorbeeld gelukt om één van de gebroeders Anker te ‘strikken’. Hij komt in 2023 zijn verhaal vertellen over de advocatuur en alles wat daarbij komt kijken. Ook hadden we een arts, een ouder, die aan de wieg stond van het coronamedicijn en verder twee goochelaars/illusionisten die zich tijdens hun verhaal ook richtten op keuzestress, studievaardigheden en LOB. Op het programma staat ook nog een voormalig profvoetballer die onder andere vertelt dat je je niet moet blind staren op 1 bepaald toekomstbeeld. In zijn geval lukte het niet om carrière te maken als profvoetballer en was hij blij dat hij kon terugvallen op een studie.”
 

Zijn er nog dingen die je wilt verbeteren?

“Ik vind dat de reflectie van leerlingen op de Tour nog beter kan en ook zou ik graag willen dat meer van mijn collega’s komen kijken en luisteren naar de sprekers, zodat zij meer betrokken raken bij LOB.”

De College Tour is bedoeld voor havo- en vwo-leerlingen uit klas 3 tot en met 6. Het is niet verplicht om aan de College Tour deel te nemen, maar bij deelname kunnen de leerlingen een reflectieverslag inleveren dat onderdeel vormt van hun LOB-dossier. Dit schooljaar zal er ook een versie van de College Tour voor de mavo worden ontwikkeld.

Wil je bij jou op school ook een College Tour organiseren? Je bent van harte welkom om een keer te komen kijken bij een College Tour op het Walburg College. Ook is Mustapha bereid om je te helpen bij het organiseren van jouw eerste Tour. Helemaal mooi zou het zijn als er een samenwerking ontstaat met een aantal scholen, zodat sprekers kunnen worden uitgewisseld.

--------------------------------------------------------------------------------------

TIPS

• Zorg voor een goede screening van de spreker zodat je niet voor verrassingen komt te staan en zeker weet dat het cv van de spreker klopt.

• Investeer in een goede voorbereiding van het gesprek met de spreker zodat er heldere afspraken gemaakt kunnen worden.

• Informeer leerlingen én hun ouders op tijd. Op het Walburg College gebeurt dat onder andere via social media (Instagram en Facebook) en via de weekbrief.

Twee Overstapcoaches vertellen wat helpt bij de begeleiding van leerlingen bij de overstap van vmbo naar mbo.
 

Het project ‘Overstapcoaches’ van het Samenwerkingsverband VO Waterland heeft als doel het aantal schoolverlaters en thuiszitters te laten dalen door leerlingen intensief te begeleiden bij de overstap van vmbo naar mbo. Het project is succesvol en werd daarom onlangs verlengd. Overstapcoaches Rob Molenaar en Ashley Finch vertellen over hun aanpak, en waarom die zo goed werkt. “Je moet eerlijk zijn tegen leerlingen, anders blijven ze in hun bubbel.”

Hoe verminder je uitval van leerlingen in het mbo, en hoe verminder je het aantal leerlingen en studenten dat wel ingeschreven staat maar geen onderwijs volgt, de thuiszitters? Door ze intensief te begeleiden, bijvoorbeeld door een overstapcoach. Rob Molenaar en Ashley Finch zijn overstapcoach bij het Samenwerkingsverband VO Waterland en begeleiden leerlingen in de regio’s Purmerend en Edam/Volendam/Monnikendam van het vmbo naar het mbo. Ze geven voorlichting in vmbo-eindexamenklassen en begeleiden ook individuele leerlingen in een persoonlijk traject.

Ashley: “Ik praat met ze over hun studiekeuze en we gaan in op hun persoonlijkheid: waar ben je goed in? Het zijn sessies van een uur waarin het gaat over talenten, kwaliteiten, uitdagingen en valkuilen. Door interactie krijg ik dan de juiste informatie naar boven.”

Rob: “Soms is één telefoontje genoeg, maar ik heb ook een leerling wel eens drie jaar gevolgd. Er zijn leerlingen met een verstoorde schoolloopbaan, die misschien op de basisschool al op vier scholen zijn geweest, een te hoog advies hebben gehad en vervolgens zijn afgezwaaid naar kader en uiteindelijk basis. Dan zijn ze gedemotiveerd en teleurgesteld.”

Ashley: “Het is vooral belangrijk dat zo’n leerling weer een positief gevoel krijgt. Wij hebben goede contacten met het mbo in de regio. We weten wat de mogelijkheden zijn en we kunnen leerlingen bijvoorbeeld gemakkelijk plaatsen bij een meeloopdag, zodat ze een positieve school-ervaring krijgen.”

Rob: “Wij zijn eigenlijk een verlengstuk van het mentoraat en decanaat. Mentoren zijn vakdocenten, ze kunnen niet alle leerlingen individueel begeleiden. Waar het nodig is voor een succesvolle aansluiting tussen vmbo en mbo, nemen wij het over.”

Het aantal voortijdig schoolverlaters is in jullie regio’s drastisch gedaald. In Purmerend, bij jou Rob, zijn het er zelfs maar twee. Hoe krijgen jullie dat voor elkaar?

Rob: “Je moet scherp zijn. Ik kijk bijvoorbeeld elke dag in het overstap-dashboard. Als een leerling is afgemeld, of niet op komt dagen voor een intake, bel ik de mentor: ‘Wat is er aan de hand? Ga je wat doen?’”

Ashley: “Het heeft ook te maken met hoe je het gesprek aangaat. Wij zijn altijd positief. Ik zeg dan niet tegen zo’n leerling ‘Waarom ben je niet naar de intake geweest?’ Maar ‘Hoe gaat het met je?’ Dat de leerling niet naar de intake is geweest, maakt niet uit. Misschien is hij het gewoon vergeten, prima, dan maken we een nieuwe afspraak. Maar als het antwoord is ‘Eigenlijk wilde ik er niet heen’, dan gaan we de leerling en de ouders uitnodigen, want dan is er iets misgegaan. Vaak was dat dan al bij de profielkeuze of bij de stage.”

Rob: “Er wordt vaak gezegd: die profielkeuze is niet zo heel belangrijk, de leerlingen kunnen op het mbo nog alle kanten op. Maar de profielkeuze is wél belangrijk.”

Ashley: “Soms willen leerlingen na het vmbo alsnog iets technisch gaan doen, maar het mbo stelt in de technische richtingen best hoge eisen. Dan lopen ze vast omdat ze teveel moeten inhalen. Je wilt daarom vroeg beginnen met het informeren van ouders en leerlingen, het liefst al in de brugklas.”

Het gaat vaak mis bij de studiekeuze. Waardoor komt dat volgens jullie?

Ashley: “Informatie is de sleutel om te onderzoeken wat bij je past en om succesvol over te stappen naar een mbo-studie. Er zijn zoveel opleidingen en er kan zoveel, je kunt opleidingen bijvoorbeeld ook versneld doen. Ouders hebben daar ook geen kennis over, en van mentoren en decanen kun je ook niet verwachten dat die alle mbo-opleidingen kennen. Ik merk dat de kennis en expertise ontbreekt, en tegelijkertijd is er druk op de kinderen om een goede keuze te maken. Het is niet raar dat een kind dan blokkeert.”

Rob: “Sommige ideeën kloppen ook gewoon niet. Veel ouders vinden bijvoorbeeld de havo belangrijk. ‘Mijn kind moet naar de havo!’, zeggen ze dan. Maar voor wie dan? ‘Havo is beter!’ Dat is helemaal niet waar. Ik heb ook ouders die zeggen: ‘Mijn zoon heeft nu een mavo-diploma, hij weet nog niet wat hij hierna wil, zullen we dan maar havo doen?’ Nee! Dan krijg je over twee jaar precies hetzelfde probleem.”

Ashley: “Ik teken het uit voor de ouders: vanaf mbo 4 kun je eventueel óók naar het hbo. Na het mbo heb je in ieder geval een vakdiploma, daarna kun je altijd nog verder leren.”

Hoe geven jullie leerlingen een realistisch idee van hun loopbaanideeën?

Rob: “Als een leerling zegt dat hij misschien treinmachinist wil worden, vraag ik hem eerst: ‘Wat komt daar bij kijken?’ Het antwoord is meestal ‘Weet ik niet.’ Dan zeg ik: ‘Je gaat naar het station, je gaat zwaaien naar een machinist en dan ga je die machinist interviewen over het werk.’ Het moet gaan léven. Leerlingen zitten vaak niet in de realiteit en ze hebben geen idee van geld. Ze denken dat ze na twee jaar werken vierduizend euro per maand gaan verdienen. Dus ik laat het ze uitzoeken: als je straks achttien bent en je gaat een huis zoeken, hoeveel geld heb je dan nodig per maand? Wat kun je verwachten qua salaris, met verschillende opleidingen?”

Letten jullie vooral op wat de leerling wil, of ook naar de arbeidsmarkt in de regio?

Rob: “Allebei. Je moet niet alleen gaan doen wat je leuk vindt - het mbo heeft hele leuke opleidingen, waarin totaal geen werk te vinden is. Dus je moet ook kijken naar je talenten en naar wat de samenleving nodig heeft. Ik ben trouwens scherp op maatschappelijke ontwikkelingen: als je met auto’s wilt werken omdat je dat leuk vindt, heb je ook vakken als elektrotechniek en ict nodig, want de verbrandingsmotor bestaat over tien jaar niet meer. Ouders komen soms aan met ‘Mijn kind vindt niks leuk’. Dan zeg ik: ‘Er zijn duizend opties, dus als hij niks leuk vindt, hebben we een dringend probleem’. Uiteindelijk is het antwoord vaak gewoon: ‘Het leven ís niet alleen maar leuk.’ Ik heb altijd een top vijf van kansrijke sectoren bij de hand. Dat zijn handel en retail, bouw en techniek, zorg, ict en horeca.”

De uitval op het mbo komt voor een groot deel door switchen. Waar gaat dat mis?

Ashley: “Soms valt een vervolgopleiding tegen omdat de leerling geen realistisch beeld had. De inhoudelijke aansluiting is niet goed, omdat ze een aantal vakken niet hebben gehad die ze wel nodig hebben.”

Rob: “Van ouders hoor ik: ‘Het mbo is heel groot en er zijn heel veel prikkels’. Aan de andere kant hoor ik mbo-docenten zeggen ‘Sommige studenten doen een mbo 4-opleiding, maar in emotioneel opzicht zijn ze dertien.’ Dat heeft ook met corona te maken, veel leerlingen hebben lang online les gehad, maar er is op het vo ook te weinig aandacht voor sociale vaardigheden. Maar jongeren zijn soms ook te snel op iets uitgekeken. Dat is iets maatschappelijkers: alles is vluchtiger. Ik zou zeggen als ouder: je maakt dit af!”

Hoe belangrijk is de rol van ouders?

Rob: “Heel belangrijk. Veel kinderen hebben bijvoorbeeld geen idee wat hun ouders precies voor werk doen. Die vragen worden op school niet gesteld in een driehoeksgesprek, maar het is het eerste wat ik wil weten: wat doet je vader, wat doet je moeder? Veel ouders zijn niet gelukkig met hun baan. Kinderen weten dat en voelen dat, die zijn niet gek. Als het gaat om studie- en beroepskeuze, begint het daar eigenlijk al.

Daarnaast hebben leerlingen structuur en regelmaat nodig. Als je thuiskomt na school: drink een kop thee, gooi de telefoon in de la, kijk in je agenda en ga huiswerk maken, en pak om 20 uur je tas in voor de volgende dag. Soms ben ik echt de ouders aan het opvoeden. Het is eigenlijk raar dat ik dat soort advies moet geven. Maar daar zie ik het wel mis gaan.”

Zijn er eigenlijk verschillen tussen jullie regio’s?

Ashley: “Onze regio’s liggen maar tien kilometer uit elkaar, maar er speelt een hele andere problematiek. In mijn regio, Edam/Volendam/Monnikendam, zijn de mensen heel ondernemend. Het zijn schilders, vissers of ze werken in de bouw. De ouders zijn meestal al vroeg gaan werken, en de leerlingen hebben vaak ook al werk. Ze willen vaak liever werken dan naar school, maar we zitten nu eenmaal in een systeem waarbij je eerst een diploma moet halen, je moet gewoon een startkwalificatie hebben. Dus ik zoek dan naar mogelijkheden om een traject passend te maken. Soms kan een leerling in een later leerjaar instromen, omdat hij al veel praktijkervaring heeft. Of leerlingen stroomt uit naar arbeid, maar dan door middel van een leerwerktraject, zodat ze toch een mbo-diploma hebben.”

Rob: “Purmerend is veel multicultureler, we hebben 160 culturen, en veel gezinnen uit Somalië, Eritrea en Marokko. Veel ouders willen dat hun kind later advocaat of dokter wordt. Die droom prik ik door, we gaan daar niet naar kijken. ‘Advocaten en dokters hebben we genoeg. Wat is jouw talent en wat zijn jouw mogelijkheden?’ Vervolgens baken ik het af: je kunt wél mbo juridische dienstverlening gaan doen, en je kunt ook verpleegkundige worden. Ik laat ook zien dat je hard moet werken en dat de investering per opleiding anders is. Als je op het vmbo al nooit je huiswerk maakt, of als je nooit een boek leest, dan moet je niet iets met rechten gaan doen. Dat is die reality check waar we het al over hadden.”

Jullie komen op veel scholen. Hoe wordt het LOB-programma daar uitgevoerd?

Rob: “Ik kom op scholen waar een waterdicht LOB-plan ligt, maar vaak zijn dat vooral letters op papier en zie ik het niet terug in de praktijk. Een opdracht als ‘De LOB’er moet het managementteam informeren over de voortgang’ – ik word er blij van als ik het lees, maar ik weet zeker dat het in de praktijk niet gebeurt. Ik zie al dat dertig LOB-ers het managementteam moeten gaan informeren.”

Ashley: “Bij scholen die weinig doen aan LOB, merk ik dat ik met leerlingen in een individueel traject op nul moet beginnen. Die moeten eerst nog onderzoeken wie ze zijn. Sommige scholen investeren echt in LOB. Die hebben een eigen programma ontwikkeld, en geven decanen en mentoren genoeg tijd en ruimte om het goed op te pikken. De leerlingen van die scholen komen met meer bagage, ze hebben zelfkennis, ze weten ook al het een en ander over vervolgopleidingen. Dan kan ik veel verder in steken in mijn eigen traject.”

Wat zou in het algemeen helpen om de overstap vmbo-mbo soepeler te maken, volgens jullie?

Rob: “In het ideale geval zouden mentoren een logboek gaan bijhouden van alle stappen en de voortgang. Als alle mentoren dat gaan doen, zijn wij overbodig. Het doel van dit project is uiteindelijk dat scholen zeggen: ‘Rob en Ashley bedankt, we hebben de expertise en de passie, we kunnen het zelf’. Ik zou bij het mbo een propedeusejaar willen, waarin studenten eerst kunnen laten zien dat de gekozen richting bij hen past en dat ze succesvol kunnen zijn. En zo niet, dat ze bij een overstapcoach terecht kunnen om uit te zoeken wat dan wel bij ze past.”

Ashley: “Of een soort mbo-tussenjaar waarin studenten Nederlands, Engels, rekenen en burgerschap krijgen, en verder veel aandacht is voor loopbaanoriëntatie, stages en sociale vaardigheden, zodat leerlingen de tijd hebben om een persoonlijk plan te maken en een vervolgopleiding te kiezen. Het ROC Amsterdam biedt zoiets al aan: Izone.”

Hoe loopt het eigenlijk af met leerlingen die je soms al drie jaar begeleidt?

Rob: “Altijd goed. Het heeft ook gewoon te maken met de ontwikkeling van de frontale cortex, dat duurt bij jongens langer en het onderwijs is er niet op ingericht: we stoppen ze te vroeg in een keurslijf, en als ze dan niet passen, is er een probleem. Maar tegen de tijd dat ze 24 of 25 zijn, willen ze gewoon een huisje, beestje en een baan. Uiteindelijk komt het altijd goed. Alleen: daar kunnen we niet op wachten.”

_______________________________________________

TIPS 

1. Informatie over opleidingen is belangrijk, maar zorg daarnaast voor ervaringen. Door een dag mee te draaien, ervaren leerlingen pas echt of een vervolgopleiding bij hen past.
2. Wees niet bang voor een reality check, ook bij de ouders. Een vmbo-leerling die nooit huiswerk maakt en geen boeken leest, wordt later geen advocaat of arts. Kijk naar opties die wél realistisch zijn.
3. Begin vroeg met de voorlichting, ook voor de profielen. En zorg voor goede contacten met mbo’s, zodat je op de hoogte bent van (nieuwe) vervolgopleidingen.

_______________________________________________

Tekst Anne Wesseling, Fotografie Hetty van Oijen

Leerlingen krijgen door de DLR een zachte landing op het mbo

Een doorlopende leerroute opzetten tussen verschillende scholen is geen sinecure. Bij Tech op Zuid in Rotterdam zijn ze de uitdaging aangegaan om deze met drie  mbo-scholen en het mbo voor het profiel PIE op te zetten. Leerlingen van het vmbo krijgen vanaf leerjaar drie al voor een deel stof van het mbo. In leerjaar vier gaan ze één dag per week naar het mbo.

De overgang van het vmbo naar het mbo wordt op deze manier een stuk minder groot en de verwachting is dat leerlingen die deze leerroute volgen veel minder vaak zullen uitvallen.

Meer weten? Download hieronder het artikel dat is verschenen in sterktechniekonderwijs.nl.

Havo- en vwo-leerlingen laten ervaren welke kansen en mogelijkheden het mbo biedt

Havo- en vwo-leerlingen hebben, als ze in het bezit zijn van een overgangsbewijs van klas 3 naar klas 4, geen diploma nodig om door te stromen naar het mbo. Voor havisten (en vwo’ers) die vastlopen in de bovenbouw kan het een optie zijn om met dit overgangsbewijs de overstap naar het mbo te maken. Om deze leerlingen te laten ervaren welke kansen en mogelijkheden er zijn op het mbo en of de overstap een reële optie is, ontwikkelde ROC Midden Nederland het mbo-talentenprogramma voor havisten.

Bij dit talentenprogramma staan persoonlijke ontwikkeling en oriëntatie centraal. Binnen het programma is veel aandacht voor de vragen wie ben ik, wat wil ik, wat kan ik. Bij het programma van ROC Midden Nederland ligt de nadruk op oriëntatie van opleidingen binnen de techniek- en zorgsector, maar er is ook veel ruimte voor maatwerk. Iedere leerling wordt tijdens het gehele traject begeleid door een studentcoach. Contact met de vo-school is belangrijk, zodat er sprake kan zijn van een warme overdracht. Er is bij de start, voor de mei-vakantie en aan het einde van het programma contact met zowel de mentor als de decaan van de betreffende leerling, zodat deze goed op de hoogte blijven van de ontwikkelingen die de leerling doormaakt.

Van de 18 gestarte havo-4 leerlingen die het afgelopen jaar hebben meegedaan aan dit programma, start 89% het komende studiejaar met een mbo-opleiding. ROC Midden Nederland zal deze groep leerlingen het komende studiejaar volgen om te monitoren hoe zij zich verder ontwikkelen en in welke mate het talentenprogramma daaraan heeft bijgedragen.

Het talentenprogramma duurt 4 maanden: van maart t/m juni gedurende twee dagen per week. De overige dagen gaat de leerling naar de vo-school, zodat het ook mogelijk blijft de opleiding daar voort te zetten.

Een online reflectie-instrument dat bijdraagt aan de reflectie op de start van de opleiding op het hbo.

Ongeveer 30 tot 40 procent van de startende hbo-studenten stopt binnen het eerste jaar met hun studie. De belangrijkste redenen die zij zelf hiervoor aangeven: gebrek aan motivatie en een verkeerde studiekeuze. Om deze studenten al tijdens de start van de opleiding op het spoor te komen en de juiste begeleiding te geven, ontwikkelde Fontys de Startthermometer

De Startthermometer is een online reflectie-instrument dat bijdraagt aan de reflectie op de start van de opleiding en vroegtijdige signalering van studenten die twijfelen over de gekozen opleiding. Door in de Startthermometer vragen te beantwoorden over o.a. tevredenheid over de studiekeuze, motivatie, het ‘thuis voelen’ op de opleiding en het studeren op het hbo, krijgen studenten een beter inzicht in hoe ze functioneren tijdens de eerste weken op het hbo.

Het invullen van de thermometer kost de student tien minuten. Op basis van de gegeven antwoorden krijgen de studenten een reflectiedocument. Dit document kan aanleiding zijn om op hun studentcoach af te stappen met een vraag, zorg of twijfel.

De Startthermometer geeft aan studentcoaches de mogelijkheid om vroegtijdig te signaleren waar (extra) ondersteuning of begeleiding nodig is en welke studenten het eerst aandacht verdienen. Verder kunnen opleidingen (het managment), interactief en op maat aan de slag met de algemene resultaten van de thermometer in een daarvoor ontwikkeld online dashboard.

Naar aanleiding van het invullen van de Startthermometer geeft 40% van de studenten aan actie te hebben ondernomen, bijvoorbeeld door zich aan te melden voor een training, een gesprek te hebben met hun studentcoach of een afspraak te maken bij de dienst studentenvoorzieningen. Uit onderzoek blijkt dat vooral vier van de twaalf factoren die worden gemeten bij het invullen van de Startthermometer een voorspellende waarde hebben op studiesucces: motivatie, sociale integratie, academische integratie en tevredenheid met de studiekeuze.

Tevredenheid over de studiekeuze heeft hierbij de grootste voorspellende waarde. Op basis van de vier bovengenoemde factoren kan al na de eerste periode 50% van de uitvallers en 80% van de blijvers correct worden voorspeld.

Vanuit het principe ‘samen staan we sterk’ werken vijf scholen in een stichting samen aan drie grote manifestaties

In de gemeente Hardenberg werken vijf vo-scholen, te weten het Zeven Linden College, Greijdanus College, Vechtdal College Hardenberg, de Ambelt en De Nieuwe Veste Hardenberg, al 23 jaar samen om hun leerlingen zoveel mogelijk ervaringen te laten opdoen bij het ontdekken van beroepen en het kiezen van opleidingen.

Vanuit het principe ‘samen staan we sterk’ hebben de vijf scholen de stichting BOB (Bevordering Opleidings- en beroepskeuze) opgericht waarbij ze samenwerken aan drie grote manifestaties: de Beroepenmanifestatie, de Opleidingenmanifestatie en de Beroepen Doedagen, waarbij de Beroepen Doedagen ook voor andere scholen uit de regio toegankelijk zijn. Bij de Beroepenmanifestatie geven beroepsbeoefenaars uit de regio voorlichting over hun beroep en bij de Opleidingenmanifestatie geven mbo-scholen, hbo-scholen en universiteiten voorlichting over hun opleidingen.

Susanne van der Velde en Paulien Breukelman zijn decanen bij de Nieuwe Veste en vertellen namens de stichting BOB: “Met veel energie en plezier denken wij als stichting BOB na over hoe we onze leerlingen zo goed mogelijk kunnen voorbereiden op hun toekomst. Wij denken dat het belangrijk is om leerlingen op verschillende momenten én in verschillende leerjaren in aanraking te laten komen met beroepen en opleidingen. Dat is niet alleen goed voor leerlingen die het allemaal nog niet zo goed weten, maar ook voor leerlingen die al op jonge leeftijd wel denken te weten wat ze later willen worden. Door de activiteiten die wij organiseren komen ze in aanraking met beroepen en opleidingen en krijgen zo een goed beeld van de mogelijkheden die er zijn. Dat helpt hen bij het maken van een bewustere beroeps- en opleidingskeuze.”

Hoe zien de manifestaties er uit qua organisatie en inhoud?

“In leerjaar 2 doen alle vmbo-leerlingen mee aan de Beroepen Doedagen. De Doedagen zijn in december en verplicht voor alle leerlingen uit klas 2. Deze Doedagen worden georganiseerd met een aantal mbo-scholen en vakopleidingen uit de regio.

Binnen elke betrokken mbo-school is er een contactpersoon met wie we de activiteiten op elkaar afstemmen. Het gaat er bij de Doedagen niet om dat je als mbo-school je opleiding of school promoot, maar om leerlingen te laten ervaren wat een beroep inhoudt en welke opleidingen daarbij passen. De Doedagen worden georganiseerd op twee dagen. Leerlingen ontvangen van tevoren een document met beschrijvingen van alle zogenaamde doe-eilanden. Hieruit kiezen ze er vijf, waarbij de eerste keuze altijd wordt gehonoreerd. Daarna wordt gekeken naar de beschikbare ruimte per eiland. Elke ronde op een doe-eiland duurt 30 minuten. Op de avond van de tweede dag kunnen ouders en leerlingen standjes van de verschillende mbo-scholen bezoeken, zodat ze dan wel wat meer specifieke informatie vanuit de mbo-scholen kunnen ophalen. De Doedagen worden door de leerlingen op school (en soms ook thuis) voorbereid door het maken van een aantal opdrachten. Mentoren zijn op de Doedagen aanwezig, zodat ze later – tijdens een coachgesprek bijvoorbeeld –met hun leerling kunnen terugkijken op de activiteit. Op de verschillende doe-eilanden ontdekken de leerlingen echt nieuwe dingen. Ze lopen in de grote hallen en zien van alles. Verder is het natuurlijk ook heel mooi dat ze op de donderdagavond vrij kunnen rondlopen en nog verder op zoek kunnen gaan naar wat ze interessant vinden.”

In leerjaar 3 – in de maand november – komen tussen de 80 en 90 verschillende beroepsbeoefenaars vertellen over hun beroep tijdens de Beroepenmanifestatie. Doel hiervan is dat leerlingen van beroepsbeoefenaren horen wat hun beroep inhoudt en hoe hun dagelijkse werkzaamheden eruit zien. Bij deze activiteit moeten de leerlingen drie voorlichtingsrondes kiezen. “Elke ronde duurt 30 minuten. Bij dit evenement is het belangrijk dat de beroepsbeoefenaars goed op weg worden geholpen met hun presentaties: ze vertellen met passie over hun beroep, maar een half uur vullen is nog niet altijd makkelijk. De projectleider zorgt vooraf voor een goede instructie, zodat de presentator weet wat er van hem of haar wordt verwacht. De leerlingen schrijven zich van tevoren in. Ze krijgen een lijst waarop de beroepsbeoefenaars en de beschrijvingen van de beroepen staan, zodat zij zich hier goed in kunnen verdiepen. Op deze manier kunnen de leerlingen een gerichte keuze maken.”

Ook in leerjaar 3 – in de maand maart – vindt de Opleidingenmanifestatie plaats waar veel verschillende mbo-scholen, hbo-scholen en universiteiten aan meewerken. Voor leerlingen uit leerjaar 3 is dit een verplichte activiteit, waarbij ze ook weer kiezen voor drie voorichtingsrondes. “Wij zetten hierbij bewust in op leerlingen uit klas 3. Leerlingen van de havo en het vwo kunnen de opgedane kennis dan betrekken bij hun profielkeuze. Voor leerlingen van het vmbo is het een goed moment om nog eens na te denken over hun vervolgstap na klas 4. Als er leerlingen zijn uit leerjaar 4 die (nog) een keer willen kijken naar de verschillende opleidingen, dan zijn ook zij van harte welkom, wat dat betreft zijn we heel flexibel.”

“Reflectie op alle activiteiten die onze leerlingen ondernemen, vinden wij als stichting belangrijk. De deelnemende scholen hebben reflectie met de leerlingen aan de hand van de door de school gekozen methode of lob-programma. Daarnaast heeft de coach een begeleidende rol met het voeren van gesprekken met de coachleerlingen.

*) Zeven Linden College, Grijedanus College, Vechtdal College, Ambelt en De Nieuwe Veste Hardenberg

TIPS

• Vanuit het principes samen sta je sterk kun je grote (regionale) activiteiten organiseren
• Geef leerlingen veel keuzes, maar verplicht ze ook om deel te nemen aan dit soort grote opleidings- en beroepenmanifestaties
• Maak de activiteiten betekenisvol voor leerlingen door ze vooraf een goede focus mee te geven: welke ervaring wil ik opdoen? En door hier achteraf op te reflecteren: wat heeft het je gebracht? Wat zegt dit over jou? Wat is, gezien wat je hier hebt ervaren, de volgende stap, wat wil je onderzoeken bijvoorbeeld en hoe ga je dat doen?
• Geef vakdocenten de gelegenheid mee te gaan met leerlingen zodat ze hun lessen betekenisvol kunnen maken: wat draagt hun vak bij aan dat beroep? Zo houden de collega’s zicht op de arbeidsmarkt in de regio.
• Een goede roostermaker is essentieel. Dit geldt voor alle drie de evenementen.
• De Beroepenmanifestatie en de Opleidingenmanifestatie zijn opgenomen in het PTA voor het vmbo.
• Begin op tijd met organiseren!

Als docenten over hun eigen loopbaan in gesprek gaan hoef je eigenlijk niet meer uit te leggen waarom LOB belangrijk is.

Sammie Visser, beleidsmedewerker LOB bij Landstede MBO, organiseert inspiratiedagen voor docenten die het vak loopbaan en burgerschap geven. Om deze docenten te laten zien én te laten ervaren dat LOB eigenlijk met alles wat er op school gebeurt verweven is en dus niet iets is wat er ook nog bijkomt, ontwierp zij een spel. Dit spel, dat eigenlijk bedoeld is voor studenten, speelden de docenten op een van de bovengenoemde inspiratiedagen én met succes. “Als docent heb je zelf vaak al een hele loopbaan achter de rug en daardoor veel meegemaakt. Bij het spelen van dit spel ervaren docenten hoe leuk het is om met elkaar in gesprek te gaan over de eigen loopbaan, elkaar vragen daarover te stellen en er vervolgens ook in lessen mee aan de slag te gaan. Als docenten over hun eigen loopbaan in gesprek gaan hoef je eigenlijk niet meer uit te leggen waarom LOB belangrijk is.”

 Hoe wordt het spel gespeeld?

De basis van het spel is de zogenaamde loopbaancirkel met de vijf loopbaancompetenties. Je zou het spel kunnen vergelijken met het spel Triviant. Op het spelbord staan, om de loopbaancirkel heen, alle kerntaken van loopbaan en burgerschap die wij op school hebben.”

“Je gooit met de dobbelsteen en je mag vervolgens zelf kiezen naar welke loopbaancompetentie je gaat. Als je bijvoorbeeld gaat naar werkexploratie, dan kies je een kaartje met een van de vijf bijbehorende vragen. Bijvoorbeeld: ‘Welke baan gaf jou tot nu toe het meeste plezier en waarom?’ of: ‘Waarvan ga jij stralen, waar kom jij van in beweging?’ Naar aanleiding van je antwoord gaan groepsgenoten je hierover vragen stellen vanuit het motto ‘ga in de schoenen van de ander staan en haak aan bij wat er wordt gezegd’.”

Kun je het spel ook met studenten spelen?

“Zeker! Ook voor studenten zorg dit spel voor bewustwording en motivatie om met LOB aan de slag te gaan. Omdat het spel gebaseerd is op een combinatie van LOB en burgerschap, kun je die beide thema’s heel mooi verbinden. Bijvoorbeeld als de student het kaartje trekt met de vraag ‘Welke (bij)baan gaf jou tot nu toe het meeste plezier en voldoening?’, dan kunnen groepsgenoten vanuit de thema’s van de kerntaken burgerschap vragen stellen als ‘Waar kreeg je je salaris op gestort?’ of ‘Wat waren de mores in dit bedrijf?’. Het resultaat is eigenlijk hetzelfde als bij de docenten: het levert vooral plezier en bewustwording op.”

En buiten het mbo, is het spel dan ook te gebruiken?

Ik denk dat het spel zeker ook binnen het vo gebruikt zou kunnen worden. Bijvoorbeeld bij een team(mid)dag. In de bijlage vind je de kaartjes met de vragen die zijn gebaseerd op de loopbaancompetenties in Word, zodat het spel aangepast kan worden aan de eigen schoolsituatie. Het spelbord is wel echt gericht op het mbo, maar je zou natuurlijk je eigen spelbord kunnen ontwerpen. Ook met leerlingen kun je dit spel spelen. Als docenten het eerst zelf hebben gespeeld, kunnen ze in een les als deelnemer meedoen aan het spel. Leerlingen (en studenten) vinden het meestal ontzettend leuk om van hun docenten te horen welke loopbaan ze tot nu toe hebben gehad en wat ze daarbij allemaal hebben geleerd en meegemaakt.”

TIP

Je kunt het spel downloaden en de kaartjes aanpassen naar je eigen schoolsituatie.

“Wat wij willen bereiken met ons programma is dat leerlingen beter weten wie zij zijn zijn én beter weten wie wij zijn”.

Bianca de Jong en Susan Kuil zijn beiden docent Commercie op het Horizon College (mbo) in Heerhugowaard. Zij ontwikkelden een doorlopende leerlijn voor leerlingen uit klas 3 en 4 van het Huygens College in Heerhugowaard met het profiel E & O. Bianca werkt ook als voorlichter voor de afdeling Commercie, Transport en Logistiek van het Horizon College en Susan doet, naast haar werk als docent, een masteropleiding Leren & Innoveren.

Hoe ziet het programma van de doorlopende leerlijn er bij jullie op school uit?

Bianca: “Een paar jaar geleden heb ik samen met een collega aan de decanen in onze regio gevraagd ‘Wat willen jullié eigenlijk als het gaat om voorlichting over onze opleidingen?’. Daaruit zijn twee dingen ontstaan: een bezoek van alle leerlingen uit leerjaar 3 aan onze school, waarbij ze tijdens dat bezoek binnen drie van onze afdelingen een minilesje volgen, én een doorlopende leerlijn voor leerlingen uit klas 3 en 4 van het Huygens College met het profiel E&O.

We hebben dit programma ontwikkeld met het doel om de overstap van vmbo naar onze mbo-opleidingen soepeler te laten verlopen. Leerlingen hebben vaak geen idee waar ze voor kiezen op het mbo. Zeker bij onze opleidingen Commercie is het voor leerlingen lastig om een goed beeld te krijgen van de inhoud van de opleiding en het beroepsbeeld dat daarbij past. In leerjaar 3 ontwikkelden wij een programma met drie onderdelen, te beginnen met het onderdeel pitchen van jezelf. Wat zijn je kwaliteiten, wat zijn je toekomstbeelden, welke opleidingen zouden daarbij kunnen passen? Daarna gaat het over telefonische aquisitie. Leerlingen weten vaak niet hoe je een telefoon opneemt en denken dat als ze gebeld worden, dat de ander eerst moet praten voordat zij hun naam noemen. Daarna volgt het onderdeel verkoopgesprek. Hoe voer je een (verkoop)gesprek? We doen dit vanuit de salesgedachte, maar eigenlijk is het een lesje algemene vaardigheden. Met deze drie onderdelen van het programma krijgen je echt een kijkje in de keuken van wat de opleiding Commercie inhoudt.”

Susan: “In leerjaar 4 heeft het programma de status van een keuzedeel en kunnen leerlingen dus kiezen of ze er zich voor inschrijven of niet. Het mooie is dat dit programma bij ons op het Horizon College wordt gegeven. Driekwart jaar lang komen de leerlingen die meedoen aan het programma op maandagmorgen bij ons op school en volgen het programma Oriëntatie en Ondernemersschap. Ze krijgen hiermee echt een goede indruk van hoe het is om een eigen bedrijfje te starten, leren heel veel over zichzelf en de vervolgopleidingen die passen bij hun kwaliteiten.

Binnen het programma wordt samengewerkt met lokale bedrijven, waar leerlingen ervaringen kunnen opdoen in de praktijk.Dit keuzedeel wordt geëxamineerd met de E&O docent van het Huygens College. Bij een positieve beoordeling krijgen leerlingen een mbo verklaring met examenresultaat. Leerlingen kunnen hiermee een keuzedeel vrijstelling aanvragen.”

Hoe zit het met versnellen, kunnen leerlingen als ze dit programma hebben gevolgd versnellen als ze eenmaal bij jullie op school zitten?

Susan: “Versnellen binnen deze doorlopende leerlijn is geen doel op zich. Ook in andere regio’s in Nederland waar ze werken met een doorlopende leerlijn merk je dit. Persoonlijk twijfel ik of je leerlingen die in de vierde van het vmbo dit keuzedeel hebben gevolgd op het mbo moet laten versnellen. Halen we dan wel het beste uit de student? We weten vanuit onderzoek dat voorkennis en een bepaald beginniveau belangrijk zijn om tot leren te komen. Voorkennis maakt dat studenten beter presteren. De module die ze hebben gevolgd op het vmbo is wat mij betreft dan ook een prima voorbereiding op dit vak op het mbo. Studenten die deze module hebben gevolgd kun je wel extra uitdagen en verdieping bieden op het programma op het mbo. Voor het gevolgde keuzedeel krijgen de leerlingen een certificaat. Het is aan het vervolgonderwijs om te bepalen wat ze met dat certificaat doen. Op het Horizon College zijn we er nog niet zo goed uit of we een formele waardering willen toekennen aan dit certificaat.”

Hoe gaan jullie verder met het programma?

Bianca: “Leerlingen die tot nu toe hebben meegedaan aan het programma zijn erg positief over wat het hen heeft opgeleverd en wat ze hebben geleerd. Ons doel – leerlingen maken de juiste opleidingskeuze en verbeteren hun voorkennis en beginniveau – lijkt hiermee te zijn behaald. Maar, er zijn nog te weinig data om écht iets zinnigs te kunnen zeggen over de concrete opbrengst van dit programma. Met het verzamelen van die data gaan we de komende jaren verder aan de slag. Wij gaan in ieder geval door met het programma dat we hebben opgezet voor leerlingen uit leerjaar 3 en 4. We zijn twee jaar geleden gestart met 1 klas in leerjaar 3, daarna werden het dit schooljaar twee klassen en voor volgend schooljaar gaan vier klassen met het profiel E&O in het derde leerjaar ons programma volgen. Je kunt dus wel zeggen dat het programma succesvol is!” Wat zijn jullie ambities voor de toekomst? “Een van onze ambities is om docenten van het vmbo meer te betrekken bij het programma en ze uit te nodigen ook bij ons les te komen geven. Zo ontstaat er een mooie uitwisseling waar uiteindelijk zowel de leerlingen als de studenten, maar ook de docenten van zullen profiteren. Verder denken wij dat er sowieso voor het mbo nog zoveel kansen en mogelijkheden zijn. We moeten echt laten zien wat we allemaal in huis hebben en wat je daar als leerling mee kan in de toekomst. Ook op het mbo gaat het niet alleen om het opleiden voor hele specifieke beroepen. We denken dan ook dat we een goede concurrent van de havo kunnen zijn of worden. Werken vanuit een doorlopende leerlijn, waarbij een stevige samenwerking is met het vmbo, draagt daaraan bij, net zoals het nadenken over een tweejarige opleiding op mbo 4 niveau.”

TIPS

• Neem contact op met Bianca en Susan om meer te horen over hun successen én aandachtspunten

• Maak het programma dat je vanuit het mbo organiseert zo praktijkgericht mogelijk. Daarmee maak je echt het verschil met het aanbod vanuit het vmbo

Hoe kan de aansluiting tussen vmbo en mbo verbeteren, en hoe kunnen we zorgen dat mbo-studenten minder uitvallen en switchen van studie?
 

Louise van de Beerekamp is directeur van het Studenten SuccesCentrum (SSC) van het Deltion College, dat in het leven werd geroepen om studenten van alle leeftijden te ondersteunen. Studenten zijn bij het SSC in beeld vanaf (de voorbereiding op) de instroom, doorstroom en uitstroom (met of zonder diploma). LOB speelt daarbij een belangrijke rol.

Alsof je jongeren een snoepwinkel laat zien, vol met lekkers in glinsterende papiertjes, en dan zegt ‘Nou, kies er maar één, succes!’ Het is een vergelijking die Louise van de Beerekamp maakt als het gaat om de voorlichting bij de studiekeuze van leerlingen en studenten. “De ene studie is nog mooier en leuker dan de andere. Zelfs als je al weet wat je wilt, hoe ontdek je welke studie echt bij jou past?”

Louise van de Beerekamp is directeur van het Studenten SuccesCentrum (SSC) van Deltion College in Zwolle, een mbo-instelling met rond de 17 duizend studenten. Het SSC werd in het leven geroepen om studenten van alle leeftijden te ondersteunen. Studenten zijn bij het SSC in beeld vanaf (de voorbereiding op) de instroom, doorstroom en uitstroom (met of zonder diploma). Dat gebeurt op velerlei manieren, onder andere door begeleiding bij de studiekeuze. Zo kunnen vmbo-leerlingen een afspraak maken met een loopbaanadviseur of een dag meelopen met een studie om te kijken of die echt bij hen past. Ook organiseert Deltion evenementen voor de onderbouw van het vmbo, waar leerlingen alvast kunnen kennismaken met opleidingen die aansluiten op de verschillende profielen.

Natuurlijk, het helpen bij het maken van een studie is op het vo een taak voor decanen en mentoren, zegt Van de Beerekamp. “Maar met alle respect, ook voor onze eigen LOB’ers: docenten hebben al zoveel taken naast het lesgeven, dat je bijna niet kunt verwachten dat ze specifieke en gedetailleerde kennis hebben van wat het mbo allemaal te bieden heeft. Als ík als directeur van het SSC al niet een duidelijk beeld heb van alle 250 opleidingen binnen Deltion, hoe kun je dat dan verwachten van een vo-mentor?”

En de leerling de regie geven? Daarmee doen we de leerlingen echt tekort, vindt ze. “Sommige jongeren weten al precies wat ze willen, maar sommige weten het gewoon nog niet. Ik denk dat het teveel gevraagd is dat leerlingen bij de studiekeuze ineens hun eigen regie moeten nemen. Ik denk dat we, samen met het vo, studenten daar echt beter in kunnen begeleiden en ondersteunen.”

Welke rol speelt LOB daarbij?

“Bij het SSC helpen we vmbo-leerlingen bij de studiekeuze, en dan merk je hoe fijn het is als ze via LOB al een beetje bewust zijn geraakt van wie ze zijn, welke talenten ze hebben en waar ze goed in zijn. Als ze dat scherp hebben, kunnen wij ze beter adviseren, bijvoorbeeld wanneer ze een kant op gaan waarvan we weten dat die talenten minder gestimuleerd worden. Of we kunnen alvast een voorselectie maken van studies die waarschijnlijk goed bij hen passen, in plaats van het hele palet te laten zien en bij wijze van spreken te zeggen: dit zijn de opleidingen, hier zijn de websites, succes met het maken van je keuze!’

We kunnen ons dan richten op bewuste ondersteuning, gebaseerd op waar de talenten van een student liggen. Bij studenten die het niet weten zou je dan bijvoorbeeld al kunnen zeggen ‘Het blijkt dat je sociaal en ondernemend bent, heb je al eens gedacht aan…’. Als we LOB gezamenlijk oppakken en meer inzoomen op die vraag ‘wat kan ik’ en ‘wat wil ik’ zou dat echt helpen. We werken overigens al met Paspoort voor Succes, een LOB-document dat de leerling als het goed is al heeft opgebouwd op het vo, zo niet dan krijgen ze het van ons toegestuurd. Elke aspirant student krijgt bij binnenkomst een intake en een welkomstgesprek en de bedoeling is dat we daarbij ook aandacht schenken aan het Paspoort voor Succes. Dat gebeurt nog niet overal en het is ook geen voorwaarde voor toelating, maar we stimuleren wel dat de gegevens bekend zijn. Als bij de intake blijkt dat student en studie goed bij elkaar passen, kan dat mogelijk switchgedrag voorkomen.”

Hoe erg is switchgedrag eigenlijk?

“Het hoeft op zichzelf niet negatief te zijn. Het hoort ook bij de ontwikkeling van jongere naar volwassene, om gaandeweg te ontdekken ‘wat wil ik?’, en ‘wat kan ik?’ Dat je op een moment denkt dat je echt de zorg in wilt, en een half jaar later denkt ‘Nee, ik wil toch wat anders’. Sommige studenten hebben het ook nodig om eerst te ervaren waar ze níet goed in zijn, om vervolgens te ontdekken waar ze wel goed in zijn.

Aan de andere kant: een van de indicatoren van voortijdig schoolverlaten is, naast een hoog verzuim, dat studenten daaraan voorafgaand meerdere keren switchen van studie. Dat kan allerlei onderliggende redenen hebben, maar een van de oorzaken is dat ze niet precies weten wat ze willen. Daar zouden we iets aan kunnen doen. Over het geheel genomen zouden leerlingen en studenten zich veel bewuster kunnen zijn van hun talenten. Ze hebben alleen meer begeleiding nodig om dat boven water te krijgen. Daar hoort bijvoorbeeld reflectie bij. Als we dat binnen een doorlopende leerlijn LOB handen en voeten weten te geven, samen met het vo, dan denk ik dat we echt mooie stappen kunnen zetten met elkaar. Ik zoek naar een manier om de urgentie op de radar te krijgen bij vo-scholen, maar het is best lastig om hiervoor bewustwording te kweken.”

Hoe komt het dat er op het vo minder aandacht voor is?

“Op de ROC’s voelen wij het probleem van het switchgedrag natuurlijk meer dan de vo-scholen. Op de vo-school maakt de leerling een studiekeuze en dat is het. Docenten en mentoren zien niet hoe het met hun leerlingen verder gaat op het ROC. Ik zou graag per vo-school inzichtelijk maken welk percentage leerlingen na de eerste keuze alsnog een of meerdere keren switcht van studie, maar systeemtechnisch is dat nog lastig.

Meer samenwerking zou vo-scholen dan ook helpen om meer inzicht te krijgen in hoe hun leerlingen het doen op het mbo. Vo-scholen hebben deze wens ook zeker, maar wij zijn een regionale opleider met meer dan 300 toeleverende scholen. Het is geen doen om ze allemaal apart te bedienen, maar we zoeken wel manieren om samen met het vo de begeleiding van leerlingen bij de studiekeuze en bij de overstap naar het mbo te verbeteren. We organiseren nu bijvoorbeeld bijeenkomsten waarop medewerkers van vo-scholen bij ons kunnen meekijken, zodat ze hun leerlingen ook vanuit hun eigen ervaring kunnen adviseren.”

Het Student SuccesCentrum doet meer dan helpen bij de studiekeuze van toekomstige studenten, jullie richten je ook op de begeleiding van huidige studenten. Wat is daarbij jullie belangrijkste taak?

“Ik zie het als de belangrijkste taak van het SSC om te zorgen dat studenten zoveel mogelijk gelijke kansen krijgen in het onderwijs. Helaas zit de wereld niet zo in elkaar dat dat vanzelfsprekend zo is: waar mensen zijn, is ongelijkheid en dat geldt zeker binnen de mbo-doelgroep. We zien binnen alle niveaus studenten die kwetsbaar zijn en extra ondersteuning nodig hebben.

We willen recht doen aan de verschillen bij binnenkomst, zodat studenten uiteindelijk allemaal een gelijke kans hebben om hun diploma te halen. Daarbij gaat het bij het SSC met name om de tweedelijns begeleiding: als de complexe hulpvraag de LOB’er of mentor overstijgt en bijvoorbeeld een specifieke specialisatie vergt, schakelen ze door naar ons. Een van onze adviseurs kijkt dan samen met de student en LOB’er wat er precies aan de hand is en op welke terreinen er problemen zijn. Vanuit onze expertise kunnen we bijschakelen, zodat leerlingen het onderwijs toch kunnen vervolgen.”

Waar lopen studenten vast?

“Soms loopt een student toch vast vanwege een verkeerde studiekeuze: de studie is het gewoon niet voor hen. Maar we zien ook dat studenten niet tot leren komen vanwege problemen in de huiselijke sfeer. Bijvoorbeeld omdat er thuis altijd ruzie is, omdat ze voor hun moeder moeten zorgen, of omdat ze niet thuis kunnen wonen. Soms zijn ouders belast met een stoornis, een verslaving of financiële of maatschappelijke problemen. Soms heeft een student zelf te kampen met verslavingsproblematiek.

Als het gaat om multiproblematiek is vaak systematische ondersteuning nodig, daarvoor hebben we loopbaanadviseurs met specifieke expertise en kunnen we het Deltion jongerenteam inschakelen. Dat bestaat uit professionals uit de hulpverlening, zoals maatschappelijk werkers, verslavingsdeskundigen en psychologen. Zij werken bij een moederorganisatie en zijn een of twee dagen bij ons gedetacheerd, zodat we snel kunnen schakelen en studenten niet tussen de wal en het schip terecht komen. Verder zijn er werkgroepen met verschillende expertise, bijvoorbeeld over Leren en gedrag en Passend onderwijs. We hebben ook een werkgroep die trainingen verzorgt, zoals faalangsttrainingen.”

Zoveel vormen van begeleiding, daar spreekt ook urgentie uit.

“Ik denk dat we ons soms niet genoeg realiseren wat het kan betekenen als hier op het mbo de deur dichtgaat. Waar gaat die deur dan nog open, voor zo’n student? Dus als we een signaal hebben dat er iets niet goed gaat in het leven van studenten, moeten we niet onze ogen sluiten, maar alles op alles zetten om ze toch naar een diploma te helpen. We kunnen ze niet allemaal redden, maar ik ben ervan overtuigd dat we een toegevoegde waarde hebben voor studenten die extra ondersteuning nodig hebben om het traject naar hun diploma te voltooien.

Tegelijkertijd moeten we ons ook niet blind staren op het diploma. Natuurlijk, een diploma is belangrijk omdat het je kansen vergroot, maar soms is het belangrijker dat je een student ondersteunt op psychologisch vlak. Niet elke voortijdig schoolverlater gaat ongelukkig worden en niet elke schoolverlater mét een diploma gaat gelukkig worden. Dus blijf oog houden voor wat de individuele leerling echt nodig heeft. Er zit altijd een verhaal achter.”

Je bent zelf ook coach voor individuele studenten. Hoe werkt dat precies?

“Onze werkgroep Coach4More werft vrijwillige coaches voor studenten die behoefte hebben aan een maatje. Hoe je die rol precies invult, hangt af van de student. In het begin zien we elkaar ongeveer eens in de twee weken, later kunnen we ook even tussendoor appen, als er iets is. De meeste studenten hebben behoefte aan iemand om tegenaan te praten, bijvoorbeeld als de studie even niet lekker loopt, of als er iets is in de thuissituatie. Als coach kun je meedenken en advies en praktische tips geven.

Het ligt voor een directeur misschien niet voor de hand om dit erbij te doen, maar ik vind het belangrijk om feeling te houden met onze doelgroep en bovendien vind ik het leuk om een jongere te begeleiden. Het is ook gewoon een hele leuke doelgroep. Daarbij: ik heb in de jeugd-GGZ gewerkt en in het voortgezet speciaal onderwijs, ik héb wat met jongeren die iets extra’s nodig hebben. Stiekem ben ik op deze manier toch nog een beetje hulpverlener.”

Uiteindelijk gaat onderwijs om meer dan alleen het diploma.

“Je geeft onderwijs in je vak, maar daarnaast begeleid je leerlingen en studenten ook in hun persoonlijke ontwikkeling. Ik wil een appèl doen op alle docenten, mentoren en directeuren: laat het onderwijs niet alleen instrumenteel zijn, zeker niet bij de vmbo- en mbo-doelgroep. Voor deze leerlingen en studenten geldt echt: het contact gaat voor het contract. Ze werken nog eerder voor de docent dan voor zichzelf.

Natuurlijk wil je de inhoud van je vak doorgeven, maar probeer in je klas ook te zorgen voor een sfeer waardoor een leerling zich veilig voelt om eventuele problemen te delen. Als een leerling dat durft, heb je zo ontzettend veel gewonnen. Daarna kun je hulptroepen inschakelen als dat nodig is, en na de overstap naar het mbo kunnen wij de begeleiding overnemen. Zorg in ieder geval dat de leerlingen niet zélf de regie hoeven te nemen als er problemen zijn, want dan vragen we echt teveel van ze. Het is onze maatschappelijke taak, binnen het onderwijs, om onze leerlingen en studenten te ondersteunen als dat nodig is, op welk vlak dat ook is. We zijn opleider voor het leven, dáár ligt onze opdracht.”

_______________________________________________

Tips van Louise van de Beerekamp

1. Help leerlingen hun talenten te ontdekken "Het helpt enorm als een vmbo-leerling zich meer bewust is van zijn of haar talenten. Dan kunnen wij vanuit het mbo ook beter begeleiden bij de studiekeuze, in plaats van het hele keuzeproces bij hen te leggen.”
2. Zorg voor een veilige sfeer in de klas “Je hoopt dat door een veilige sfeer de leerling ook een vertrouwensband krijgt met een mentor of LOB’er, zodat een leerling zich gehoord en gezien voelt en het durft te delen als er problemen zijn.”
3. Schakel hulptroepen in “Je hoeft het niet alleen te doen: als het goed is hebben vo-scholen ook een zorgstructuur, dus maak daar gebruik van. Op het mbo kunnen wij het overnemen. Leg in elk geval niet alle regie bij de leerlingen, want dan vragen we echt teveel van ze.”
4. Staar je niet blind op het diploma “Dat is lastig, omdat scholen worden afgerekend op voortijdig schoolverlaters. Maar vaak ligt het genuanceerd: natuurlijk is een diploma heel belangrijk, maar soms is het nog belangrijker om een leerling of student psychisch of op een ander vlak te ondersteunen.”

_______________________________________________

Tekst Anne Wesseling Fotografie Hetty van Oijen

Spiegelwerk is een tool die studenten helpt om te reflecteren.

Spiegelwerk, zo heet de tool die docent Dion Spoler van Gilde Opleidingen samen met 3e jaars studente Socialwork Micha Astles heeft ontwikkeld. Spiegelwerk is een tool die studenten helpt om te reflecteren. En reflecteren is belangrijk want het heeft een positief effect op de ontwikkeling van studenten: het zorgt ervoor dat je jezelf beter leert kennen en daarop kunt bijsturen.
Het zorgt ook voor meer verbinding met medestudenten of collega’s, beter doordachte reacties, minder onzekerheid en gevoel van machteloosheid én een beter vermogen om verschillende manieren van leren direct toe te passen op school en in de beroepspraktijk.

Bij Spiegelwerk doorlopen studenten het programma middels een zelf ontworpen interactief digitaal werkboek waarin lessen, workshops en literatuur gekoppeld zijn. Het programma wordt bij team welzijn op locatie Venray ingezet bij de eerstejaars studenten sociaal werk in de eerste zes weken van het schooljaar. In deze zes weken komt er van alles op deze nieuwe studenten af. Nieuwe en spannende prikkels die aandacht verdienen. Wat Dion en zijn collega’s vaak zien is dat studenten bij aanvang van het schooljaar meteen in het diepe worden gegooid; nieuwe school, nieuwe klasgenoten, andere manier van lessen, andere systemen, andere roosters en met name ook verwachtingen die de docenten van studenten hebben, zoals bijvoorbeeld zelfstandigheid. Het reguleren van al deze externe en interne prikkels en verwachtingen is nogal wat voor studenten die voor het eerst in aanraking komen met het mbo- onderwijs!

Vanuit dat uitgangspunt is ervoor gekozen om de eerste zes weken van het schooljaar te bestempelen als de “mindsetweken”. Het mbo vraagt namelijk om een andere mindset dan dat de studenten gewend zijn vanuit hun vooropleiding. In de mindsetweken staan drie onderwerpen centraal: zelfbeeld, beroepsbeeld en opleidingsbeeld. De studenten maken eerst vrijblijvend kennis met deze drie thema’s, waarna ze met de modules, challenges, projecten en andere vormen van opdrachten aan het werk gaan.
 

Hoe ziet Spiegelwerk concreet uit?

Bij aanvang van het schooljaar gaan de studenten de eerste zes weken 2 x 2 uur per week aan de slag met Spiegelwerk. In de eerste week gaat het vooral om de kennismaking. Lessen staan in het teken van voorkennis activeren en de studenten voorbereiden op wat ze kunnen verwachten. Ze maken kennis met het interactieve digitale werkboek waarmee ze gedurende de periode aan de slag gaan.

Na de eerste week gaan de studenten klassikaal werken in het interactieve digitale werkboek. Dit wordt gedaan aan de hand van een presentatie waarin studenten individueel werken, maar soms ook samenwerken. De student doorloopt het eerste thema en doet dit samen met mede-studenten. Op deze manier kunnen de studenten ook samen overleggen en resultaten delen over de uitkomsten van de werkvormen uit het werkboek.

De tweede les in deze week is in de vorm van een workshop met als hoofdthema stress, dit omdat het docententeam zich ervan bewust is dat de start van een schooljaar met alle bovenstaande uitdagingen soms ook stress kan oproepen bij studenten. In deze workshop krijgen de studenten inzicht over wat stress is, hoe je het kunt signaleren, en hoe je ermee om kunt gaan en erover kunt praten. Deze workshops worden verzorgd door een docent die expert is op deze thema’s. Enerzijds is het bruikbaar voor de student zelf maar ook leerzaam in relatie tot het beroep dat ze gaan uitoefenen, waar ze uiteraard ook cliënten tegen gaan komen die stress ervaren.

Goede manier om het schooljaar te starten!

Door op deze manier de start te maken van het schooljaar krijgen studenten niet alleen de tijd en de ruimte om te landen op school, maar ook leren ze elkaar en zichzelf goed kennen.

Op deze manier:

• krijgen ze inzicht in hun kwaliteiten en valkuilen

• leren ze bewust te reflecteren op situaties

• leren ze over emoties en het reguleren hiervan

• leren ze hoe om te gaan met stress en hoe dit in te zetten in de beroepspraktijk

• leren ze elkaars uitdagingen en angsten kennen waardoor ze empathie creëren voor elkaar en zo een hechtere groep worden

• leren ze naar elkaar te luisteren en elkaar op een goede manier feedback te geven

• Maar misschien wel het allerbelangrijkste: de studenten leren dat reflecteren en praten over gevoelens en emoties de sleutel is tot ontwikkeling: als persoon en als toekomstig beroepsuitoefenaar.

De studenten in Venray zijn erg enthousiast! Ze vinden het een mooi concept en het is goed te begrijpen. Feedback geven en krijgen van anderen vinden ze prettig, ook de opbouw van het programma vinden ze inspirerend.

___________________________________________________

Tips 

• Een goede start van het schooljaar heb je het hele jaar profijt van

• Ben er bewust van dat de overstap naar een nieuwe school heel groot kan zijn

• Betrek het hele team en maak gebruik van alle kwaliteiten die bij collega’s aanwezig zijn

• Geef studenten de ruimte om mee te denken in het programma

___________________________________________________

Meer weten?

Micha Astles
Micha Astles, derdejaars student Social work bij Gilde Sociale Studies in Venray ontwikkelde Spiegelwerk als kartrekker samen met Inge van der Giessen, eerstejaars student docent muziek aan het conservatorium en Jordy Althuizen, vierdejaars student Communicatie en multimedia design.

Tijdens haar lessen in het Gilde Leerlab onder leiding van Dion Spoler kreeg Micha de ruimte om een project te starten dat enerzijds past bij haar opleiding maar ook dicht bij haar zelf staat. Spiegelwerk is hiervan het resultaat geworden.

Op 5 januari ontving Micha de ICV (Industriële Club Venray) Junior Award in ontvangst tijdens de Venrayse Ondernemers Prijzen in de Schouwburg in Venray. Voor deze award konden studenten die een unieke prestatie hebben geleverd en een talent voor ondernemen hebben, genomineerd worden. Niet gek dus dat Micha - die met haar concept Spiegelwerk alle studenten op school wil helpen - gewonnen heeft!

Bekijk onderstaande video  waarin Micha in haar eigen woorden Spiegelwerk toelicht.
___________________________________________________

Een profielkeuzetraject waarbij zowel leerlingen als ouders worden meegenomen in het keuzeproces.

Als je als leerling in klas 3 een profiel moet kiezen is het belangrijk dat de school je hierop zo goed mogelijk voorbereid. Een goed doordacht programma, waarbij er in het derde leerjaar zoveel mogelijk aandacht is voor de profielkeuze, is dan onmisbaar.

Liesbeth Hooijmeijer, decaan op SG Greijdanus (locatie Zwolle), ontwierp zo’n programma en dat levert al dertien jaar mooie dingen op! Uitgangspunt hierbij is dat zowel leerlingen als hun ouders betrokken zijn en worden meegenomen in het keuzeproces. Het profielkeuzetraject start aan het begin van het schooljaar met een projectochtend. Op deze ochtend krijgen de leerlingen eerst een uitleg over de profielkeuze en de keuzevakken binnen de profielen. Daarna vertellen leerlingen uit de bovenbouw over hun profielkeuze en geven zij tips. Ook spelen de derdeklassers het talentenspel en maken ze de opdracht ‘waar zie jij jezelf over tien jaar?’.

Liesbeth: “Deze ochtend is echt het startsein van het profielkeuzetraject. We hopen dat door alles wat de leerlingen op deze ochtend ervaren en leren, het onderwerp profielkeuze bij ze gaat leven en het gesprek hierover thuis verder wordt gevoerd aan de keukentafel. Deze ochtend is ook de voorbereiding op de volgende activiteit: de profielkeuzeavond.”

Ergens in november komen de leerlingen met hun ouders naar school voor de profielkeuzeavond. Deze avond – waarbij de mentoren ook een belangrijk rol hebben – is echt bedoeld om de ouders zoveel mogelijk te betrekken bij het profielkeuzeproces van hun kind. Onder leiding van de mentor maken de leerlingen eerst ‘startopdrachten’ die o.a. gaan over kwaliteiten. Op hetzelfde moment worden de ouders in een andere ruimte door de decanen geïnformeerd over de profielkeuze. De ouders krijgen dezelfde informatie als die de leerlingen al eerder kregen tijdens de projectochtend.
“De startopdrachten die de leerlingen maken zijn echt bedoeld om het gesprek tussen de leerlingen en hun ouders op gang te brengen over bijvoorbeeld talenten en interesses, vakken die daarbij passen en vervolgopleidingen. Ouders krijgen zelf ook een opdracht om na te denken over de talenten en interesses van hun kind en kiezen tien talenten/interesses die ze bij hun kind vinden passen.
Nadat de leerlingen de startopdrachten hebben gemaakt, de ouders de uitleg over de profielen hebben gehad en hebben nagedacht over de talenten van hun kind, zoeken de ouders en de leerlingen elkaar weer op.

Met behulp van het zogenaamde vakkenboekje, met daarin een overzicht van secoren en doorstroomeisen, gaan zij dan in drie rondes aan de slag:

Ronde 1: Talenten:
Welke talenten hebben de leerlingen bij zichzelf ontdekt en wat vinden de ouders daarvan? Ouders en leerlingen vergelijken de resultaten van de opdracht over talenten en interesses.

Ronde 2: Sectoren
De leerlingen en hun ouders denken samen na over welke sectoren en eventuele opleidingen het beste passen bij de interesses en talenten.

Ronde 3: Het profiel:
Welk profiel past op dit moment het best?

De avond wordt afgesloten met het maken van een voorlopige profielkeuze.

“De avond heeft een open einde. Wanneer de leerling het voorlopig profielkeuzeformulier heeft ingevuld gaan de ouders en leerlingen naar huis. We merken dat het gesprek over profielkeuze na deze avond echt op gang is gekomen, zowel op school als thuis!”

Na deze profielkeuzeavond geven de docenten van de school nog een presentatie over nieuw te kiezen vakken in de bovenbouw. In maart kiezen de leerlingen hun definitieve profiel. De finale van het profielkeuzetraject in klas 3 vindt plaats in periode 4, de zogenaamde pre-profileringsperiode. Alle leerlingen uit klas 3 krijgen dan les in de vakken die horen bij het door hen gekozen profiel. Docenten maken voor deze pre-profileringsperiode apart lesmateriaal.

Dit alles kost natuurlijk extra tijd, maar levert ook echt iets op. Wisseling van profielen of vakken in de bovenbouw komt nu veel minder voor. Leerlingen hebben door alle goede voorbereidingen in klas 3 én de laatste pre-profileringsperiode echt kunnen ervaren wat ze kunnen verwachten in de bovenbouw en wat op dit moment het best bij ze past qua profiel.

______________________________________________________________

TIPS

• Betrek ouders bij de keuze

• Betrek bovenbouwleerlingen en bovenbouwdocenten bij het profielkeuzeproces

• Zorg voor een tijdpad en communiceer deze op tijd met alle betrokkenen

• Pre-profileren is echt een aanrader!

______________________________________________________________

Een routekaart om het LOB-programma voor leerlingen te visualiseren.
 

Als je de school binnenloopt kun je er niet omheen: in de hal hangt een enorme afbeelding (2,5 x 3 meter) van de LOB-route die alle leerlingen van de school, Beroepscollege PL locatie Brandenberg, doorlopen.

Waarom hangt deze routekaart LOB in dit formaat in de hal van de school? Karin Mulders, docent Duits en decaan op deze school, vertelt.

“Wij hebben de afgelopen jaren hard gewerkt aan het ontwikkelen van een mooi en betekenisvol LOB-programma. We merkten echter dat de leerlingen het verband tussen de verschillende onderdelen van het programma niet goed genoeg begrepen. Voor hen waren het nog te vaak ‘losse eilandjes’, zij zagen niet dat het programma is ontworpen vanuit een doorlopende leerlijn en is gericht op leren kiezen en de verschillende keuzemomenten die daarbij horen. Daarom hebben we een routekaart LOB ontwikkeld zodat het programma visueel is gemaakt. We hebben de routekaart zo groot mogelijk laten afdrukken en laten ophangen op een centrale plek in de school. Hiermee laten we zien dat LOB op school belangrijk is en wordt de samenhang van het programma duidelijker.

De routekaart heb ik overigens samen met twee schoolcoaches zelf ontworpen. Wij vinden dat leuk om te doen en het scheelt natuurlijk in de kosten als je zoiets zelf ontwerpt.”

Van de eerste periode in klas 1 tot en met de laatste periode in klas 4 doorlopen alle leerlingen van de school een LOB-programma waarmee ze worden geholpen bewustere keuzes te maken op basis van wie ze zijn, wat ze goed kunnen of waar ze goed in kunnen worden. Binnen het programma is in ieder leerjaar veel ruimte voor het opdoen van ervaringen en worden er loopbaangesprekken gevoerd door de docenten/mentoren. Ook is er in de onderbouw, zowel in klas 1 als in klas 2, ruime aandacht voor het kiezen voor de profielkeuze.

Hoe ziet het programma er per leerjaar in grote lijnen uit?

Klas 1:

In klas 1 lopen alle leerlingen een bliksemstage via JINC. Voor wat betreft de voorbereiding op de profielkeuze staat er in leerjaar 1 het hele jaar, in carrouselvorm, het vak praktische profieloriëntatie op het rooster. In het eerste jaar zijn er zowel driehoeks- als coachgesprekken.

Klas 2:

Om ervaringen op te doen, organiseert de school snuffelstages voor alle leerlingen. Doel hierbij is dat leerlingen kennis maken met beroepen om hun interesses beter in beeld te krijgen. In klas 2 is er het hele jaar, tot de profielkeuze in april, veel aandacht voor profielkeuze en vakken zodat leerlingen goed weten waarvoor ze iezen. Ook in het tweede leerjaar vinden er coach- en driehoeksgesprekken plaats.

Klas 3 & 4:

In de bovenbouw lopen leerlingen zowel in leerjaar 3 als in leerjaar 4 stage binnen hun eigen profiel. In de bovenbouw zijn er ook in ieder leerjaar drie coach- en driehoeksgesprekken en werken leerlingen toe naar de uiteindelijke keuze van hun vervolgopleiding. De school werkt met de methode Beroepskeuzedagboek.

“Het ontwikkelen van loopbaancompetenties komt terug in ons hele LOB-programma. Binnen de coachgesprekken met de mentor is hier altijd aandacht voor. Mentoren voelen zich betrokken bij het programma, maar het is natuurlijk een flinke taak om per jaar met iedere leerling drie coachgesprekken te voeren. Daarom probeer ik de mentoren zoveel mogelijk te ondersteunen bij deze taak.

Het visueel maken van ons LOB-programma, de LOB-route, heeft ook de mentoren geholpen om ons LOB-programma inzichtelijker te maken en te weten welke stappen de leerling in een volgend leerjaar gaat zetten als het gaat om LOB. Wij hadden kortgeleden een open dag en ik stond bij de LOB-routekaart in de centrale hal. Ik kon de ouders daardoor meteen laten zien wat wij op school allemaal doen om hun kinderen zo goed mogelijk voor te bereiden op hun verdere loopbaan!”

_____________________________________________________

Tips

• Alle docenten op de school hebben een training loopbaangesprekken gevolgd
• Zet op papier welke activiteiten je organiseert en maak daar een logisch overzicht van. Zo zie je ook of alles elkaar in een logische chronologische volgorde en qua inhoud opvolgt. Houd het overzicht eenvoudig en goed leesbaar voor leerlingen

_____________________________________________________

Talent is een heel belangrijk thema bij het begeleiden van onze studenten”, zegt Rianne Wolberink, docent bij de Fontys deeltijd opleiding HRM.
 

“Binnen de gehele flexibele deeltijd opleiding staat het (eigen) talent centraal en werken studenten aan hun eigen Persoonlijk Professionele Ontwikkeling. Talent en talentontwikkeling ‘lopen’ de gehele vier jaar van de opleiding met de student mee”. Studenten kunnen op deze manier hun eigen talent en dat van anderen herkennen en benoemen.

Fontys benadert HRM vanuit een mensgerichte en brede visie. Studenten krijgen zo oog voor de organisatie én de mens die binnen deze organisatie werkt. Bij de deeltijd-opleiding HRM gaat het naast kennis vergaren en toepassen, ook om het leren coachen en stimuleren van mensen in hun loopbaan- en talentontwikkeling. Deze belangrijke skills, zoals gespreksvaardigheden en groepsdynamische interventies, zijn hierbij voorbeelden uit het curriculum van de opleiding.

HRM deeltijd-studenten kiezen in het tweede en derde jaar van hun opleiding een viertal Advanced Modules uit een totaal aanbod van negen, waaronder de modules ‘loopbanen’ en ‘ talentonwikkeling’. Alle Advanced modules zijn onder voorwaarden ook separaat te volgen door studenten of Bachelor/Master-afgestudeerden van andere studierichtingen. Binnen de module Loopbanen is er aandacht voor de theorie van loopbaanontwikkeling en de concretisering hiervan. Tevens leren studenten te werken met een loopbaanbegeleidingsmethodiek, waarbij het leerproces van de cliënt centraal staat. Studenten ronden de module af middels twee eindopdrachten in de vorm van een beroepsproduct en een loopbaantraject.

De Advanced Module Talentontwikkeling heeft een duidelijke relatie met het lectoraat ‘Dynamische talentinterventies’ van Fontys. Talent wordt hierbij gezien als een eigenschap van een persoon die, in de juiste context, leidt tot plezier, voldoening én uitzonderlijke prestaties . Binnen het lectoraat gaat het om het ontdekken, ontwikkelen en benutten van talent in de werkcontext, met als ambitie eraan bij te dragen dat ieder individu de kans krijgt in een context te werken waarin hij/ zij diens talenten kan ontdekken, ontwikkelen en benutten en daardoor betekenisvol werk kan vervullen.

De deeltijdstudenten HRM gaan in de Advanced Module Talentonwikkeling op zoek naar mogelijkheden om talentontwikkeling in de (eigen) organisatie vorm te kunnen geven.Talent vormt een belangrijke basis voor een Leven Lang ontwikkelen. Ook deze module wordt afgerond met een beroepsproduct.

De talentgerichte én persoonlijke aanpak bij de deeltijd opleiding HRM van Fontys, zorgt ervoor dat studenten zichzelf beter leren kennen. Hierdoor ontwikkelen ze zich in de toekomst tot goede, talentgerichte HRM professionals. De flexibele lesvorm zorgt voor een persoonlijke leerroute afgestemd op de eigen situatie.

___________________________________________________________________________________

Tips

• Als je met je studenten meer talentgericht wilt gaan werken, besteed dan tijd aan het opsporen, ontdekken en ook benoemen van het unieke talent van de student en ga uit van de inclusieve talentbenadering: o.a. gebaseerd op sterke punten en het uitgangspunt ‘iedereen is een talent’. Bespreek samen hoe de student dit talent kan inzetten in de praktijk.

• Talenten ontwikkelen zich ook in de loop van de tijd: studenten leren zichzelf tijdens hun studie steeds beter kennen door kennis en ervaringen op te doen.

• Talentgericht werken vraagt reflectie en ‘onderhoud’. Een talent is immers niet ‘in beton’ gegoten

___________________________________________________________________________________

Hoe kunnen we de aansluiting tussen voortgezet onderwijs en hbo verbeteren, zodat minder studenten uitvallen?

De Hogeschool Utrecht sloot daarvoor onlangs een convenant met vo-scholen in de regio. Lieke van Bokhoven, projectleider regionale samenwerking, legt uit welke drie factoren vooral belangrijk zijn om te zorgen dat studenten slagen, en welke plannen er zijn om de kloof tussen vo en hbo te dichten.

’Op het hbo krijg je te pas en te onpas feedback! Dat is zó wennen!’ Het is een uitspraak van een eerstejaars student die illustreert waarom de overstap naar het hbo voor studenten echt verwarrend kan zijn. “Deze docent bedoelt het waarschijnlijk goed,” zegt Lieke van Bokhoven, “maar de eerstejaars studenten denken dat ze iets verkeerd doen en raken in verwarring. Het is beter om de feedback rustig op te bouwen.” Lieke van Bokhoven is projectleider regionale samenwerkingen vo-ho aan de Hogeschool Utrecht. Doel van het project: de doorstroom van met name havisten verbeteren. “Nog steeds valt een op de drie studenten uit op het hbo. Het merendeel valt uit op een opleiding van hun eerste keus en gaat dan een andere opleiding doen. Dat zorgt voor oponthoud. Er zijn er ook die tijdelijk gaan werken en dan niet terugkomen – ook dat is een gemiste kans.” De oorzaak is duidelijk: “Tussen havo en hbo zit nu een harde knip. Vaak hebben leerlingen aan het eind van de havo nog niet de juiste skills voor het hoger onderwijs. De vraag is dus: ‘Hoe kunnen we de landing gemakkelijker voor ze maken?’ Er zijn veel initiatieven van individuele opleidingen en bevlogen docenten om de aansluiting te verbeteren. Het doel van dit project is om krachten te bundelen, elkaar te inspireren en kennis te delen.”

Hoe gaan jullie dat precies aanpakken?

“Ik werk met een Projectteam Regionale Samenwerking, waarvan acht mensen van Hogeschool Utrecht deel uitmaken. Daarnaast is er een werkgroep met ruim twintig mensen uit het vo en hoger onderwijs in de regio. Die groep is een dwarsdoorsnede uit het onderwijs, van schoolleiders, mentoren en decanen tot beleidsmedewerkers van toeleverende scholen. In oktober hebben we een werkconferentie georganiseerd. Daar is ook een convenant ondertekend door bijna veertig scholen, gericht op het verbeteren van de samenwerking.

De titel van de conferentie was ‘Van woorden naar daden’: we willen niet dat het alleen bij praten blijft. Het voordeel van een convenant is dat er écht een commitment komt, ook vanuit de schoolbesturen. Dat is belangrijk, want je kunt als docenten wel goed samenwerken, maar je hebt toch vooral faciliteiten nodig en daarvoor zijn besturen verantwoordelijk. Het was een mooie bijeenkomst met aandacht voor wetenschappelijke inzichten en met vertegenwoordigers vanuit het landelijk en regionale bestuur. Er waren ook inspirerende werksessies – ik wist niet dat er al zóveel initiatieven waren voor samenwerkingen, het was mooi om dat te ervaren.”

Bij die werksessies draaide het om drie thema’s waar de aansluiting tussen vo en hbo verbeterd kan worden: kiezen, kunnen en kennen. Om met ‘kiezen’ te beginnen: hoe kunnen jullie als hbo samenwerken met de havo-scholen als het gaat om studiekeuze en LOB?

“Bij studiekeuze gaat het niet alleen om begeleiding en voorlichting, uit onderzoek blijkt dat vooral ervaringen zorgen dat een studiekeuze succesvol is. Vanuit de Hogeschool Utrecht kunnen we op verschillende manieren ondersteuning bieden. Leerlingen kunnen bijvoorbeeld een dag meelopen met een student, of ze kunnen onze labs bekijken. Onlangs was een aantal vo-scholen hier een middag zodat leerlingen konden kennismaken met Informatietechnologie. Die waren na afloop dolenthousiast. Ze dachten dat de ICT-sector niets voor ze was, maar hier in het VR-lab zagen ze hoe de praktijk kan zijn.

Daarnaast zijn er tools, zoals het LOB-cv, die je kunt gebruiken bij LOB in het vo en die wij kunnen gebruiken op de matchingsdag en bij de aanmelding van nieuwe studenten. Dat soort tools willen we binnen deze regionale samenwerking verder gaan uitrollen, want het effect wordt groter als vo en ho ze allebei gebruiken. Als een student bijvoorbeeld na twee maanden besluit dat de studie van de eerste keus het bij nader inzien toch niet is, kun je samen terugkijken in het LOB-cv: wat waren nog meer studierichtingen die hij of zij heeft overwogen? Misschien zit daar iets bij waar de student alsnog beter op zijn of haar plaats is. Onlangs hebben we trouwens een evaluatie uitgevoerd bij een aantal scholen die LOB-cv gebruiken en daarbij zagen we al minder uitval van de eerstejaarsstudenten. Het is een kleine steekproef, maar wel veelbelovend. Als je met tools als het LOB-cv aan de slag gaat, zie je snel resultaat. Dat is al gebleken uit onderzoek, maar je moet het wel gaan dóen.”

Wat is de belangrijkste belemmering?

“Tijd. We werken op dit moment in de werkgroep met extra bevlogen mensen, dat zijn echt de voorlopers. De gemiddelde havo-docent zegt: ‘Ik zie het belang, ik wil het doen, maar ik kom er gewoon niet aan toe. We moeten al zoveel!’

De kunst voor ons is dus om vanuit de Hogeschool Utrecht iets te bedenken dat aanvullend is en niet teveel tijd kost. Daarom focussen we nu op het ontlasten van docenten, bijvoorbeeld door lessen over te nemen of faciliteiten ter beschikking te stellen. Een docent wiskunde kan hier met de klas een IT-experience komen doen, een docent aardrijkskunde kan hier een les komen geven. Leerlingen kunnen hier ook op een experience-manier kennismaken met vervolgopleidingen. Leerlingen van een Technasium gingen hier laatst bijvoorbeeld aan de slag om een energiebesparende waterkoeler te ontwikkelen. De leerlingen vonden het fantastisch! Mede daardoor beklijft de informatie ook beter. Het valt allemaal onder de ervaringen die leerlingen kunnen helpen bij een bewuste studiekeuze.”

Het tweede punt waar de aansluiting beter kan: ‘kunnen’, dat gaat over studievaardigheden. Waar gaat het mis?

“De overgang van havo naar hbo is nu voor de meeste studenten te abrupt. Ze moeten binnen twee maanden veel zelfredzamer zijn en meer samenwerken dan waarop ze zijn voorbereid. Het gaat van ‘Pak hoofdstuk 3, bladzijde 6 en volgende week is er een overhoring’ in één keer naar ’Een energieleverancier heeft een crisis, ga met je groepje aan de slag om een oplossing te bedenken’.

Eerstejaars zijn als ze binnenkomen vaak nog niet gewend aan probleemgestuurd onderwijs, en hier op de Hogeschool Utrecht doen we niets anders. Dat is niet voor niets: dit is hoe we studenten voorbereiden op hun werkzame leven. Alles is gericht op je praktische functioneren. We doen steeds meer met programmatisch toetsen, waarbij studenten beoordeeld worden op hun portfolio. En we werken bijvoorbeeld ook met 360-graden feedback, want in het bedrijfsleven krijg je óók feedback van alle kanten.

Onze opleiding ‘Open ICT’ is de eerste van de reguliere fulltime bachelors die die omslag maakte. In de IT is de scrum-aanpak gebruikelijk, dus vanaf dag één bootsen we dat na in de opleiding. Als je binnenkomt, worden er direct leerdoelen geformuleerd: wat wil je bereiken, hoe ga je dat aanpakken? Je gaat ook meteen in groepjes aan de slag. De leerlingen die die opleiding volgen zijn lyrisch over dit onderwijs, en het bedrijfsleven is heel enthousiast over de skills die die studenten hebben. Maar de overgang vanaf de havo is voor veel studenten groot.”

Het vraagt inderdaad veel van de zelfredzaamheid van studenten.

“We vragen sowieso veel van onze studenten op het hbo, er zijn veel prikkels en veel keuzes die ze moeten maken. Dat is voor veel studenten lastig. Ze kijken vaak naar de korte termijn en dat is ook niet raar: de havo-leerlingen zijn jonger als ze op het hbo komen dan leerlingen die vanuit het vwo doorstromen naar de universiteit. Je kunt ze niet kwalijk nemen dat hun zelfredzaamheid nog niet optimaal is. Aan de andere kant moeten we ze ook niet onderschatten: er zijn ook jongeren die op hun zeventiende al wethouder zijn. Als ze echt het nut ergens van inzien, lukt het wél. Hoe dan ook zijn ‘zelfredzaamheid’ en ‘reflecteren’ vaardigheden die je eenvoudig kunt verbeteren. Eigenlijk zouden ze al vanaf de brugklas moeten leren reflecteren. Het is goed dat daar nu binnen LOB in het vo steeds meer aandacht voor is.”

Het havoplatform maakt zich hard voor een praktijkgericht vak op de havo, havoP, juist ook om de zelfsturing van leerlingen te vergroten. Zou dat helpen om de aansluiting te verbeteren?

“De aanpak van havoP sluit naadloos aan bij het idee van Applied Sciences dat wij hier hanteren. Dat vak bereidt leerlingen heel goed voor op het hbo, zeker als je stuurt op zelfredzaamheid, leren samenwerken en effectief plannen. Als leerlingen in het vak havoP al probleemgestuurd leren werken aan praktijkcases, dan komen ze er wel op het hbo. We kunnen docenten adviseren hoe ze dat in de les vorm kunnen geven, want zoals ik al zei: we doen hier niets anders dan probleemgestuurd onderwijs aanbieden.”

Dan het derde punt: ‘kennen’, de vakinhoudelijke aansluiting tussen havo en hbo. Daar zou je eigenlijk geen problemen verwachten, de havo bereidt toch voor op het hbo?

“Maar ook daar is een kloof: waar de havo vakinhoudelijk eindigt, is niet waar het hbo begint. Havisten moeten dus meteen al gaan bijspijkeren, als ze aan een hbo-studie beginnen. Dat is niet motiverend en bovendien wordt de studie daardoor nóg pittiger. Vooral bij Engels, wiskunde en Nederlands lopen studenten daartegenaan. Een mogelijke verklaring is dat we op het hbo meer van studenten zijn gaan vragen, bijvoorbeeld doordat het hoger onderwijs steeds Engelstaliger wordt. Sommige studenten hebben op de middelbare school al tweetalig onderwijs gehad, maar voor de anderen is het echt een grote overgang.

Uiteindelijk is het probleem dat de eindtermen van enkele vakken van de havo niet op het niveau zijn van de begintermen van het hbo. Om dit op te lossen zou er een lobby op landelijk niveau moeten zijn. Het ministerie van OCW weet ervan en de vo-raad is zich ervan bewust. Dus dit probleem is niet iets waar wij in dit project op focussen – laten we eerst doen wat binnen onze invloedssfeer ligt.”

Wat zijn de eerste punten waarmee jullie aan de slag gaan?

“We beginnen met kleine projecten die we vervolgens groot kunnen uitrollen. Bij quick fixes denk ik bijvoorbeeld aan het havoP-programma. Dat kunnen we uitwerken in concrete pilots, die vervolgens een voorbeeld kunnen zijn voor andere scholen. Voor LOB geven we prioriteit aan het LOB-cv, en verder zetten we nog meer in op ervaring en beleving door havo-leerlingen hier op de Hogeschool Utrecht uit te nodigen. Dat is allemaal kleinschalig en behapbaar, en later goed op te schalen.

Binnenkort gaan we met de werkgroep bepalen wat we concreet samen met havo-scholen in de regio kunnen doen, en hoe we dat het beste gezamenlijk kunnen vormgeven, bijvoorbeeld door leerlijnen uit te werken of handvatten voor docenten op te stellen. We hopen nog dit jaar de eerste resultaten te delen met de achterban. Het zou mooi zijn als binnen vijf jaar het percentage uitvallers en switches is gereduceerd naar tien tot twintig procent. Dat is nog steeds teveel, maar wel een flinke stap in de goede richting. ”

Wat adviseer je LOB-medewerkers van vo-scholen, die hun leerlingen beter willen voorbereiden op het hbo?

“Denk in mogelijkheden! Zoek daarbij vooral ook inspiratie bij collega’s. Bij elke onderwijsinstelling zijn er wel een paar bevlogen voorlopers die zich met de aansluiting vo-hbo bezig houden. Ga bij hen te rade, bijvoorbeeld over hoe je leerlingen kunt helpen extra studievaardigheden te ontwikkelen. Tijdens onze bijeenkomsten blijkt vaak dat collega’s niet van elkaar weten waar ze precies mee bezig zijn. Daar is veel winst te behalen, dus zorg voor mogelijkheden om ervaringen en ideeën uit te wisselen.

Ik doe ook graag nog een oproep aan docenten en schoolleiders van vo-scholen in de regio Utrecht: sluit je aan bij onze werkgroep! Want hoe meer mensen zich aansluiten, hoe meer impact we kunnen hebben. Het verbeteren van de aansluiting tussen havo en hbo is een maatschappelijke opdracht die we gezamenlijk hebben. Het was tijdens de conferentie mooi om te merken dat iedereen binnen vo en hbo hetzelfde nastreeft, en dat ook iedereen zich daaraan committeert. Als we dat doorzetten, maken we de aansluiting tussen vo en hbo, en ook het hele onderwijs, stap voor stap steeds een stukje beter en kunnen we de harde knip overbruggen.”

Tekst: Anne Wesseling Fotografie: Hetty van Oijen

Laat docenten ervaringen opdoen in het bedrijfsleven en samen met het bedrijfsleven onderwijs ontwikkelen.

Sterk Techniek Onderwijs Haaglanden (STOHA) werkt samen met 24 scholen in de regio. Dit zijn vooral vmbo-t scholen en groenscholen met een techniekaanbod, twee mbo-scholen en acht ‘harde’ techniek vmbo b/k-scholen. Binnen STOHA ligt de focus bij onderwijsinnovatie, de aansluiting van het technisch vmbo op het technisch mbo en de professionalisering van techniekdocenten. Een goede samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven is daarbij essentieel. Hoe doet STOHA dat in de praktijk? Een gesprek met Janna Pot (coördinator Samenwerking onderwijs & bedrijfsleven STOHA), Henrique Dekkers (coördinator doorlopende leerlijnen STOHA) en Maaike van der Voort (docent en technator, Veurs Lyceum Leidschendam en deelnemer aan het STOHA-programma).

Henrique: “Wat wij graag willen is dat de docent de expert wordt op het gebied van bedrijfsactiviteiten en zelf onderwijs ontwikkelt dat daarbij past . Deze expertrol krijgt de docent door eerst zelf ervaringen op te doen binnen bedrijven en die ervaringen vervolgens te vertalen naar onderwijs. Om deze professionalisering te laten slagen is de samenwerking met het regionale (innovatieve) bedrijfsleven van groot belang. Dit doen wij vanuit de gedachte dat onderwijs iets is dat je samen met het bedrijfsleven maakt en vormgeeft. Dus niet alleen inspiratie opdoen binnen bedrijven, maar daadwerkelijk samen onderwijs ontwikkelen. Vanuit STOHA leggen wij contact met bedrijven die samen met ons én de scholen willen optrekken. Gelukkig zien steeds meer bedrijven in onze regio het nut van zo’n samenwerking.

Docenten kunnen bij een bezoek aan deze bedrijven van binnenuit zien en ervaren hoe het bedrijf te werk gaat, welke innovatieve ontwikkelingen er zijn en ontdekken welke mbo-opleidingen hierbij passen. Daarna vertalen de docenten hun eigen ervaringen bij het bedrijf naar onderwijs. Dit doen zij door het maken van (praktijk)opdrachten. Leerlingen worden zo beter voorbereid op stages en bedrijfsbezoeken, maar krijgen ook kennis van innovaties op de arbeidsmarkt, opleidingen en beroepen”

Janna: “Om docenten te professionaliseren hebben wij een aantal zogenaamde innovatiegroepen met docenten samengesteld waarmee wij op bedrijfsbezoek gaan. Zo is er bijvoorbeeld de innovatiegroep duurzame lifestyle. Met deze groep bezoeken wij bedrijven die van afvalproducten en reststromen nieuwe producten maken zoals bijvoorbeeld soepen, scheidingswanden voor de bouw of verpakkingsmateriaal. Voor leerlingen is het vaak onvoorstelbaar dat je afvalproducten op deze manier een tweede leven kunt geven! Belangrijk dus dat hun docenten begrijpen hoe dit soort processen werken en weten welke innovaties er spelen op de (regionale) arbeidsmarkt.”

Henrique: “Een ander voorbeeld hiervan is dat we door Corona hebben ontdekt dat sommige werkzaamheden ook op afstand, remote, kunnen worden uitgevoerd. Bijvoorbeeld extended experts die middels een VR-bril bij ingewikkelde reparatieklussen life kunnen meekijken met hun monteurs. Docenten moeten dit op z’n minst een keer hebben gezien om hun leerlingen hierover te kunnen informeren en leerlingen kunnen het daarna zelf gaan ervaren bij zo’n bedrijf.

Maaike: “Naast mijn werk als docent heb ik de coole functie van technator bij ons op school! Vanuit STOHA deed ik mee aan een bedrijfsbezoek bij Ventil, een bedrijf dat ventielen produceert. Ik vond het een luxe dat het bedrijfsbezoek voor mij werd georganiseerd, meestal moet ik namelijk zelf mijn best doen om zo’n bezoek te organiseren. De grootste opbrengst van het bezoek aan Ventil was voor mij de uitwisseling met de docenten van andere scholen. Toen merkte ik weer dat je echt niet allemaal je eigen wiel hoeft uit te vinden! Verder is Ventil een perfect bedrijf voor een bedrijfsbezoek met mijn vmbo-4 leerlingen. Ik ga dus zeker nog contact met ze opnemen.

Vanuit mijn rol als technator op school ben ik al gewend om zelf contact met bedrijven te leggen. Wij vragen bedrijven altijd om een echt vraagstuk aan ons voor te leggen waar wij met leerlingen (vmbo-havo en vwo) in de klas acht weken aan kunnen werken. Bij ieder vraagstuk schrijf ik samen met mijn collega een projectboekje. We starten het project meestal met een bezoek aan het betreffende bedrijf en aan het eind van het traject geven de leerlingen een presentatie over de oplossing van het vraagstuk aan de opdrachtgever.
Wel belangrijk om nog te zeggen dat ik uren krijg voor deze projecten. Dat is natuurlijk wel een voorwaarde om dit soort dingen te laten slagen.”

Janna: “Dat zie ik dan ook echt als een van onze taken: in gesprek gaan met directies om docenten te faciliteren met uren om deel te nemen aan onze projecten. Het is ons gelukt om veel docenten die betrokken zijn bij ons programma op donderdagmiddagen vrij te roosteren en dat werkt al heel goed! Je moet het gesprek over de projecten die wij met scholen organiseren ook echt op twee niveaus voeren: met de docenten én met de directies”

Henrique: “Wat ik ook van groot belang vind is dat alles wat we vanuit STOHA organiseren en stimuleren uiteindelijk geborgd wordt in het curriculum van scholen. Op deze manier krijgt het programma blijvende aandacht en wordt de professionalisering van docenten een vanzelfsprekend onderdeel van het techniekprogramma op school.

Techniek en technologie meer onder de aandacht brengen bij leerlingen en ze laten zien en ontdekken welke kansrijke keuzes en vervolgstappen daarbij passen, dat is uiteindelijk waar we het voor doen! ”

Tips

• Het start ermee dat je je als school verantwoordelijk voelt om samen te werken met bedrijven. Zowel op directie als docentniveau vraagt dit verantwoordelijkheid.

• Door innovatieve keuzes te maken als school wordt je aantrekkelijker voor bedrijven om mee samen te werken.

• Als leerlingen zien wat ze kunnen met ‘echte’ bedrijfsactiviteiten motiveert dit hen, ook richting techniek.

Uitgaan van de reis van de student, waarbij iedere student een ander vertrekpunt en een andere hoeveelheid of soort bagage heeft.
 

Yuverta is een vrij nieuwe organisatie, ontstaan uit een fusie tussen verschillende vmbo- en mbo-groenscholen. Vestigingen van Yuverta vind je in het hele land. Yuverta heeft een schoolbrede visie op LOB. Binen deze visie staat eigenaarschap van de student centraal. Ilse Romme is projectleider LOB bij Yuverta en vertelt hoe LOB binnen Yuverta steeds meer vorm krijgt.

“Onze schoolbrede visie op LOB is dat de student zelf eigenaar is van zijn (LOB)proces is en zelf verantwoordelijk is voor het vullen van het portfolio. Andere thema’s binnen onze visie op LOB zijn dat we uitgaan van de reis van een student. De student heeft al een heleboel bagage meegenomen voordat hij bij ons begint en iedere student heeft een ander vertrekpunt als ze bij ons op school komen. Wij willen dan ook zoveel mogelijk maatwerk bieden en begeleiden de student een stukje op zijn of haar reis. Deze visie past helemaal bij het portfolio dat wij hebben ontwikkeld. Ik was voor de fusie werkzaam bij Helicon en voor de vestiging Den Bosch ontwikkelden mijn collega Bjorn Hillebrand en ik een LOB-portfolio dat heel goed werkte. Dit portfolio hebben wij doorontwikkeld voor Yuverta en wordt nu in een aantal vestigingen van Yuverta gebruikt. Belangrijkste doel van dit portfolio is dat het voor studenten een ‘Trots op prestatie’- stuk is, een zogenaamd TOP-product.

Studenten gaan al in leerjaar 1 aan de slag met het portfolio. In leerjaar 1 gaat het dan vooral over de vraag ‘wie ben ik, wat kan ik, wat wil ik’. In leerjaar 2 gaat het vooral over de vraag ‘wie ben ik op de werkvloer’ en in leerjaar 3 gaat het om de visie van de student op de samenleving en de toekomst. De student heeft veel keuze bij het vullen van het portfolio. Topstukken kunnen worden aangeleverd in bijvoorbeeld de vorm van filmpjes, vlogs of kijkdozen. Ouders zijn als dat kan, ook op de een of andere manier betrokken bij zo’n product. Zo is er een filmpje van een student waarin zij haar ouders vraagt om te vertellen hoe zij de ontwikkeling van hun dochter hebben ervaren, een heel mooi en persoonlijk verhaal!

Aan het eind van ieder leerjaar, in periode 4, bereiden de studenten zich voor op een Criterium gericht interview (CGI) op basis van de loopbaancompetenties en werkprocessen van de opleiding. Bij dit CGI zijn altijd docenten betrokken. Het gaat dan om vragen als ‘hoe ben jij gegroeid?’, ‘wat heb je geleerd?’, ‘wat was dit jaar echt belangrijk voor jou?’, ‘waar ben je trots op?’. Overigens kan het daarbij ook gaan om ervaringen die de student buiten de school heeft opgedaan, bijvoorbeeld als trainer van een hockeyteam. Het zijn vaak hele mooie en ontroerende gesprekken en de docenten werken hier allemaal graag aan mee. In het portfolio zitten geen opdrachten die gaan over de uitkomst van reflectie. Dat willen wij niet. Wij willen heel nadrukkelijk dat de opdrachten en de daarbij behorende topstukken gaan over de ontwikkeling – het proces – dat de student doormaakt.”

Nog niet alle vestigingen van Yuverta werken met het portfolio en IBM.
Om het draagvlak voor LOB binnen de organisatie te vergroten, is er van iedere vestiging van Yuverta een LOB-ambassadeur aangesteld. Dit zijn docenten met affiniteit met LOB. Ilse organiseert regelmatig bijeenkomsten met deze ambassadeurs om te kijken hoe docenten ondersteund kunnen worden in het aanbieden van lob aan hun studenten, waarbij het uitgangspunt blijft dat de student eigenaar is van zijn/haar loopbaan(proces). Het portfolio is hiervoor een mooi hulpmiddel, zowel voor docenten als studenten. Verder organiseren Ilse en haar collega’s binnenkort een dag voor schoolleiders, teamleiders etc. van alle vestigingen van Yuverta, zowel vmbo als mbo. Doel van deze bijeenkomst is om het draagvlak voor LOB binnen alle vestigingen van Yuverta te vergroten, zodat LOB in de haarvaten komt van de hele organisatie.

“We hebben hoge verwachtingen van alle teams en hebben er vertrouwen in dat het gaat werken. Er is in ieder geval voldoende beweging als het gaat om LOB binnen Yuverta”, aldus Ilse.

Tips

• Begin bij de bedoeling (Wouter Hart,2012): maak een backwardplanning; begin met het ultieme resultaat, van daaruit werk je terug uit.

• Zorg dat duidelijk is wat er gedaan moet worden, laat vrijheid aan de student hoe hij tot die kaders wil komen.

• Als jij een portfolio ontwerp niet zou willen gebruiken voor je functioneringsgesprek, dan is het waarschijnlijk ook niet prettig en nuttig voor de student.

HBO-studenten die bij Fontys Hogeschool Eindhoven uitvallen, of dreigen uit te vallen, kunnen terecht bij Empower.
 

Hier kunnen ze tijdens een intensief programma van achttien weken ontdekken welke studierichting wél een goede match is. Programmaleider Elkie Blokhuis en student Anouk van Kessel vertellen waarom het programma zo goed werkt – en waarom er binnen het gehele onderwijs meer ruimte zou moeten zijn voor leerlingen en studenten om hun spark te vinden.

Een boksbal, bordspellen, een boekenkast, hoekjes met gemakkelijke stoelen om te praten, een pingpongtafel, voor wie even energie kwijt wil, en inspirerende uitspraken aan de muur van Nelson Mandela en Apple-oprichter Steve Wozniak. Duidelijk: dit is niet een standaard leslokaal. Welkom in het ‘thuishonk’ van Empower, een intensief studiekeuzeprogramma van Fontys Pulsed, waarin studenten kunnen ontdekken, door dingen te doen, uit te proberen en door middel van coachingsgesprekken, wie ze zijn en wat bij ze past. Bedoeld voor studenten die uitvallen, of dreigen uit te vallen, met als doel dat ze na afloop een weloverwogen keuze maken voor een studie waarin ze wél succesvol kunnen zijn.

“Ons motto is ‘Unleash your uniqueness’, zegt Elkie Blokhuis, die als programmaleider en personal identity coach bij het programma betrokken is. “Wat jou uniek maakt, dat is waar we bij Empower samen met de student naar op zoek zijn. Wie ben je als persoon? Wat zijn je interesses, je talenten, je valkuilen, wat vind jij leuk om te doen en wat heb jij nodig om je goed te voelen? Welke context sluit het beste bij jou aan? Op basis daarvan ga je op zoek naar een studie die echt bij je past.”

Anouk van Kessel volgde vorig jaar als student het programma, nadat ze eerder bij drie studies was afgehaakt. “Bij de keuze bij eerdere studies ben ik eerst gaan kijken naar welke studies er allemaal zijn, en daarna gaan filteren welke mij wel leuk leken,” zegt ze. “Bij Empower ging het omgekeerd: daar heb ik eerst gekeken naar wie ik zelf ben en wat ik zelf vet vind om te doen, en daarna gekeken welke studie daarbij past. Ik ging op zoek met mijn eigen interesses als startpunt en dat werkte voor mij veel beter dan je op goed geluk inschrijven bij een studie omdat het je op zich wel leuk lijkt, zonder verder echt goed onderzoek te doen of het bij je past.”

Waar lag het eigenlijk aan dat die andere studies het niet waren voor jou?

Anouk: “Het was niet één ding, het lag aan meerdere dingen. Ik was ingeschreven bij drie hbo-opleidingen: Trend research & concept creation in Lifestyle, Commerciële Economie in de Creatieve wereld, en Entrepreneurship & Business Innovation aan Tilburg University. Inhoudelijk vond ik de studies wel interessant, maar toch oppervlakkig. Het tempo lag voor mij te laag, en de hele week les vond ik eentonig. Het was het allemaal niet. Maar wat dan wel? Ik wist in die tijd echt even niet meer wat ik moest gaan doen met mijn leven. Dat klinkt best heftig, maar zo voelde het wel. Je gaat overal aan twijfelen: wat vind ik leuk, waar haal ik energie uit? Soms had ik een hele dag nergens zin in. Maar toen ik hier binnenkwam, had ik al na een dag al het gevoel: ‘Ja, hier hoor ik. Hier is leren weer léuk!’ Het huiskamergevoel en de opdrachten werkten voor mij heel goed. Je hebt snel het idee: het is hier chill en veilig.”

Waarin verschilt Empower van andere studiebegeleidingsprogramma’s?

Elkie: “Veel studiekeuzebegeleidingsprogramma’s werken alleen op basis van testen en gesprekken. Empower is een voltijds onderwijsprogramma. Onze studenten zijn hier drie dagen per week, ze maken deel uit van een klas, er zijn docenten en we werken met een duidelijke onderwijsvisie: Design-Based Learning. De nadruk ligt daarbij op doen en ervaren. Want je kunt wel nadenken over je talenten, maar als je dingen gaat doen, zeker als je dat doet samen met anderen, ontdek je vanzelf en in de praktijk waar je goed in bent, wat je valkuilen zijn en waar je je als een vis in het water voelt.”

Hoe is het programma opgebouwd?

Elkie: “We werken in perioden van drie weken waarin steeds één challenge centraal staat. De eerste challenge is ‘My spark’. Daarbij gaat het om de vraag ‘Wat vind je zó leuk om te doen dat je intrinsiek gemotiveerd bent en er energie van krijgt?’ Die eerste challenge gaat ook over het ‘landen’ in deze omgeving. Studenten komen hier vaak na een vervelende studie-ervaring. Ze zijn dan verdrietig, teleurgesteld of gefrustreerd, en we willen dat ze hier ervaren dat het ook leuk kan zijn om met je opleiding bezig te zijn, en met onderwerpen waarin je geïnteresseerd bent. Dus daarop zijn de lessen gericht. Wanneer na drie weken de eerste groep studenten doorstroomt naar de tweede challenge, begint er een nieuwe groep. Dat hebben we bewust gedaan, zodat studenten snel kunnen starten, als ze uitvallen bij hun studie.”

Die ‘spark’ is de vonk waardoor je als student ‘aangaat’. Hoe vind je die?

Elkie: “Studenten krijgen verschillende opdrachten, bijvoorbeeld om iets mee te nemen dat voor hen iets is waar ze energie van krijgen. We werken altijd met open-ended challenges: de kaders van de challenges zijn voor alle studenten hetzelfde, maar er vrijheid in de manier van uitvoeren en het eindresultaat. Daardoor gaat iedereen wat anders maken en zie je ook wat uniek is voor elke student. Er komt echt van alles voorbij.”

Anouk: “Er was in mijn groep bijvoorbeeld iemand die een skateboard maakte, iemand die een video monteerde, een ander kwam met zelfgebakken taarten. Maar ‘ingewikkelde problemen oplossen’ kan óók een spark zijn. Mijn spark ging over storytelling. Ik liet iedereen vier kaartjes trekken, met namen van personen en plaatsen. De opdracht was: ‘Maak met die vier woorden een verhaal’. Daar komen hele leuke verhalen uit en ik kreeg daar echt energie van. Bij die challenges merk je snel dat wat jij gemakkelijk vindt of wat jou natuurlijk afgaat, niet voor iedereen geldt. Je leert: ‘Dit is een talent van míj.’ Ik had dat bijvoorbeeld met het spreken voor een groep. Zelf heb ik daar niet veel moeite mee, maar ik merkte dat anderen dat wel hebben. Of snelle en creatieve associaties leggen. Dat gaat bij mij op een natuurlijke manier.”

Hoe gaat het verder, als je die spark gevonden hebt?

Elkie: “De tweede challenge gaat over je rol in verschillende situaties, en over gebeurtenissen die invloed hebben gehad op wie jij nu bent. De derde is een samenwerk-challenge. De opdracht daarbij is om te onderzoeken welke rol bij je past als je met anderen samenwerkt, en wat je rol is ten opzichte van een bepaalde doelgroep. De vierde challenge gaat over de vraag ‘Welke sector en studierichting zou bij mij passen?’ We moedigen studenten aan om in gesprek te gaan met studenten en om mee te lopen bij verschillende studies, zodat ze daarna een gefundeerde studiekeuze kunnen maken.”

Anouk: “Door elke nieuwe challenge kom je meer te weten wie je bent en wat je talenten zijn. Vanaf de vijfde challenge ga je een top 3 maken van studies die bij je passen. Het zijn dus elke keer kleine stapjes. Bij de challenges komen trouwens ook studievaardigheden aan bod. Bijvoorbeeld ‘Hoe stel je doelen?’ Of ‘Hoe werkt uitstelgedrag voor jou?’ Ik had eerder wel eens een college gehad over timemanagement of uitstelgedrag, maar dit ging echt een level dieper. Hier leerde je: hoe zit het bij míj en hoe kan ik er het beste mee omgaan? Want dat kan verschillen.” Elkie: “Uitstelgedrag kan verschillende triggers hebben, bijvoorbeeld onzekerheid of perfectionisme. De vraag is dus: ‘Wat is de trigger bij jóu?’”

Coaching is een belangrijk onderdeel van het traject. Kun je daar iets meer over vertellen?

Elkie: “Dat zijn afwisselend individuele coachingsgesprekken of sessies samen met medestudenten. Alle coaching is talent-based coaching. Het draait altijd om de vraag: ‘Waar liggen jouw talenten? En wat heb jij nodig om die talenten de ruimte te geven?’ We dagen studenten ook uit om uit hun comfortzone te komen, waarbij we niets forceren. Wat je spannend vindt, daar kun je veel van leren! We ‘spiegelen’ ook veel: wat doe je, en wat levert dat op?

Daarnaast werken we met activity-based coaching. Bijvoorbeeld bij een boksles met een thema ‘grenzen aangeven’. Waar ligt jouw grens, hoe hard durf je te slaan? Of bij activiteiten met een competitie-element. Bij een spel waar het draait om winnen, gaat de ene student er vol in, de andere blijft meer op de achtergrond. Hoe zit dat bij jou? Daar komen mooie gesprekken uit voort.” Anouk: “Coaching hoeft niet zwaar te zijn. De fun-factor is ook belangrijk. Als je dan ergens tegenaan loopt, is het gemakkelijk bespreekbaar te maken.”

Zo’n 95% van de studenten die deelnemen aan het programma, weet na afloop wat ze willen gaan studeren, of heeft de keuze in elk geval teruggebracht tot twee studies. Hoe verliep dat proces bij jou, Anouk?

“Tijdens dit programma zat ik eerst nog op het pad van de communicatie en creatieve industrie. Ik heb met een project meegelopen bij de studie waar ik het meest naar neigde, om te ervaren of ik het ook echt zo leuk vond als ik dacht. Ik merkte dat ik het wel interessant vond, maar dat ik er niet zo enthousiast van werd als ik van tevoren had gedacht en gehoopt. Toen heb ik alle opties weer opengegooid. Ik heb ook een poster gemaakt, een deliverable, met alles wat ik tot dan toe tijdens Empower over mezelf had geleerd, en dat gematched aan allerlei mogelijke studies. Objectief kwam daaruit een match met ‘Toegepaste psychologie in deeltijd’.

Daar heb ik uiteindelijk ook voor gekozen. De studie Toegepaste psychologie past bij mij, en de manier van studeren, in deeltijd, werkt voor mij heel goed. Bij online colleges zet ik bijvoorbeeld de snelheid op twee, zodat ik beter mijn aandacht erbij kan houden. Omdat het een deeltijdstudie is, kan ik ernaast werken, dus mijn weken zijn heel afwisselend. Deze combinatie werkt écht voor mij, ik ben er heel blij mee. Tegelijkertijd denk ik soms: ‘Had ik dit programma maar eerder kunnen volgen. Dat had me drie jaar gescheeld!’”

Daar heb je wel een punt!

_________________________________________________________________

Empower praktisch

Empower is onderdeel van Fontys Pulsed, een onderwijsonderdeel dat ontworpen is vanuit Design Thinking. Het programma Empower duurt achttien weken. Bij een aantal hbo-studies aan Fontys kan het programma worden ingezet als minor. Naast Empower biedt Fontys Pulsed ook een associate degree Engineering en een hbo master Digital Technology Engineer aan, en worden er externe programma’s ontwikkeld voor het onderwijs en het bedrijfsleven, bijvoorbeeld in de vorm van een driedaagse ‘design expeditie’ waarin onderwijsteams onder begeleiding van Pulsed aan de slag gaan met onderwijsontwikkeling.

Tekst: Anne Wesseling, Fotografie: Hetty van Oijen

Op 14 juni jl. organiseerde Het Concertgebouw in Amsterdam voor de eerste keer een inspiratiedag voor mbo-studenten.
 

Het doel van deze dag was om studenten te laten zien dat er ook in Het Concertgebouw veel beroepen zijn te vinden die passen bij een mbo-opleiding.

Zo zijn er werkzaamheden in de sfeer van horeca en events, maar ook op het gebied van marketing, communicatie en verkoop. En uiteraard zijn er ook meer technische werkzaamheden, zoals bij de operationele dienst en bij theatertechniek. De dag was zeer geslaagd!

150 mbo-studenten die opleidingen volgen op het gebied van horeca & evenementen, marketing & verkoop én techniek, kregen een kijkje achter de schermen van Het Concertgebouw en konden zo kennismaken met uiteenlopende beroepen en afdelingen. Verschillende medewerkers van Het Concertgebouw vertelden boeiende verhalen vanuit hun eigen expertise en ervaring. Studenten kregen verhalen te horen over wat er allemaal moet gebeuren om een concert goed te laten verlopen en wie daar bij betrokken zijn, (veel) meer mensen dan de studenten op het eerste gezicht hadden gedacht. Er was ook ruimte voor anecdotes en grappige verhalen, zoals bijvoorbeeld wie van de medewerkers wordt ingeschakeld als iemand tijdens het concert door een stoel zakt of als er bij de ster van de avond een hak van de schoen breekt.

Het Amsterdamse Concertgebouw geldt als een van de belangrijkste concertzalen ter wereld vanwege de ongeëvenaarde akoestiek. De concertzaal heeft een grote traditie op het gebied van legendarische dirigenten. Een boeiende plek om te werken dus!

Voor aankomend docenten is het belangrijk dat er binnen hun opleiding aandacht is voor het ontwikkelen van begeleidingsvaardigheden.

Of het nu gaat over begeleiding van het leerproces, persoonlijke begeleiding of keuzebegeleiding rondom vervolgopleidingen

Een van de opdrachten die studenten aan het begin van de minor doen heet ‘Waar voelde jij je als een vis in het water?’. Daarin onderzoeken ze met elkaar in welke bijbaan (of nevenactiviteit) ze zich heel prettig voelen, waar dat mee te maken heeft en wat dat over hen verteld. De begeleiding van een dergelijke opdracht vraagt ook iets van de begeleidende docent, je moet goed kunnen luisteren en een hoge kwaliteit van aanwezigheid hebben, zodat je meer kunt oppikken dan enkel de gesproken woorden van de studenten.

Studenten ontwikkelen gedurende de hele minor vaardigheden op het gebied van begeleiding en ontdekken welke manier van begeleiden het best bij ze past. Aan het einde van de minor kunnen ze goed aangeven welke kwaliteiten ze van nature hebben, welke kwaliteiten ze tijdens de opleiding hebben ontwikkeld en wat ze daar allemaal mee kunnen: hoe kwam ik hier binnen en hoe ben ik vertrokken? “Mijn doel is om het perspectief van de studenten te verruimen.

Regelmatig ben ik ontroerd door wat studenten teruggeven aan het einde van de minor, zegt Rinny. Studenten geven dan vaak aan dat ze zich niet alleen op professioneel niveau hebben ontwikkeld, maar zeker ook op persoonlijk niveau. Ook horen we als docenten van deze minor vaak terug dat studenten de groep waarin ze samen leren als boven gemiddeld veilig ervaren”.

De minor ‘begeleiden in het onderwijs’ kent drie pijlers:

• Begeleiding van de groep en de structuur van begeleiden in de school

• Begeleiding (coaching) van de individuele leerling

• Samenwerken met betrokken partners

De studenten brengen dat wat ze leren bij de minor in praktijk op de stageschool. Ook onderzoeken de studenten hoe LOB op de stageschool is ingericht en georganiseerd. De studenten werken tijdens de stage aan diverse persoonlijke leervragen. De minor wordt afgesloten met een eindmanifestatie, waarbij de student de ontwikkeling die hij heeft doorgemaakt tijdens de minor expliciteert. De minor is gericht op het doorleven van de principes van de loopbaangerichte leeromgeving en is dialogisch, praktijk- en vraaggericht. Het programma van de minor is een organisch proces, dat ontstaat in samenwerking met de studenten.

In het Studie Werk Leerorkest (SWLO) wordt met veel plezier gemusiceerd, maar het gaat hierbij vooral om de persoonlijke (loopbaan)ontwikkeling. Hoe zit dat?

Nono Poels, innovatiedocent op het Graafschap College, nam in 2018 het initiatief tot het oprichten van het Studie Werk Leerorkest. Een staaltje out of the box denken dat een project voortbracht dat betaalbaar is en verrassende resultaten oplevert op het gebied van loopbaanontwikkeling. Doel van het initiatief was om mensen uit verschillende domeinen (onderwijs po-vo-mbo-ho, bedrijfsleven en overheid) én van verschillende leeftijden bij elkaar te brengen en via het samen musiceren te werken aan een persoonlijk ontwikkelvraagstuk op het gebied van studie of loopbaan. Iedere ontwikkelvraag is goed, als mensen maar de stap naar verdere ontwikkeling willen zetten en bereid zijn dat te doen vanuit het bespelen van een instrument dat ze niet kennen. Nono: “Binnen het orkest is sprake van domeinoverschrijdend gedrag. Omdat je van nulniveau begint heeft niemand de hierarchie of de expertise, maar wel de wil en het doorzettingsvermogen om op zoek te gaan naar antwoorden.”

Hierarchie in leeftijd, opleiding of expertise spelen dus geen rol binnen het orkest. Wel zijn zeven professionele musici bij het orkest betrokken om alles muzikaal in goede banen te leiden, maar ook zij stellen zich lerend op en begrijpen dat interactie binnen de groep voorrang heeft op het ambacht. Leden van het orkest zijn verder bijvoorbeeld mensen die werken bij de overheid of in het bedrijfsleven, bassischoolleerlingen, leerlingen uit het vo met hun decaan of schoolleider, mbo- of hbo-studenten.

Het orkest komt 30 weken per jaar bij elkaar en binnen die 30 weken zijn er zes dialoogsessies, waarbij de ontwikkelvragen en ervaringen die mensen opdoen binnen het orkest worden besproken. De dialoogsessies worden steeds geleid door verschillende deelnemers van het orkest, dus ook door een tienjarige basisschoolleerling. Deze diversiteit aan begeleiders levert altijd verrassende inzichten op!

Gewerkt wordt vanuit het principe dat je je ontwikkelt vanuit het grote niet weten, 21st century skills spelen ook een rol bij deze ontwikkeling. Het vraagstuk, de worsteling en de zoektocht van de deelnemer vormen het uitgangspunt om collectief te bouwen aan het ontwikkelen van een Leven Lang Lerencultuur en een antwoord te vinden op de persoonlijke loopbaanvraag. Daarbij wordt ook gebruik gemaakt van elkaars netwerk.

Nono werkt bij haar project samen met professor Erik Scherder. Het SWLO is nu nog een regionaal project in de provincie Gelderland, maar er zijn plannen om het project uit te breiden naar de regio’s Brabant, Maastricht en Zoetermeer. Inmiddels hebben ruim 300 mensen deelgenomen aan het orkest. Op 5 oktober jl. waren de intakes van nieuwe leden voor dit schooljaar. Het SWLO is gekoppeld aan een onderzoek: Regie op kantelmomenten. Dit onderzoek is gebaseerd op vier kernlijnen: self-efficacy, doorzettingsvermogen, wendbaarheid en netwerkleren.
 

Tips

Wil je ook een SWLO opstarten in jouw regio?  Maak een stuurgroep waarin overheid, onderwijs en ondernemers zitten. Zorg ervoor dat binnen deze stuurgroep ook een directeur, financieel manager en iemand vanuit het werkveld zitten, zodat er snel beslissingen kunnen worden genomen. Aandachtspunten zijn:

• Iedereen start vanuit het niet weten, het nulniveau (Theory U, Scharmer,O.)

• Elke deelnemer komt minimaal in duo uit een ander netwerk. Bijvoorbeeld: docent-student of werkgever-werknemer etc.

• SWLO is gericht op duurzame veranderingen en Leven Lang Ontwikkelen.

• De 21 skills sluiten aan bij de keuzedelen: persoonlijk profileren, expressief talent, doorstroom hbo en ondernemend gedrag. Maak deze koppeling wanneer je gaat starten.

• Kom 30 weken in een kalenderjaar bij elkaar. Twee uur per week: Kies in overleg de beste tijd voor de repetities

• Het delen van netwerk en ervaringen staat voorop: samen leren delen.

Tijdens deze pilot kunnen leerlingen, in samenwerking met zowel het po- als het vo, kennis maken met de beroepen van de toekomst.

Daarbij gebruik makend van de praktijkvoorzieningen in de regio.

Monique Couwenbergh, docent en decaan branchevakken bij de Rooi Pannen, kreeg samen met Henk van den Hoek en Rolinde Duisters van het het ROC Tilburg, een mooie opdracht van de gemeente Tilburg: projectleider worden van een pilot met een praktijkgerichte invulling van LOB. Doel van deze pilot was om in samenwerking met zowel het primair- als het voortgezet onderwijs, leerlingen kennis te laten maken met de beroepen van de toekomst, daarbij gebruik makend van de praktijkvoorzieningen in de regio. Monique, Henk en Rolinde hebben verschillende achtergronden en ervaring, wat het samenwerken binnen deze pilot extra interessant maakte. Monique: “Door onze verschillende invalshoeken konden wij complementair werken, iets dat ik als heel prettig en waardevol heb ervaren”.

Bij het ontwikkelen van de pilot kwamen vele onderzoeksvragen voorbij, waarbij steeds werd gezocht naar een zo concreet mogelijke invulling van het thema ‘beroepen van de toekomst’. Uitgangspunt bij het ontwikkelen van de pilot was om klein te beginnen en daarna te gaan uitbreiden. Er moesten dus keuzes worden gemaakt. Zo werd ervoor gekozen om het primair onderwijs (nog) niet te betrekken, maar in te zetten op het vmbo. Ook moesten de plannen voor wat betreft de uitvoering van de pilot een aantal keer worden bijgesteld door de coronapandemie.

Uiteindelijk kwam er een samenwerking tot stand met twee vo-scholen in de regio waar nog weinig LOB-activiteiten waren ontwikkeld. Van deze scholen hebben 150 vmbo-leerlingen uit het derde leerjaar meegedaan aan de pilot. Voor wat betreft de samenwerking met het bedrijfsleven in de regio kon de projectgroep gebruik maken van de contacten met de Junior Kamer Midden Brabant (link), een vereniging van ambitieuze mensen uit verschillende beroepsgroepen, en Midpoint Brabant. Op 2 juni 2022 kon de pilot worden uitgevoerd. Leerlingen konden kiezen uit verschillende sectoren zoals bedrijven in de techniek, leisure en logistiek. Het werd een succesvolle dag waarbij de leerlingen op bezoek gingen bij twee bedrijven. Leerlingen, hun ouders, docenten en mentoren waren positief over de opbrengst van de dag en hebben ervan geleerd.

De samenwerking tussen de verschillende mbo-instellingen is door Monique, Henk en Rolinde ervaren als positief en inspirerend. Eens een kijkje nemen in de keuken van een andere mbo-school en hun onderwijs- en besluitvormingsprocessen, kan heel verrijkend zijn. Monique, Henk en Rolinde mogen nog een jaar langer bezig zijn met een vervolg op deze projectopdracht. Monique: “We hebben met veel plezier gewerkt aan deze pilot en gaan met alles wat we hebben geleerd werken aan een vervolg. Hierbij zouden we graag alle vmbo-scholen uit Tilburg betrekken en nóg meer bedrijven uit onze regio”. Het doel voor komend schooljaar is daarom om met behulp van externe partijen meer bedrijven en meer vmbo-scholen uit de regio te bereiken, waarbij alle partijen minder afhankelijk zijn van een jaarrooster. Ook is het de bedoeling dat de betrokken vo-scholen dan zelf bekijken welke doelgroep qua leerlingen het meest geschikt is. De input van externe partijen zal door het projectteam worden gevoed en het reflecteren op betekenisvolle ervaringen door leerlingen zal zeker onderdeel worden van de totale cyclus.

Laat leerlingen alvast kennismaken met vervolgstudie en wat het betekent om te werken als arts
 

De Medschool geeft leerlingen uit vwo-5, die geïnteresseerd zijn in de studie geneeskunde in Maastricht, de kans om op verschillende locaties in de provincie Limburg alvast kennis maken met de inhoud van de studie en wat het betekent om te werken als arts.

Met een centraal medisch thema als rode draad, kunnen de leerlingen in vier avonden een kijkje nemen achter de schermen van het ziekenhuis en leren en ervaren over welke vaardigheden je moet beschikken als arts. Leerlingen werken in groepjes aan een fictieve patiëntcasus en worden hierbij begeleid door studenten en artsen van het Maastricht UMC+. Tijdens de avonden doen de leerlingen onder andere medisch-inhoudelijke kennis op, oefenen ze met het stellen van de juiste vragen aan (simulatie)patiënten en leren ze lichamelijk onderzoek te doen bij elkaar.

De reeks avonden wordt afgesloten met een posterpresentatie waarbij de leerlingen laten zien wat ze hebben geleerd. Na afloop krijgen leerlingen een certificaat dat ze kunnen gebruiken bij het samenstellen van hun cv.

LOB centraal binnen het programma van de oriëntatieklas van MBO Rijnland
 

Studenten van mbo Rijnland die een verkeerde studiekeuze hebben gemaakt en moeite hebben om een andere opleiding te kiezen, kunnen terecht in de Oriëntatieklas. Binnen het programma van de Oriëntatieklas staat LOB centraal en wordt zoveel mogelijk maatwerk geleverd. Persoonlijke aandacht voor de student en het benadrukken van de sterke kanten vormen het speerpunt bij de aanpak binnen de Oriëntatieklassen.

De docent begint met het in kaart brengen van hoe de eerdere keuze door de student is gemaakt en probeert er samen met de student achter te komen waarom de verwachtingen van de student niet zijn uitgekomen. Daarna kijken ze samen wat er moet gebeuren om tot een betere keuze te komen. Dit kan ook betekenen dat de student stopt met studeren en doorstroomt naar de arbeidsmarkt. Er ontstaan vaak mooie gesprekken en het intensieve contact én de persoonlijke aandacht maken dat het zelfvertrouwen van de student wordt vergroot.

‘Wie van jullie wil een of twee uurtjes een groepje zesdeklassers ontvangen en op de campus van je universiteit een rondleiding geven?’

Dit was de vraag die Jacqueline van Houten, decaan en docent op het Comenius lyceum in Hilversum, per mail stelde aan haar oud-leerlingen (en nu eerstejaars studenten). Een groot aantal oud-leerlingen reageerde positief en enthousiast.

Door Corona was het voor leerlingen uit klas 6 niet gemakkelijk geweest om de sfeer op de universiteit echt te proeven. Online gaat dat nu eenmaal een stuk moeilijker dan op locatie. Toen de coronaregels wat werden versoepeld, bedacht Jacqueline een slim, simpel en leuk concept om zesdeklassers tóch te laten ervaren wat studeren nou eigenlijk is en wat je kunt verwachten van het studentenleven. 

LOB is vaak het terrein van mentoren en decanen, maar uiteindelijk draait het om de leerlingen. Hoe kijken zíj naar LOB?

Lina Boukhoubza is voorzitter van de leerlingenraad van het Calandlyceum in Amsterdam en zette daar LOB extra op de agenda. “Er gaat veel aandacht naar de lesstof, maar school is zoveel meer. Over tien jaar weet ik niet meer hoe een vulkaan precies werkt, maar de impact van een stage of een loopbaangesprek kan ik me dan nog precies herinneren.

Ze loopt een dag in de week stage bij het ministerie van Defensie, is betrokken bij het team dat zich bezighoudt met de Maatschappelijke Diensttijd (MDT), is politiek actief én draait mee met een programma van het Oranjefonds. “Mijn ouders houden het ook niet helemaal bij”, zegt Lina Boukhoubza lachend over wat ze allemaal doet náást haar school en het voorzitterschap van de leerlingenraad.

De activiteiten passen bij haar interesses: ze volgt al vanaf de brugklas het Technasium, niet zozeer vanwege de bètavakken, maar vooral vanwege de praktijk- en maatschappelijke kant. De stage bij Defensie kwam vooral voort uit de wens om uit haar eigen bubbels te breken en een compleet nieuwe wereld te ontdekken. “Mijn school faciliteert het ook”, zegt ze. “De stage heb ik zelf geregeld, maar zij zorgden wel dat ik het ook kon doen. Ik zit in een soort ‘topsport-programma’ met een aangepast rooster, daarin zit ook een leerling in die schaakt, en iemand die viool speelt. Het motto van mijn school is ‘Ontdek wat jij kunt bereiken’. School is er niet alleen voor het diploma en de cijfers, maar vooral voor de vorming.”

Je zit in de vijfde klas van het Technasium. Heb je dan meer te maken met LOB dan andere richtingen?

“Het Technasium is geweldig qua LOB, vanwege de praktijkopdrachten. In de eerste klas kregen wij bijvoorbeeld een opdracht voor het afvalbedrijf in Amsterdam, en gingen we daar met de klas ook naartoe voor een rondleiding. In de derde klas maakten we een lichtontwerp voor het Amsterdam Light Festival, en kwam een ontwerper in de klas. Het verbreedt je beeld, als Technasium leerling heb je wat dat betreft echt een voorsprong op andere leerlingen.

Maar we hebben ook de Caland College Tour gehad, dat was voor alle leerlingen. Dan was er bijvoorbeeld een officier van justitie te gast op school, en konden we vragen stellen. Het is belangrijk om de buitenwereld in de school naar binnen halen, om leerlingen te laten zien: ‘Hier kun je óók voor kiezen’. Zeker voor leerlingen die die voorbeelden niet in hun eigen omgeving hebben. Want je niet kent, kun je niet kiezen. Wat je niet voor je ziet, ga je ook niet kiezen. LOB heeft ook te maken met kansengelijkheid.”

Jullie zien als leerlingen dus echt belang van LOB?

“Je hebt aan LOB nog meer aan dan aan je cijfers. Het hangt wel af van de leerling. Weet je al wat je wilt gaan studeren, of heb je al een richting? De ene leerling heeft meer informatie nodig voor de studiekeuze, voor een leerling die al vanaf z’n vijfde weet wat hij wil worden is de belangrijkste vraag misschien ‘Wil je dit écht?’

Leerlingen om mij heen hebben echt door dat ze hulp nodig hebben bij het maken van een studiekeuze. Als je iets wilt bereiken, in een tijd waarin je zóveel te kiezen hebt, is het fijn dat je iemand kan spreken die je daarbij kan helpen. LOB is informeren, spanningspartner zijn, hulp bieden, inspireren. Het heeft al die functies, en bij elke leerling anders.”

Is voor leerlingen uit gezinnen met een migratie-achtergrond LOB nog belangrijker?

“Een flink percentage leerlingen op mijn school heeft een migratie-achtergrond of is de eerste die gaat studeren. Wat ik interessant vind, en terug zie in migrantengemeenschap in Nederland, is dat het onderwijs echt wordt gezien als verheffingsmiddel. De ouders of oma en opa zijn naar Nederland verhuisd zonder kennis van de taal of hoe van hoe alles hier werkt, en willen heel graag dat hun kinderen het beter krijgen. Onderwijs en ook bestaanszekerheid is belangrijk voor deze groep, omdat het de enige manier is om de maatschappelijke ladder op te klimmen. Leerlingen en studenten ervaren veel druk om te presteren en dan is het logisch om een studie te kiezen voor een duidelijk beroep, zoals arts of advocaat. Het is een safe option: je weet wat het je brengt.

Een opleiding wordt vooral gezien als een papier dat je nodig hebt voor een bepaalde baan, in plaats van een manier om jezelf te ontwikkelen. Als ik vertel dat ik misschien bestuurskunde of Liberal Arts and Sciences wil gaan studeren, vinden mijn ouders het goed, maar anderen uit de gemeenschap snappen het vaak niet.”

De vraag ‘Wat wil je later worden’ is niet zo gemakkelijk te beantwoorden.

“In die vraag ‘Wat wil je later worden’ zit eigenlijk al de drang om te kiezen op jonge leeftijd. Het zou moeten gaan over de vraag ‘waar wil je mee bezig zijn?’ Ik heb het idee dat leerlingen het idee hebben dat wat je kiest meteen vaststaat voor de rest van je leven. Ik vind het juist goed om je niet te snel vast te leggen. LOB draait erom dat je ontdekt wat je kan en wat je wilt en wat de weg ernaartoe is. De juiste LOB-keuze is de keuze die je verder brengt in je reis. Je hoeft echt niet meteen in de juiste trein te zitten. Je kunt uit- en overstappen, en misschien heb je de eerste trein nodig om de tweede trein te halen. Ik denk dat veel jongeren zich dat niet genoeg realiseren.”

LOB draait voor leerlingen dus niet alleen over voorlichting over bepaalde studies, maar ook over de hele route door het onderwijs?

“Dat geldt ook als je in je familie of je gezin de eerste bent die verder gaat studeren. Dan ben je ook de eerste die een bepaald pad op gaat. Het systeem an sich is dan vaag. Om op een hbo of universiteit echt ‘thuis’ te zijn, zijn er ongeschreven sociale regels die nieuw voor je zijn als je het boxje ‘migratie-achtergrond’ en het boxje ‘eerste die gaat studeren’ aanvinkt. Je bent misschien afwachtend, want je kent de regels niet, blenden is lastig. Het zit in kleine dingen die zorgen dat je je niet echt thuis voelt. Ik heb gelukkig ook vrienden die een paar jaar ouder zijn en me kunnen helpen. Maar als je je daarvan niet bewust bent, ga je daar te laat achter komen en mis je de aansluiting.”

Jullie hebben als leerlingenraad LOB ook aangekaart bij de directie van de school.

“LOB zit op onze school vooral verweven in bepaalde componenten, bijvoorbeeld het Technasium, de profielkeuze en de studiekeuze in de mentoruren. Maar uiteindelijk is het toch best minimaal, en wij vinden als leerlingenraad dat LOB niet een van de dingen is die je als school minimaal kunt doen. Het zou gedragen moeten worden door iedereen, niet alleen de mentoren. We wilden de directie scherp houden en onze directeur luistert echt, het is heel fijn dat zij er prioriteit aan geeft.

Scholen en docenten zijn nu vooral bezig met het inhalen van de achterstanden na corona. Ze zien LOB dan als nice to have, maar het is een cruciaal onderdeel van je middelbare schooltijd. Het zou in elke les moeten zitten, maar als docenten er niet echt zin in hebben of geen tijd voor hebben, valt het weg. De werkdruk onder docenten is hoog, dat speelt mee, maar dan nog: als docent kun je je rol herdefiniëren, juist als verder iedereen vooral bezig is met de inhoud van de stof. Dat lesboek is belangrijk, maar wat zit er in je ándere hand? Je kunt als docent echt een sleutelfiguur zijn voor een bepaalde leerling. Ik kan over tien jaar niet herinneren hoe een vulkaan precies in elkaar zit, maar de impact van een stage of een loopbaangesprek kan ik me dan nog precies herinneren.”

Heb je zelf een docent gehad die belangrijk voor je was?

“Dan denk ik aan meneer Van den Berg, onze docent Technasium. Het zit in zijn manier van lesgeven: hij heeft hele hoge verwachtingen van je, maar je mag óók heel erg falen. De lat ligt hoog, tegelijkertijd kun je een opdracht helemaal laten mislukken. Het voelt echt als onvoorwaardelijke steun.

Hij gelooft ook dat je dingen kunt, terwijl je het zelf nog niet door hebt. Daarin was hij echt spot on. Ik was in de brugklas bijvoorbeeld heel verlegen, maar toen we in groepjes een idee zouden presenteren, moest ik dat doen voor mijn groepje. Ik had het nog nooit gedaan, maar hij geloofde erin dat ik het zou kunnen. Dan word je ook zelfverzekerder. Het was echt een katalysator.

De brugklas is een belangrijke en cruciale tijd. Je komt ineens in een nieuwe wereld, waar je nog niemand kent. Dan kun je best een steuntje in de rug gebruiken. Meneer van den Berg deed misschien niet de traditionele LOB, maar hij gaf me inzicht in wat ik leuk vond en hij heeft altijd in me geloofd, dat is cruciaal. Ik wilde in zijn lessen ook altijd héél erg graag presteren. Het ging niet om het cijfer, maar om de waardering. Tegelijkertijd mocht ik ook zeggen: ‘Hier loop ik vast’. Die persoonsvorming, daar hielp hij bij.”

Je doet veel praktijkervaring op naast je opleiding. Wat heb je geleerd, bijvoorbeeld tijdens je stage bij het ministerie van Defensie?

“Ik denk dat álle stappen die ik heb gezet, mijn beeld genuanceerd hebben. Ik heb gezien hoe hard mensen werken en hoeveel checks & balances zijn ingebouwd: alles wordt driedubbel gecheckt en verantwoord. Ik heb meer vertrouwen gekregen in de overheid. Doordat je tijdens een stage andere referentiekaders heb leren kennen, wordt je oordeel genuanceerder. Je leert snappen hoe anders mensen afwegingen maken, zeker in crisissituaties. Het maakt dat je minder snel je oordeel klaar hebt en minder getriggerd wordt door nieuwskoppen. Ik zal niet snel meer roepen ‘dit is goed’ of ‘dit is slecht’.”

De vraag ‘Wat wil je later worden’ is voor jou vast ook niet zo gemakkelijk te beantwoorden.

“Ik krijg constant de vraag wat ik later wil worden, maar ik voel niet veel drang om mijn toekomst helemaal uit te stippelen. Ik laat dan wel de richting weten: ‘Ik wil in ieder geval iets maatschappelijks doen’. Mensen denken in beroepen en willen je graag in een hokje stoppen, omdat dat dingen duidelijker en beter behapbaar maakt, maar juist het openstaan voor nieuwe dingen heeft me zoveel gebracht in kennis en ervaring.” Lacht: “En ik ben onderdeel van de flexgeneratie, dus eigenlijk hóef me ook niet vast te leggen: wat ik uiteindelijk ook kies, waarschijnlijk zal ik er toch drie banen bij doen.”

____________________________________________________________

Tips

Voor docenten

1. Verwerk LOB in de lessen
   Een tekst voor Nederlands kan bijvoorbeeld over een bepaald beroep gaan. En ook in gesprekken kan LOB terugkomen: hoe zie je jezelf over een paar jaar?
2. Maak leren betekenisvol
   Kijk altijd naar hoe de les verbonden is met de wereld buiten de school: wat héb je aan wat je leert? Wat kun je hiermee, welke impact kun je hebben? Er zijn bijvoorbeeld leerlingen die een 3D-printer leren gebruiken, daarmee kun je duurzame dingen ontwerpen.
3. Geloof in de kracht van je leerlingen
   Kijk voorbij de cijfers. Als leerling voel je het aan als een docent jou echt ziet. En als een docent meer de rol van coach heeft, kan dat de les ook dynamischer maken.

Voor leerlingen

1. Vraag je af ‘Waar wil ik later mee bezig zijn?’
   Dat is belangrijker dan een specifiek beroep. Leg jezelf niet te vroeg vast. Je hoeft niet nu iets te kiezen voor de rest van je leven, het belangrijkste is dat je een richting op gaat die bij je past.
2. Laat weten dat je LOB belangrijk vindt
   Doet je school niet genoeg aan LOB, dan kun je dat aankaarten via de leerlingenraad.
3. LOB gebeurt niet alleen op school
   Je kunt bijvoorbeeld ook meedoen met de maatschappelijke diensttijd (doemeemetmdt.nl). Je doet ervaring op, ontdekt wat je talenten zijn en je doet iets voor een ander. Wil je uit je bubbel, kies dan iets in een sector waar je helemaal geen ervaring mee hebt.

___________________________________________________________

Tekst: Anne Wesseling, Fotografie: Hetty van Oijen

Betrokkenheid van het hele team als sleutel voor een nieuwe impuls aan LOB

“LOB is een ingewikkeld ding” zegt Peter Asbeek Brusse van het Nova College. “Het is iets heel rijks met veel ontwikkelingsmogelijkheden, maar ik merkte dat er bij ons op school – ondanks alles wat we voor studenten organiseren op het gebied van LOB – steeds minder animo voor was.
Daarom ging ik samen met mijn collega-decanen nadenken hoe we LOB een nieuwe impuls konden geven”. Betrokkenheid van het hele team werd daarbij het sleutelwoord en de stip op de horizon de LOB-week die begin november 2022 is gepland.

Tijdens deze week is het de bedoeling dat écht het hele team iets doet aan LOB, zodat LOB van iedereen wordt. Ook tijdens alle lessen in die week zal LOB op de een of andere manier een thema zijn. Uitgangspunt hierbij is dat LOB geen heel ding hoeft te zijn wat veel extra lestijd kost.

In de LOB-week wordt docenten gevraagd om maximaal een kwartier tijd te besteden aan LOB om de druk op het lesprogramma niet te groot te maken.

Om het team alvast warm voor te maken voor de LOB-week, organiseerde Peter een kick-off moment in de vorm van een studiedag. Bij deze studiedag stonden de eigen loopbaanervaringen van docenten centraal.

Ondernemen en ontdekken
 

De combinatie van het brede karakter van het vmbo-profiel Dienstverlening & Producten (D&P) met een sterke LOB-component, maakt het tot een aantrekkelijk profiel. Hoe lukt het scholen om LOB als rode draad in hun programma te integreren? Een kijkje in de keuken van SG Newton, een ondernemende D&P school voor vmbo b/k en mavo in Hoorn.

‘Ondernemen en ontdekken’, dat is waar SG Newton voor staat. De school biedt breed oriënterend onderwijs en verzorgt zowel binnen- als buitenschools leren. De keuze voor het profiel D&P past naadloos bij de visie van de school om leerlingen zo breed mogelijk op te leiden en keuzes zo lang mogelijk uit te stellen. De link naar LOB is snel gelegd: “Met zoveel mogelijk projectonderwijs laten we de leerlingen zien wat er buiten de school te halen is. Zien wat nodig en mogelijk is in de praktijk en weten waar je sterke punten liggen, motiveert je voor het leren op school”, zegt Sylvia Broere, teamleider bovenbouw.

Alles wat je binnen kunt doen, kan ook buiten
 

De Bostuin is een educatiecentrum waar de focus ligt op duurzaamheid en kennis van de natuur. De lessen die zij aanbieden zijn vooral gericht op leerlingen van de basisschool, maar er wordt ter ondersteuning van deze lessen intensief samengewerkt met leerlingen en studenten van het vo, het mbo en het hbo. De Bostuin is een erkende stage-instelling voor mbo-studenten.

De bostuin beschikt over 1,5 hectare grond en op deze grond bevindt zich een (voedsel)bos. In het bos en in de aanwezige lesruimte op het terrein worden ‘groene’ buitenlessen gegeven. Deze lessen worden steeds gekoppeld aan de seizoenen en aan het curriculum van de betrokken leerlingen. Voor het leren op de Bostuin heeft Marleen verschillende ambities als uitgangspunt.

Samenwerkend leren in een groene omgeving staat voorop, waarbij steeds aandacht is voor de inbreng van eigen talenten en aandacht voor de mogelijkheden en kansen van de leerling. Bij de educatieprogramma’s voor basisschoolleerlingen op de Bostuin is ook nadrukkelijk aandacht voor het verbeteren van schoolse vaardigheden, zoals bijvoorbeeld taal- en rekenvaardigheid en informatie- en mediavaardigheden. En natuurlijk draagt natuureducatie op de Bostuin ook bij aan een groter bewustzijn van de eigen omgeving.

Beter weten welk profiel bij je past!
 

Bij het kiezen van je profiel in klas 3 kun je wel wat hulp gebruiken. Op het Ignatiusgymnasium in Amsterdam worden leerlingen uit klas 3 zo goed mogelijk voorbereid op hun profielkeuze. Alle leerlingen krijgen in de derde klas structurele mentorlessen in periode 2, (niet bindende) keuzeadviezen van docenten op basis van cijfers en er is een ouderavond, waar leerlingen samen met hun ouders informatie krijgen over studiekeuzes en mogelijkheden. Naast dit alles organiseren de decanen een speeddate voor leerlingen uit klas 3 met leerlingen uit klas 6. Doel van deze speeddate is dat leerlingen uit klas 3 van alles kunnen vragen over de verschillende profielen en (keuze)vakken én dat leerlingen uit klas 6 nog eens terugkijken op hun eigen profielkeuzeproces. Welke tips kunnen ze meegeven aan leerlingen uit klas 3?

Oefenen met het onder woorden brengen van je talenten!
 

Motiveren waarom je voor een bepaalde studie kiest is zo makkelijk nog niet. En wat als je nog helemaal niet weet wat je wilt gaan doen na je eindexamen?
Om leerlingen meer inzicht te laten krijgen in hun motieven en drijfveren bij studiekeuze, organiseren ze op het Ignatiusgymnasium in Amsterdam, voor leerlingen uit de vijfde klas, het Motivatieproject. Het Motivatieproject bestaat in de eerste plaats uit het verwoorden van je motivatie voor een bepaalde opleiding in de vorm van een (digitale)brief. Deze brief wordt geschreven tijdens een mentorles. Leerlingen die nog niet precies weten wat ze na hun eindexamen willen doen of zijn vastgelopen in het studiekeuzeproces, schrijven daarover: waar ben je goed in, wat vind je interessant, welke opleidingen passen daar eventueel bij, wat heb je tot nu toe gedaan om erachter te komen wat bij je past, wat heb je nodig van de school en je omgeving om een keuze te kunnen maken?

De brieven worden verzameld door de decaan en die deelt de leerlingen in in kleine groepjes. Deze groepjes gaan onder leiding van twee volwassenen ­ ouders van de school - in gesprek over hun motivatiebrieven. Tijdens de gesprekken krijgen de leerlingen niet alleen feedback van de betrokken ouders, maar ook van elkaar. Dit maakt de gesprekken extra waardevol: leerlingen zijn eerlijk naar elkaar toe en geven goede feedback is de ervaring. Ook leren ze veel van het luisteren naar elkaar en het ontdekken van elkaars motivatie voor wat betreft een studiekeuze. Er wordt ruim de tijd genomen voor de gesprekken.

Makkelijk contact met oud-studenten via speciaal alumniplatform

De Rooi Pannen is een scholengemeenschap met verschillende praktijkgerichte vmbo- en mbo-opleidingen, met vestigingen in Breda, Eindhoven en Tilburg. De school heeft het altijd al belangrijk gevonden om contact te houden met oud-studenten, maar wil dit contact de komende tijd verder intensiveren. Om dat te bereiken heeft de school een speciaal alumniplatform opgericht. Met dit platform wordt het leggen van contact met oud-studenten gemakkelijker én krijgen oud-studenten de mogelijkheid om informatie te vinden over nascholingsmogelijkheden die de Rooi Pannen biedt.

De LOB-week als voorbereiding op de profielkeuze

Het ds. Pierson College in ’s-Hertogenbosch is een grote scholengemeenschap voor vmbo-t, havo en atheneum. Naar aanleiding van het nieuwe visie- en beleidsplan voor LOB werd als speerpunt gekozen om de vakdocenten meer te betrekken bij LOB om dit belangrijke onderdeel in de educatie van leerlingen zo meer te integreren in het onderwijsprogramma.

Nelly van Lith en Malou Hoek bedachten hiervoor, samen met de afdeling communicatie, een nieuw project: de LOB-week. De LOB-week is bedoeld voor leerlingen uit klas 3 vmbo/havo/atheneum ter voorbereiding op hun profielkeuze. In deze week wordt docenten gevraagd (extra) aandacht te geven aan LOB binnen hun lessen. Lees in dit praktijkvoorbeeld hoe hun pilot in februari is verlopen.

"Studenten staan in de rij om stage te lopen bij het bedrijf Herbs&Spices, specialist in gezonde voedingsconcepten in Alphen.

Dat komt niet alleen door het concept (‘Wij maken van gezond eten een feestje!’) en de visie van het bedrijf, maar ook door eigenaresse en praktijkopleider Cindy van Egmond. Hoe begeleidt zij ‘haar’ studenten, wat wil ze hen meegeven en waarom vindt ze nieuwsgierigheid zo’n fijne eigenschap? “De vragen die ik aan studenten stel, stellen zij vaak ook aan mij. Zo word ik zelf ook weer aan het denken gezet.”

Tijdens een stage leren studenten hoe het er in de praktijk aan toe gaat, toch? Klopt. Maar als studenten van de opleiding food & future stage lopen bij Herbs&Spices, krijgen ze sommige dingen juist níet voorgedaan. Hoe je een bonbon vult, bijvoorbeeld. Daar zijn natuurlijk bekende technieken voor, maar probeer het eerst maar zélf – misschien bedenk je wel een andere manier die handiger is.
Werkt het bedrijf aan de ontwikkeling van een nieuw muffin-assortiment? Dan bedenken stagiairs nieuwe, gezonde muffins, op basis van wat zíj lekker vinden. Is het een succes, dan wordt die muffin opgenomen in het assortiment, zo niet dan is het ook prima – het ontwikkelen van voedingsconcepten is tenslotte een proces van experimenteren, fouten maken en daarover praten. Kortom: studenten komen bij Herbs&Spices om iets te leren, maar het bedrijf leert net zo hard van hén, legt Cindy van Egmond uit, eigenaresse en praktijkopleider van Herbs&Spices. “Wij betrekken ze tijdens hun stage echt bij de ontwikkeling van het bedrijf. Jongeren van nu zijn daaraan toe. Ze willen iets bijdragen, en ze willen geïnspireerd en gemotiveerd worden.”

Je werd door Curio uitgeroepen tot Leerbedrijf van het Jaar 2021, terwijl je nog maar net een paar jaar studenten begeleidde. Was je trots?

“Ik was natuurlijk trots, maar tegelijkertijd ook verbaasd. Mijn eerst reactie was ‘Wat dóe ik dan?’ Want ik ben heel chaotisch en ik heb adhd en bovendien had ik nog niet zoveel ervaring met het begeleiden van studenten. Maar toen ze het uitlegden, snapte ik het wel. De kern was dat ik enthousiast ben in wat ik doe, dat ik wat van mezelf laat zien en de studenten serieus neem. Het heeft natuurlijk voor een deel ook met het bedrijf te maken. We hebben hier een hele duidelijke visie: we willen mensen gezonder laten eten, door het ze zo leuk en gemakkelijk mogelijk te maken. Studenten die hier komen van de opleiding food & future omarmen die waarden, en er zijn nog niet zoveel bedrijven in de sector waar ze voor worden opgeleid.
Maar studenten maken hier ook echt onderdeel uit van het bedrijf en van het team. Dat is voor studenten ook belangrijk: dat wat ze doen niet zomaar iets is, maar dat het een functie heeft. Als ik graag een bepaalde nieuwe groep klanten wil aantrekken, doet een stagiair bijvoorbeeld onderzoek naar hoe ik dit kan realiseren. Zo leert zij om adviseur te worden, maar ík heb er ook echt iets aan.”

Een stagiair zei tegen je: ‘Volgens mij word jij heel blij als je iets van óns kunt leren!’

(Lachend) “Dat klopt! Ik ben echt heel nieuwsgierig. Als studenten hier binnenkomen wil ik ook alles van ze weten. Waarom kom je hier? Wat heb je met gezonde voeding? Wat wil je hier leren? Maar als ze hier eenmaal zijn, blijf ik ook vragen stellen. Wat eten jullie op school? Hoe wordt er bij jullie thuis tegen voedsel aan gekeken? Wat is jouw guilty pleasure, als het om eten gaat? Voor mijn bedrijf is dat allemaal relevante informatie.
Ik prikkel ook steeds de nieuwsgierigheid van studenten. Jongeren willen weten waaróm ze iets moeten doen, dus ik laat ze veel uitzoeken. ‘Waarom is het belangrijk dat het in de koelcel vier graden is? Zoek maar op!’ Ik ben echt blij als studenten nieuwsgierig zijn en veel vragen stellen, dan word ik zelf ook weer aan het denken gezet. Vraag maar!”

Waarom vind je die nieuwsgierigheid zo belangrijk?

“Omdat je op die manier zelf dingen ontdekt en zelf dingen leert. Het komt ook door mijn achtergrond. Mijn eigen nieuwsgierigheid is heel lang alleen maar als lastig gezien. Mijn biologische moeder was nog een tiener toen ze ons kreeg en had weinig opleiding, ze kon niets met alle vragen die ik stelde. Ik wist al jong dat ik kok wilde worden, op mijn vijftiende had ik al mijn lbo-diploma. Ik wilde zo graag verder leren, maar ik moest gaan werken, de gedachte was ‘Je bent maar een dubbeltje en je wordt toch nooit een kwartje’. Ik heb veel gejobhopt en bij elke baan vroeg ik na drie maanden: ‘Mag ik nu alsjeblieft een cursus?’ En steeds was het antwoord ‘Nee, want je hebt lbo-niveau’.”

Wanneer was er dan wél plek voor je nieuwsgierigheid?

“Mijn biologische ouders verdwenen uit mijn leven en ook op school was er geen oog voor mijn potentiële talenten. Uiteindelijk was het mijn pleegvader die me echt zag en mij ondersteunde in mijn ontwikkeling. Hij zei altijd: ‘Jij hebt pit en doorzettingsvermogen, Cindy, jij komt er wel’. Op mijn 25ste bleek bij een IQ-test dat ik hoogbegaafd ben. Met dat gegeven ben ik alsnog verder gaan leren, kort op het mbo en via een toelatingsexamen op het hbo en de universiteit. Op een van de eerste schooldagen zat ik buiten met een groepje jaargenoten en een kop goeie koffie. Niemand werd boos als je vragen stelde, je mócht nieuwsgierig zijn! Er ging zo’n wereld voor me open.
k heb door die ervaringen wel geleerd hoe essentieel het is dat iemand je echt zíet. Dat is ook waarom ik alles van stagiairs wil weten, en waarom ik ook echt wil dat ze leren communiceren over wat er in hen omgaat. Op die manier kan ik ze ook verder helpen met hun eigen zoektocht naar wat ze kunnen en willen.
Mijn pleegvader heet trouwens Herman, maar ik noemde hem altijd Herbs. Toen ik een eigen bedrijf begon, heb ik een naam gekozen die naar onze band verwijst.”

En dat bedrijf is voor studenten een warm bad.

“In mijn visie ben je als stagebedrijf en onderwijsinstelling een vangnet voor de minder mooie ervaringen die studenten onherroepelijk gaan hebben. Tijdens de studie hebben ze een mooi beeld van het vak, maar in de praktijk ís het niet altijd zo mooi. Je moet soms vroeg op, er mislukken dingen, de afwasmachine gaat stuk zodat je alles met de hand af moet wassen. Dat is niet leuk, maar het moet gewoon gebeuren. Dat ze dat ontdekken, valt onder levenservaring. Die sterkt je en ontwikkelt je juist verder.
Daarom is het ook belangrijk dat studenten leren om na te denken over wat ze hier meemaken en wat het voor hen betekent, en dat ze ook leren daarover te communiceren. Dat lukt alleen in een veilige omgeving. Volgens mij is dat ook de taak van het onderwijs en van een stagebedrijf: een veilige plek bieden, waar je jezelf mag zijn en waar je fouten mag, of eigenlijk móet, maken. Die veilige bedding is zó belangrijk. Maar verder kan ik ook best streng zijn, hoor.”

Heb je een voorbeeld?

“Er was een stagiair die op haar tweede dag ’s ochtends een appje stuurde: ’Het lijkt me niet verstandig dat ik vandaag kom’. Het was een stage op therapeutische basis, maar toch, het was vlak voor het weekend, ze zou pas een aantal dagen later weer komen. De drempel zou alleen maar hoger worden. Dus ik belde: ‘Je komt gewoon hierheen en je gaat honderd bonbons maken, dan vul je een doosje met bonbons voor jezelf en ga je weer naar huis. Maar je kómt!’ Ik was ferm, ik verwachtte nog bijna dat ik een boze moeder aan de telefoon zou krijgen. Maar ik dacht: als ze vandaag niet komt, komt ze helemaal niet meer. En het ging goed. Ze kwam, ze huilde uit, kreeg thee, trok haar koksbuis aan en ging bonbons maken. En vanuit de bus op weg naar huis stuurde ze nog een appje, dat ze blij was dat ze tóch gekomen was.
Zelf was ik ook blij: zij kon aangeven wat er was, wij konden haar helpen. Ik wil dat studenten weten: als je hier stage loopt, ben je belangrijk. Niet omdat je die bonbons maakt, maar omdat je een van ons bent. Je hoort erbij!”

Gaat het ook wel eens mis?

“Een andere stagiair zei na twee weken: ‘Dit is niks voor mij’. Dan ga ik natuurlijk in gesprek. Hoezo dan, wat is er precies niks voor jou? Uiteindelijk bleek: ze wilde niet koken, maar liever achter de computer werken. Daar kom je achter door samen te zoeken naar iets dat ze wél leuk vindt. Uiteindelijk is ze na een volwaardige stageperiode hier weggegaan, en was ze toch heel blij met de stage, mailde ze later: ‘Door jou heb ik geleerd wat ik wél wilde’.”

Vanuit LOB gezien was dat een hele succesvolle stage! Wat is het belangrijkste dat jij studenten mee wilt geven?

“Uiteindelijk wil ik dat ze leren hoe verrijkend werk kan zijn, en dat je door werk je talenten kunt ontwikkelen. Een van onze stagiairs ging laatst mee naar een cateringopdracht. Na afloop gingen we even samen wat drinken en nagenieten van hoe goed het was gegaan. Even samen blíj zijn. Die werksatisfactie, daar gaat het om. Ik wil dat studenten ervaren hoe tof en verrijkend werk kan zijn. Dat het fijn het is als je zinvol werk doet, op een veilige plek waar je nieuwsgierig mag zijn en fouten mag maken en waar je echt iets bijdraagt. Waar je erbij hoort. Ik wil dat ze leren: kijk, dit is hoe werk kan zijn. Dat gevoel van ontdekken, bijdragen, ervaren en beleven. Dat is ook voor jóu weggelegd.

In mijn eigen loopbaan heb ik best een kronkelige weg afgelegd, maar uiteindelijk heb ik mensen gevonden die mij echt wilden zien. Ik ben dankbaar dat mijn leven een goede wending kreeg en dat ik daar ben waar ik wilde zijn. Daarom wil ik dit doen: ik wil het aan jonge mensen doorgeven.”

* Versnelteam LOB mbo
Het Expertisepunt LOB geeft dit schooljaar een extra impuls aan het stimuleren van LOB in het mbo. In een Versnelteam met 17 mbo-scholen creëren we nog meer impact op thema’s als het inzetten van alumni, het versterken van voorlichting vervolgonderwijs en arbeidsmarkt, LOB in de beroepscontext en het integraal aanpakken van LOB op school. Mooie voorbeelden vanuit de scholen worden gedeeld zoals dit voorbeeld vanuit het Frieslandcollege.

Tekst: Anne Wesseling Fotografie: Hetty van Oijen

Test je leefstijl!

Rijn IJssel wil bij het opleiden van studenten niet alleen investeren in persoonlijke en professionele ontwikkeling, maar ook in gezondheid en welzijn. Daarom ondersteunen zij hun studenten graag bij het ontwikkelen van een gezonde leefstijl. Uit diverse onderzoeken blijkt dat negatieve gevoelens en psychische klachten tijdens Corona, ook bij jongeren, sterk zijn toegenomen. Ook is aangetoond dat mensen in coronatijd minder hebben bewogen en in het algemeen zwaarder en minder gezond zijn geworden. Rijn IJssel wil studenten die dat nodig hebben, graag ondersteunen bij het verbeteren van hun fysieke en psychische gezondheid en geeft aandacht aan dit thema bij het voeren van loopbaangesprekken.

Een goede gespreksstarter voor het bespreekbaar maken van het thema gezonde leefstijl binnen een loopbaangesprek, is de test Testjeleefstijl.nl. Alle studenten bij Rijn IJssel kunnen deze test maken, maar deelname is vrijwillig. Op basis van de uitkomsten van de test én op basis van eventuele eerdere signalering, maken coaches en docenten deze uitkomsten bespreekbaar als onderdeel van het loopbaangesprek. Inzichten in de aandachtspunten op het gebied van leefstijl geven zowel studenten als loopbaancoaches en docenten aanknopingspunten bij het voeren van het loopbaangesprek. Studenten worden zich hierbij bewust het feit dat leefstijl van invloed is op hun loopbaan en de keuzes die ze hierin maken. Studenten worden op basis van het gevoerde gesprek aangezet tot het maken van een actieplan om hun leefstijl daadwerkelijk te verbeteren.

Op het ROC Twente stopt de begeleiding van studenten niet bij het moment dat ze met een startkwalificatie de school verlaten. Het ROC van Twente geeft vanaf dit schooljaar extra begeleiding en nazorg aan studenten die in het laatste jaar van hun opleiding zitten. Deze begeleiding is gericht op een soepele, betere en duurzame doorstroom naar de arbeidsmarkt, waarbij veel aandacht is voor eventuele belemmeringen en obstakels.

De extra begeleiding in het laatste jaar van de opleiding en de nazorg bij de start op de arbeidsmarkt, is bedoeld voor alle studenten. Studenten van niveau 2 en met een niet westerse migratieachtergrond hebben hierbij specifiek de aandacht, omdat uit onderzoek blijkt dat zij over het algemeen meer moeite hebben met het vinden van een passende baan.

Leerlingen kennen bedrijven in hun eigen regio vaak wel van naam, maar hebben geen idee welke prachtige kansen daar liggen als het gaat om hun toekomstige loopbaan. Het digitale platform en LOB-traject ‘Keyport Meets | Regio in je Rugzak’ gebruikt daarom onder meer slimme software om leerlingen en bedrijven te matchen. Projectleider Paul van Lienen: “We brengen bedrijven in beeld waar leerlingen anders niet zo snel mee in aanraking komen.”

Rockwool. Sekisui Alveo. UPS Healthcare Solutions. Leerlingen die in het Limburgse Herkenbosch wonen en in Roermond naar school gaan, passeren een industrieterrein met talloze bedrijfsnamen op de gevel. Maar weten ze ook wat voor soort bedrijf er achter de naam zit, en wat er daar achter de voordeur precies gebeurt? In de meeste gevallen niet.

Sterker: vo-leerlingen in Midden-Limburg denken vaak dat er in hun regio ‘helemaal niets’ is. Dat is pertinent onwaar, aldus Paul van Lienen, projectleider van Keyport Meets | Regio in je Rugzak. “We hebben hier álles en er liggen bij die bedrijven geweldige kansen – je moet er alleen mee in aanraking komen. Neem Sekisui Alveo: dat is een producent van schuimrubber, en het bedrijf heeft niet alleen een grote administratieve en logistieke afdeling, maar ook een eigen laboratorium. Dat is voor leerlingen hele relevante informatie. Wie weet vind je je droombaan langs je fietsroute naar school!”

Die informatie bij de leerlingen krijgen, dat is het doel van het online platform ’Keyport Meets’ | Regio in je Rugzak’. ‘Keyport Meets’ verwijst naar de verbinding tussen onderwijs, bedrijfsleven en overheid in de ‘Keyport’-regio in Midden-Limburg en een stukje Brabant. Het ‘Regio in je Rugzak’-gedeelte is, in eerste instantie, een anderhalf jaar durend LOB-traject voor vo-leerlingen: zij maken een ontdekkingsreis door hun eigen regio, en krijgen daarbij een denkbeeldige ‘rugzak’ mee met informatie en LOB-opdrachten. Gedurende hun reis vullen ze die rugzak met souvenirs, zoals de verslagen van bedrijfsbezoeken en gesprekken die ze hebben gevoerd, maar ook met zelfkennis op het gebied van hun LOB-competenties. “Het wordt een rugzak vol ervaringen, maar ook een sleutel naar je toekomst.”

Rugzak in je Regio omvat voor leerlingen een LOB-traject met zes fasen. Hoe is het traject opgebouwd?

“Aan de hand van LOB-opdrachten genereert de slimme software in de eerste fase voor elke leerling een zogeheten DNA-profiel, met onder meer de kwaliteiten en competenties van de leerling. Mede op basis daarvan matcht het programma de leerling met een aantal bedrijven.
Tijdens speciale ‘Regio in je Rugzak’-evenementen kunnen bedrijven vervolgens aan de leerlingen laten zien wat ze precies in huis hebben. Vervolgens bezoeken de leerlingen minimaal twee bedrijven, om een idee te krijgen van de dagelijkse gang van zaken – ze zien in hun digitale omgeving welke initiatieven er zijn, en kunnen zich daar dan ook meteen voor opgeven.
De volgende fasen draaien om verdieping: leerlingen maken kennis met verschillende vakgebieden, bijvoorbeeld door een bezoek aan Bouwmensen of het Foodlab Limburg, en lopen bijvoorbeeld snuffelstages bij bedrijven.
De laatste fase draait om de keuze voor een vervolgtraject: de leerling bezoekt bijvoorbeeld een vervolgopleiding en spreekt met studenten die vertellen hoe die opleiding eruit ziet.

Bij elke fase krijgt de leerling LOB-opdrachten, die grotendeels afkomstig zijn uit de opdrachtenbank van het Expertisecentrum LOB. Het hele traject duurt ongeveer anderhalf jaar. Scholen kunnen zelf invullen hoe ze het precies vorm willen geven, maar wij adviseren om te beginnen in het jaar voordat leerlingen een keuze maken voor een profiel of vervolgstudie. Het platform is uit te breiden naar meer leerjaren.”

Jullie maken gebruik van slimme software om kennis en vaardigheden in beeld te brengen en om leerlingen en bedrijven te matchen. Hoe moet ik me dat voorstellen?

“De slimme software is vooral een hulpmiddel om de leerlingen aan het denken te zetten. De vraag ‘Wat zijn je kennis en competenties?’ vinden leerlingen vaak best lastig om te beantwoorden. De software helpt daarbij, bijvoorbeeld door inzichtelijk te maken welke competenties bij jou passen, op basis van wat jíj aanlevert. We hopen natuurlijk dat de leerlingen dan een ‘Oh ja!’-ervaring hebben, maar klopt het niet, dan komen er andere suggesties.”

De software helpt de leerlingen ook om een weg te vinden in de regio, door ze te matchen met bedrijven die passen bij hun DNA-profiel.

“Het werkt verschillende kanten op: de leerlingen die geen idee hebben welke kant ze op willen, helpen we om het zoekveld smaller te maken, en leerlingen die juist een smal toekomstbeeld hebben, krijgen extra opties waaraan ze misschien niet gedacht hadden. Het kan overigens ook zijn dat een leerling op een bepaald spoor zat, waarvan hij of zij bij nader inzien denkt: ‘Dit wordt ‘m toch niet’. Dat is óók waardevol.

Door het gebruik van die slimme software komen bedrijven in beeld waar leerlingen anders niet zo snel mee in aanraking zouden komen. De evenementenbranche trekt bijvoorbeeld enorm, omdat leerlingen er een duidelijk beeld bij hebben. Maar stel, je hebt als leerling een profiel dat past bij de evenementensector. Dan zou jij misschien ook wel een héle goeie begrafenisondernemer kunnen zijn, want dat valt feitelijk in dezelfde sector. Je hóeft niet die kant op, maar leerlingen krijgen nu tenminste wel een keuze.”

De nadruk ligt meer op een kennismaking met vakgebieden dan op specifieke beroepen. Waarom hebben jullie die keuze gemaakt?

“Een beroep is al heel specifiek. In instantie kun je beter wat breder kijken: ‘Welk vakgebied past bij mij?’ De zorg heeft bijvoorbeeld zoveel facetten: je kunt in een jeugdinstelling werken, of met ouderen, of meer de technische kant op. Hetzelfde geldt voor de bouw: wil je met je handen werken of liever ontwerpen? De eerste vraag is toch in welke sector jij je op je plek voelt.
We kennen in onze regio veel initiatieven waar leerlingen kunnen kennismaken met een vakgebied, bijvoorbeeld Bouwmensen Limburg, die laten zien wat de bouw inhoudt, CIVIL voor installatietechniek, Foodlab Limburg voor de horeca, en ProfCore voor de procesindustrie. Tijdens hun reis door de regio kunnen leerlingen daar onderzoeken in welk vakgebied ze zich het meest op hun plek voelen. Dat beroep, dat komt later wel, dat komt vanzelf op je pad.”

Hoe reageren bedrijven op Regio in je Rugzak?

“Heel enthousiast! Normaalgesproken verloopt voor hen het contact met het onderwijs best moeizaam: ze moeten veel moeite doen om met leerlingen in contact te komen, en soms gaan alle scholen ineens naar één bedrijf, als bekend is dat daar bijvoorbeeld rondleidingen mogelijk zijn. Nu hoeven bedrijven als eerste stap alleen een profiel aan te maken en krijgen ze de leerlingen bij wijze van spreken op een presenteerblaadje.
Een groot voordeel is ook dat dit project niet draait om eenmalige activiteiten. Bedrijven blijven via dit platform gedurende een aantal jaren met de leerlingen in contact, en de leerling kan de regio blijven volgen. Een leerling kan straks na het afronden van de opleiding aangeven: ‘Ik ben beschikbaar’, en bedrijven kunnen in de toekomst ook op het platform aangeven dat ze vacatures hebben.”

En de scholen?

“In de pilotfase hebben leerlingen hun profielen ingevuld; daar wordt nu mee verder gewerkt in LOB-lessen. Door corona hebben we vertraging opgelopen, de komende tijd gaan we echt de slag naar de praktijk maken. Hopelijk kunnen we binnenkort ook weer evenementen gaan organiseren.
De bedoeling is trouwens dat docenten ook een profiel krijgen. Die gaan dus net als de leerlingen hun eigen regio ontdekken en contact leggen met bedrijven. Zo wordt het voor hen ook gemakkelijker om onderwijs buiten de school vorm te geven. Er gebeurt in het onderwijs veel van bovenaf, we willen in dit project juist graag dat de leerlingen en de docenten ontdekken waar zíj mogelijkheden zien om LOB en de samenwerking met bedrijven verder vorm te geven.”

Straks stapt zo’n docent zèlf nog over naar een andere sector!

Lacht: “En dat is prima! Mijn werkgever SOML (Stichting Onderwijs Midden-Limburg, red.) juicht het toe dat je als docent een kijkje neemt in het bedrijfsleven, en omgekeerd: dat mensen vanuit het bedrijfsleven een of twee dagen gaan lesgeven. Dit project draait om kansen in de regio, en het gaat erom dat het bedrijfsleven en onderwijs ontdekken dat ze sámen dingen van de grond kunnen krijgen. Bedrijven zouden, wanneer ze een nieuw project opzetten, daar bijvoorbeeld ook onderwijs van kunnen maken. Ze kunnen dan via het platform rechtstreeks een docent benaderen en aangeven dat ze open staan voor gastlessen. Er komt interactie! Daar worden we allemaal beter van.”

Hoe gaat het de komende tijd verder?

“We gaan een ‘Regio in je Rugzak’-app ontwikkelen, omdat dat echt past bij hoe jongeren communiceren. We onderzoeken daarnaast of we dit project kunnen doortrekken naar het mbo, en we gaan Regio in je Rugzak ook koppelen aan Meet the Youngsters, een soortgelijk platform voor studenten van mbo, hbo en wo, zodat de leerlingen hun Rugzak-profiel kunnen meenemen naar hun vervolgopleiding. Dan hebben we een echt een mooie doorlopend leerlijn.

Tot slot zou het natuurlijk mooi zijn als we het aantal regio’s kunnen uitbreiden. We zoeken nu om te beginnen aansluiting in Noord-Limburg. Bij het voorvoegsel ‘Keyport Meets’ kun je ‘Keyport’ vervangen door de naam van elke andere regio. Wat blijft is ‘Regio in je Rugzak’. De leerlingen de éigen regio laten ontdekken, zodat ze oog krijgen voor alle kansen en mogelijkheden bij bedrijven in hun omgeving – daar gaat het om.”

Tekst: Anne Wesseling Fotografie: Hetty van Oijen

Loop je met ons mee?

Op het Friesland College starten ze het nieuwe schooljaar op een (inter)actieve en bijzondere manier: nieuwe studenten leren elkaar én hun nieuwe omgeving beter kennen door het maken van een wandeling.
Een LOB-wandeling waarbij de vijf loopbaancompetenties aan bod komen en waarbij ook aandacht is voor kansengelijkheid en diversiteit. De vijf loopbaancompetenties, kwaliteitenreflectie, motievenreflectie, netwerken, werkexploratie en loopbaansturing krijgen op een toegankelijke en speelse manier aandacht binnen de wandeling. Bij iedere competentie zijn een aantal opdrachten bedacht die de student inzicht geven in het eigen loopbaanproces tot nu toe en ze vraagt vooruit te kijken naar de toekomst. Omdat er bij bijna alle opdrachten ook aandacht is voor uitwisseling en reflectie, leren de nieuwe studenten niet alleen zichzelf, maar ook elkaar beter kennen.

Roer College Schöndeln gooit met succes het roer om!

Leerlingen op het vmbo-t maken als onderdeel van het schoolexamen een profielwerkstuk. Dit is een verplicht onderdeel van het eindexamen en gaat over een onderwerp dat past binnen het profiel van de leerling. Vanaf schooljaar 2021-2022 besloot de decaan van het Roer College Schöndeln, Maurice Geraedts, het roer om te gooien. Samen met zijn collega’s ontwikkelde hij een programma waarbij leerlingen op stageweek gaan. Op basis van de ervaringen die leerlingen opdoen tijdens de stageweek maken ze hun profielwerkstuk. En met succes: het schrijven van het profielwerkstuk krijgt op deze manier een praktische invulling en wordt daarmee veel betekenisvoller.

De leerlingen zijn zeer enthousiast over de “nieuwe” vorm van het profielwerkstuk en de ervaringen die ze hebben opgedaan bij de stage. Meerdere leerlingen hebben zo een duidelijk beeld gekregen van de keuze voor de vervolgopleiding die ze willen maken of zijn op weg geholpen om zich verder te oriënteren. 

Een studiekeuze-workshop met je ouders

Op de van der Capellengemeenschap in Zwolle vinden ze ouderbetrokkenheid belangrijk en daarom gaan ouders en leerlingen samen aan de slag met studiekeuze in de ouder-kindworkshop ‘Samen aan zet’. Bij deze workshop organiseert de school vier avonden voor havo 5 leerlingen die nog geen studiekeuze hebben kunnen maken. De workshop wordt gevolgd door ongeveer 15 leerlingen, hun ouders en de mentoren. Iedere avond heeft een andere insteek.

Praktijkervaring opdoen op de havo

De havo is een theoretische opleiding, maar het leidt op voor het hbo, een beroepsopleiding. Best gek dus eigenlijk dat praktijkvorming binnen de havo niet meer aandacht krijgt.

Pieter Zandt, een brede scholengemeenschap met verschillende locaties in de provincie Overijssel, laat hun havo-leerlingen wél praktijkervaring opdoen en geeft beroepspraktijkvoming een prominente plek binnen hun havo-opleiding. Dit doen ze op verschillende manieren.

De praatplaat als gespreksstarter

Het Deltion College in Zwolle heeft een duidelijk visie op LOB ontwikkeld. Om deze visie te implementeren binnen de onderwijsteams, is een interne projectleider LOB aangesteld die, samen met de loopbaanadviseurs van het SSC (Studenten Succescentrum) en LOB-ambassadeurs vanuit de teams, in gesprek gaat met docenten. Bij deze gesprekken gaat het over vragen als wat is nou eigenlijk LOB? en wat kun je doen om LOB te implementeren binnen je programma? Om dit gesprek goed en op een beeldende manier op gang te brengen werd binnen Deltion de zogenaamde Praatplaat LOB ontworpen.

Deze Praatplaat geeft, in 1 A-4tje en in grote lijnen, de visie van Deltion aan de hand van plaatjes weer. Om de plaatjes te verduidelijken werd op een apart document bij ieder plaatje nog een korte tekst geschreven. De Praatplaat is bedoeld als gespreksstarter. De ervaring binnen Deltion is dat het ‘LOB-verhaal’ op deze manier veel beter blijft hangen, vooral bij docenten die voor het eerst kennis maken met dit verhaal. Juist voor deze docenten is de Praatplaat een mooie manier om op een laagdrempelige manier kennis te maken met LOB: door samen in gesprek te gaan over LOB, wordt een gezamenlijke ‘LOB-taal’ te ontwikkeld waar de student van profiteert.

Hoe kunnen we de aansluiting tussen havo en hbo verbeteren? De Hogeschool van Amsterdam (HvA) gebruikt de doorstroomcijfers om daarover met middelbare scholen in gesprek te gaan. Marieke Siebrecht (HvA) en Stéphanie Dockx (Hervormd Lyceum Zuid) vertellen over wat dat oplevert, onder meer voor LOB.

Hoe doen havoleerlingen het eigenlijk op het hbo? Hoeveel van hen halen hun propedeuse, hoeveel wisselen van opleiding, welk percentage zwaait af of stroomt door naar de universiteit? Hogescholen houden die doorstroomcijfers bij, maar vervolgens gebeurt er vaak niet zoveel mee richting vo-scholen.

Dat is jammer, vinden ze bij de Hogeschool van Amsterdam. Die cijfers kunnen juist een mooie aanleiding zijn om met de school in gesprek te gaan over hoe de aansluiting tussen havo en hbo verbeterd kan worden.

Dat is dus precies wat er sinds een aantal jaren gebeurt, vertelt Marieke Siebrecht, adviseur aansluiting vo-hbo aan de HvA. “In onze doorstroomrapportages geven we een overzicht van onder meer de instroom vanuit de school, hoeveel leerlingen hun propedeuse behalen en hoeveel leerlingen in het eerste jaar stoppen met de opleiding, met of zonder propedeuse. Die cijfers sturen we door naar ruim honderd toeleverende vo-scholen. Vervolgens selecteren we elk jaar vijftig scholen om over de cijfers in gesprek te gaan. Dat kunnen scholen zijn met een hoog aandeel in de instroom, scholen met een nieuwe decaan, of scholen waar we al even geen contact mee hebben gehad.”

Na een eerste gesprek met Marieke besprak Stéphanie Dockx, decaan havo-bovenbouw van het Hervormd Lyceum Zuid (HLZ), de doorstroomrapportage met haar schoolleiding.

Stéphanie, de meerderheid van jullie havo-leerlingen kiest voor een vervolgstudie op de HvA. Hoe waren de doorstroomcijfers?

“Niet goed. Toen ik de cijfers zag, schrok ik in eerste instantie: de uitval in het eerste jaar is vrij hoog, zeker in het vakgebied economie. Naar aanleiding van de gegevens ging ik in gesprek met mijn teamleider havo-bovenbouw. We vroegen ons af: waar ligt het aan? Is het de lesinhoud waardoor de aansluiting naar het hoger onderwijs niet optimaal blijkt? Ligt het aan de studievaardigheden van onze oud-leerlingen en kunnen ze bijvoorbeeld niet goed genoeg presenteren of reflecteren? Of ligt het aan de voorlichting en oriëntatie op een vervolgopleiding? Het was in elk geval genoeg aanleiding om samen nogmaals met Marieke in gesprek te gaan. Als school waren we benieuwd naar de oorzaak van die cijfers en vooral naar wat we eraan konden doen. Was het een combinatie van de drie genoemde factoren, of was er eentje die eruit sprong en waar we dus extra op moesten inzetten?”

Marieke: “Zo heel specifiek zijn de cijfers niet. We kijken vooral naar trends, en wat dat betreft kon ik Stéphanie eigenlijk meteen geruststellen: de uitvalcijfers van het HLZ zijn niet echt hoger dan gemiddeld op de HvA. Sterker nog, eigenlijk gaat het wel de goede kant op. Met uitval bedoelen we trouwens de studenten die bij ons in hun eerste jaar stoppen en zich daarna veelal opnieuw oriënteren op een opleiding. De meesten vinden het jaar daarna een beter passende studie. Ze hebben door hun eerste ervaring meer over zichzelf geleerd en weten beter wat bij hen past.”

Hoge uitvalcijfers op het hbo zijn dus niet per definitie alarmerend?

Marieke: “In de cijfers zitten veel nuances. Er zijn bijvoorbeeld studenten die na hun hbo-propedeuse doorstromen naar de universiteit. Daarbij: de opleidingen binnen het vakgebied economie zijn heel verschillend en juist de leerlingen met E&M profiel vinden het lastig daarin hun weg te vinden.”

Stéphanie: “Het is fijn om met Marieke van gedachten te wisselen, want ongeacht de cijfers vinden we het als school belangrijk om aan de aansluiting met het hbo te werken. We hebben om de paar maanden een gesprek met Marieke samen met de teamleider en leerjaarcoördinator havo bovenbouw.”

Marieke: “Daar gaat het uiteindelijk ook om: de doorstroomcijfers zijn voor ons ook vooral een aanleiding om met scholen in gesprek te gaan over hoe we de aansluiting kunnen verbeteren. Daarbij gaat het om drie dingen: om kennen, kunnen en kiezen. Kennen gaat over de vakinhoud, kunnen over hbo-vaardigheden en kiezen over de loopbaanoriëntatie.”

Leren kiezen is binnen LOB een belangrijk thema.

Stéphanie, hoe begeleiden jullie leerlingen daarbij? “Het begint al in de brugklas. Leerlingen maken veel keuzes, maar ze maken ze niet bewust. Dus dat is de eerste stap: ze daarvan bewust te maken. Waarom koos je voor deze school? Welk profiel kies je en waarom? Waarom kies je voor Spaans en niet voor Frans? In kleine stapjes worden de keuzes steeds belangrijker. We willen als school de komende tijd meer inzetten op die doorlopende leerlijn omdat we er het belang van inzien.

Het valt me op dat veel leerlingen bang zijn om keuzes te maken. Sinds de drempelloze doorstroom zijn er ook meer leerlingen die naar het vwo willen doorstromen en natuurlijk moedigen we dat aan. Maar soms is het ook zo dat ze nog niet weten wat ze willen en hun keuze voor een vervolgopleiding willen uitstellen. Vervolgens is de gedachte af en toe dat je na het vwo per se naar de universiteit moet ‘anders is het zonde’.”

Hoe haal je iets van die keuzestress weg?

Stéphanie: “Onder meer door uit te leggen dat een keuze meestal niet allesbepalend is en dat er meerdere wegen naar Rome leiden. Dat vergeten leerlingen en ouders soms. Als leerlingen bijvoorbeeld een profiel hebben gekozen waardoor ze uiteindelijk een vak missen dat ze later toch nodig blijken te hebben voor een opleiding die ze willen gaan volgen, kunnen ze daarvoor alsnog een certificaat behalen.”

Marieke: “Kiezen ís ook lastig. Je wordt er al snel onzeker van, er is zoveel keuze. Jongeren zien vaak wel de mogelijkheden, maar vinden het lastig om die aan zichzelf te koppelen. Ze kiezen er dan voor om zoveel mogelijk opties open te houden. Maar dat hóeft niet. Als je leert welke aspecten voor jou van belang zijn, ben je minder bang om keuzes te maken. Het gaat erom dat jongeren leren autonome keuzes te maken. Wat past bij jóu? Kunnen kiezen is een levensvaardigheid.”

Leiden jullie gesprekken ook tot meer samenwerking?

Stéphanie: “Ja, bijvoorbeeld bij de activiteit ‘Student in de klas’, dan vertellen studenten over hun ervaringen bij de overstap naar de HvA. We gebruiken ook een flow chart, een invulschema voor leerlingen. Daarbij vragen we hen expliciet of ze al weten wat ze willen gaan studeren, en kunnen ze kiezen uit ‘Ik heb nog geen idee’, ‘Ik twijfel’ of ‘Ik weet zeker wat ik wil studeren’. Met de leerlingen die het helemaal nog niet weten, wil ik een studiekeuzeworkshop doen.

Marieke bood aan om daarbij te helpen.” Marieke: “Wij hebben een ‘Hoe kies ik’-workshop ontwikkeld die daar goed bij aansluit. Daarin komt ook aan de orde wat er allemaal van invloed is op een keuze – alleen al zien dát het ingewikkeld is, helpt leerlingen om weer uit te ademen. Ik ben op mijn beurt trouwens heel benieuwd naar die flow chart en hoe Stéphanie daarmee werkt. Wij ontwikkelen naar aanleiding van de gesprekken met scholen soms ook nieuwe activiteiten en we verzamelen en ontwikkelen tools voor hbo-vaardigheden die we op onze website aanbieden.”

Marieke, binnen de faculteit Business en Economie is de uitval ook hoog omdat studenten vooraf geen duidelijk beeld hebben gekregen van de verschillen tussen de opleidingen.

Is dat reden om de voorlichting aan te passen? “Ja, bijvoorbeeld door minder vast te houden aan de voorlichting per studierichting. Het afgelopen studiejaar is door de faculteit Business en Economie een faculteitsbrede voorlichting ontwikkeld aan de hand van een casus over een sneaker. Dit sluit goed aan op de belevingswereld van aankomende studenten. Je kunt daar commercieel naar kijken: hoe zet ik die sneaker in de markt, aan wie kan ik hem verkopen? Je kunt kijken naar de financiële cijfers: wat moet je inkopen en hoe financier je dat? Je kunt het ook bekijken vanuit de logistiek, of vanuit HRM: hoe zorg je dat er goed voor de medewerkers van het bedrijf wordt gezorgd? Door het bedrijf op die manier van verschillende kanten te belichten, ontdekken leerlingen welke kant zíj interessant vinden en hoe ze dat kunnen koppelen aan, bijvoorbeeld, een opleiding Commerciële Economie of Finance & Control.”

Stéphanie, op het HLZ koppelen jullie LOB expliciet aan het profielwerkstuk. Daarbij gaat het ook om hbo-vaardigheden en studiekeuze. Hoe hebben jullie dat opgezet?

“We vinden het vooral belangrijk om onze havoleerlingen te stimuleren zich goed te oriënteren op vervolgstudies. We hebben het profielwerkstuk daarom gekoppeld aan voorlichtingsactiviteiten en stages [zie kader]. Voor elk onderdeel kunnen leerlingen punten verdienen. Al die LOB-activiteiten tellen dus mee voor het profielwerkstuk. Idealiter vormen de LOB-activiteiten dan een inspiratiebron voor een mooi profielwerkstuk en vice versa. De hoofdvraag voor je profielwerkstuk halen uit een interview met de baas van je stageplek, is natuurlijk prachtig.

Daarnaast vinden we het belangrijk om de samenhang te laten zien met de hbo-vaardigheden die leerlingen straks nodig hebben, zoals presenteren en reflecteren. Leerlingen zien die vaardigheden vaak als losstaand. Bij het PWS merken ze dat de trucjes die ze bij Engels leren om te presenteren, ook kunnen gebruiken bij de presentatie van hun profielwerkstuk. Zo worden ze zich hopelijk bewust van de samenhang. LOB helpt daarbij.”

Hoe kun je LOB nog meer inzetten om de aansluiting met het hbo te verbeteren?

Stéphanie: “Het zou mooi zijn als LOB meer een onderdeel kan zijn van elk schoolvak. Docenten zijn er nu ook al mee bezig, maar dat gebeurt vaak nog onbewust. Wanneer docenten bijvoorbeeld tijdens een les vertellen wat de leerlingen later kunnen doen met hun vak, zouden ze dat ook aan LOB kunnen koppelen: ’Als je dit interessant vindt, is misschien deze opleiding iets voor jou.’ Zo’n kort uitstapje tijdens de les geeft context.”

Marieke: “Dat is een belangrijk advies aan docenten: benoem het! Haal leerlingen even uit de lesstof en laat zien: zó kun je dit gebruiken, dít kun je er in de toekomst mee. Zo kun je leerlingen echt helpen.”

Stéphanie: “We kunnen wellicht docenten er ook meer bewust van maken hoe ze binnen het vakonderwijs al zouden kunnen aansluiten op het vervolgonderwijs. Ook op het gebied van hbo-vaardigheden. De HvA denkt hierin mee. Dat vind ik trouwens ook echt een pluspunt aan onze gesprekken: ze zijn een startpunt voor samenwerking in de toekomst. Marieke en ik hebben nu in ieder geval korte lijnen, we weten elkaar te vinden.”

Tot slot, wat zijn jullie adviezen voor vo-scholen?

Stéphanie: “Zoek actief contact met de hogescholen waar je leerlingen naar toe gaan. Het loont om je netwerk uit te bouwen en je houdt er goede contacten aan over. Het belangrijkste is om LOB bij de schoolleiding op de kaart te krijgen. Als je de schoolleiding mee hebt, kan er meer. Bij ons op school wordt LOB en de aansluiting met het vervolgonderwijs sterk gestimuleerd vanuit de schoolleiding, maar ik hoor vaak dat dat op andere scholen niet vanzelfsprekend is.”

Marieke: “Voor die gesprekken kunnen cijfers cruciaal zijn. Ga dus achter die doorstroomcijfers aan. Want let op, wij versturen onze cijfers voornamelijk naar de schooldecanen. Schoolleiders krijgen daarnaast de doorstroomcijfers van álle leerlingen vanuit het NCO, het Nationaal Cohortonderzoek Onderwijs. Een gesprek hierover tussen schooldecaan en management wordt niet altijd gevoerd. Vraag die cijfers dus op, want het kan je helpen om een gesprek over LOB te voeren. De cijfers leveren vragen op. Stél die. Dan ga je als vo-school ook merken: je bent maar een stukje in de leerloop-baan van de leerling. Ook wij zijn, als hbo, een stukje. Het is fijn als die losse stukjes op elkaar aansluiten, zodat daar een leerlijn in zit.”t en de leerlingen van havo 4 een meeloopstage. In het ideale geval hangt die samen met het onderwerp van hun profielwerkstuk (maar dat is geen must). 

Tekst: Anne Wesseling Fotografie: Hetty van Oijen

Het verbeteren van het pedagogisch klimaat met behulp van rubrics

‘Hoe ga jij het maken?’ Dit is een vraag die bij de Leijgraaf aan studenten wordt gesteld. In de praktijk blijkt dat het antwoord op die vraag makkelijker wordt als het pedagogisch klimaat binnen de opleiding op orde is. Zaken als verantwoordelijkheid nemen voor je eigen proces, (leren) samenwerken en respect hebben voor je omgeving spelen hierbij een belangrijke rol.

Om het pedagogisch klimaat binnen de entreeopleiding en binnen niveau 2 te verbeteren werkt de Leijgraaf met rubrics.

Iedere docent als coach

Op het Rijn IJssel College vinden ze het belangrijk dat iedere docent ook coach kan zijn en daarom zijn zij in 2019 gestart met een traject voor het professionaliseren van docenten in de rol van (loopbaan)coach. Het traject, ook wel ‘Leerpad studenten coachen’ genoemd, is volgens de uitgangspunten van RIJk Onderwijs, gepersonaliseerd en flexibel. De rode draad bij dit traject is dat docenten zelf ontdekken hoe zij hun loopbaancompetenties vorm kunnen geven voor een leven lang leren én kunnen ervaren wat de student ervaart bij het proces van loopbaanontwikkeling. De context is daarbij een coachende grondhouding.

Workshops voor leerlingen die zoekend zijn naar volgende loopbaanstap

Het Gilde loopbaancentrum ondersteunt jongeren en volwassenen in alle vragen rondom werk en leren. Zij organiseren workshops en activiteiten om deelnemers actief te ondersteunen en daarnaast zijn er adviseurs om persoonlijke loopbaanondersteuning te bieden.

In 2018 startten Loopbaanadviseurs Bas Reuvers en Marieke van Kemenade met het organiseren van workshops voor vo-leerlingen die extra ondersteuning nodig hadden in de overstap naar het mbo. De workshops worden niet structureel aangeboden voor alle leerlingen, maar zijn bedoeld leerlingen die, ondanks alle loopbaangesprekken en loopbaanactiviteiten die reeds georganiseerd zijn in de school, nóg steeds zoekend zijn naar hun volgende loopbaanstap.

Een mooie loopbaanreis buiten de schoolmuren

Leerlingen van het Isendoorn College in Warnsveld gingen op reis in het Stedelijk Museum Zutphen, een ontdekkingstocht naar zichzelf. Hierbij brachten leerlingen hun kwaliteiten en kansen in kaart door het maken van opdrachten rondom loopbaancompetenties en reflecteerden hierbij op capaciteiten, motieven, (net)werk en sturing. 

De leerlingen perspectief geven, dat is het belangrijkste

Op Open Schoolgemeenschap Bijlmer in Amsterdam Zuidoost draait LOB vooral om perspectief, aldus directeur-bestuurder Maryse Knook. “Praat met leerlingen over hun dromen en ambities. Laat zien dat de wereld ook voor hén open ligt.”

Toen Maryse Knook haar team een YouTube-filmpje doorstuurde over bouwplannen in Amsterdam Zuidoost, maakte een docente er meteen een opdracht van voor haar leerlingen: ‘Welke beroepen kom je allemaal tegen in dit filmpje?’ Architect, die was gemakkelijk, die had iedereen. Maar er kwamen nog veel meer banen langs: beroepen in de bouw, een secretaresse, een stadsdeelbestuurder, gemeenteambtenaren, er was een school waar natuurlijk docenten werkten, maar ook een conciërge… Leerlingen reageerden verrast: waren er zóveel beroepen?

“Je hoorde hun hersens kraken,” zegt Maryse Knook. “Ze zagen ineens zoveel mogelijkheden.” Knook is directeur-bestuurder van de Open Schoolgemeenschap Bijlmer, een school met zo’n 1400 leerlingen in de richtingen vmbo (basis, kader en TL), havo en vwo. LOB ligt haar al langer aan het hart: eerder in haar loopbaan was ze loopbaanadviseur.

De wereld van de leerlingen groter maken en dromen naar boven halen, daar gaat het om bij LOB, zegt ze. “En vervolgens: aangeven dat het kán. Dat de wereld voor je open ligt. Oók als je uit Amsterdam Zuidoost komt. Dus perspectief bieden, dat is echt het belangrijkste.”

Waarom is dat perspectief zo belangrijk?

Maryse Knook: “Omdat het iets heel essentieels is voor leerlingen, zeker voor leerlingen uit dit stadsdeel. Zij krijgen dat perspectief namelijk niet vanzelfsprekend aangereikt. Voor veel van onze leerlingen is de wereld beperkt. Ze komen het stadsdeel niet uit, ook niet in de vakantie. Bovendien, ze verdienen het ook – ze hebben zoveel kwaliteiten, maar die komen minder snel naar boven dan in een gezinssituatie met hoogopgeleide ouders en voldoende geld voor bijlessen. Het is mooi dat je als school kunt helpen hun wereld te vergroten en het belangrijk om dat ook uit te stralen: ‘Ik zie je, je hebt talent. Die wereld ligt ook open voor jóu’.”

De OSB werkt met een tweejarige brugklas met heterogene groepen. Pas aan het begin van jaar drie is er een splitsing tussen vmbo en havo/vwo. Maakt dat uit voor LOB?

“Nee, in de klassen een en twee is LOB voor alle leerlingen hetzelfde. In het tweede jaar gaat LOB vooral over het onderzoeken wat bij je past en wat je talenten zijn. Of je luchtverkeersleider of timmerman wilt worden, maakt daarbij niet zoveel uit.

Wat wel ontzettend belangrijk is, is dat leerlingen sámen ontdekken wat er te koop is en wat bij hen past. Dat gebeurt in de les en in projecten binnen en buiten de school. De leerlingen kunnen elkaar daarbij ook prima bevragen. Veel leerlingen weten helemaal nog niet wat ze willen worden, hun toekomstdromen gaan niet verder dan voetballer, advocaat of arts. We hébben een paar voetballers op school, vanochtend sprak ik toevallig nog een leerlinge die al meedeed met de selectie van Ajax onder de zeventien. Maar dat is niet voor alle leerlingen weggelegd, dus we helpen leerlingen om na te denken over de toekomst.

Overigens: LOB is niet alleen een apart vak, het zit bij ons ook echt in de haarvaten van de school. We beginnen bijvoorbeeld alle lessen met een kringgesprek, en sluiten de lessen ook af met een kringgesprek. Daarbij gaat het over de inhoud van de les, over het bepalen van je leerdoelen, maar ook over hoe het met leerlingen gaat en wat hun interesses zijn. Ze leren daarin bijvoorbeeld ook al feedback geven.”

Een voorbeeld van een LOB-project is de Week van de Ambitie die jullie organiseerden. Wat hield die precies in?

“Het was een superintensieve week: leerlingen bepaalden hun eigen leerdoelen, brachten hun netwerk in kaart, ontwierpen hun eigen visitekaartjes en volgden workshops over onder meer beleggen, zelfrijdende auto’s of forensische opsporing. Ook waren er speeddates waarbij leerlingen professionals interviewden. We hadden daarvoor zo’n zeventig ouders en mensen uit de buurt gevraagd om mee te werken, dat ging van stewardess en piloot tot arts en dj. Vooraf hadden de leerlingen al nagedacht over vragen die ze konden stellen. Alleen al een vraag als ‘Waarom bent u dit vak gaan doen?’ of ‘Wist u op uw zestiende al wat u wilde worden?’, leidde tot boeiende gesprekken.

De week werd afgesloten met presentaties aan de eigen klas, waarin leerlingen aan elkaar vertelden wat ze hadden geleerd. Het trof me hoe makkelijk ze dat deden en hoe goed ze elkaar feedback gaven – dat is echt de invloed van de oefening die ze in de kringgesprekken hebben gehad.”

Nog een bijzonder project: vlak voor de coronaperiode liepen twintig leerlingen van de OSB mee op de redactie van het Nederlandse tijdschrift Vogue.

“Ze werden geïnterviewd en er was een fotoshoot waarin leerlingen gefotografeerd werden in hun favoriete outfit. Drie van onze leerlingen stonden op de cover van het oktobernummer 2020. Dit project kwam tot stand via de schoonzus van een van onze docenten, die bij Vogue werkte. Het tijdschrift wilde meer diversiteit laten zien en zo kwamen we met elkaar in contact. Dit was ook echt een voorbeeld van hoe de wereld van leerlingen plotseling veel groter kan worden. Het gevoel bij de leerlingen achteraf was ‘Wow, ik dóe ertoe, ik mag er zijn!’ Dat is waar het om gaat.”

Welke rol speel jij als schoolleider bij LOB?

“Het belangrijkste is dat ik mijn netwerk inzet voor mijn leerlingen. Ik heb een behoorlijk netwerk met bedrijven en instellingen in Amsterdam Zuidoost en daarbuiten. Daardoor kan ik samen met decanen lijnen uitzetten, bijvoorbeeld als het gaat om stages – de decanen richten zich op de uitvoering, ik leg de contacten op bestuursniveau.

Mijn netwerk schakel ik ook in voor individuele leerlingen. Bij de laatste diploma-uitreiking vertelde een leerling dat hij sportanalist wilde worden. Ik heb hem gevraagd of hij al iemand kende in de sportwereld. Want we hébben die contacten, bijvoorbeeld bij de Arena, Ajax of bij AT5. Dus: ’Stuur maar een mailtje, jij bent aan zet!’ Dat blijft wel een stap voor een leerling, maar op die manier kan ik wel helpen om de drempel te verlagen. Verder word ik natuurlijk regelmatig geïnterviewd door leerlingen en binnenkort loopt een leerling een dag met me mee. Ik maak graag een praatje met leerlingen, en dan gaat het ook al snel over dromen en ambities.”

Heb je een voorbeeld van hoe een gesprek een LOB-gesprek kan worden?

“Een tijdje geleden boog onze jongerenrechtbank zich over het geval van een leerling die een mes had meegenomen naar school. Een ernstige zaak, maar de leerlingen in de rechtbank snapten zijn verdediging wel: dat hij het had gedaan omdat hij eigenlijk zelf bang was op straat. Uiteindelijk werd besloten dat hij met mij in gesprek zou gaan over hoe we de veiligheid op school nog verder zouden kunnen verbeteren. Dat werd een ongelofelijk leuk en zinvol gesprek, over zaken als: Wat gebeurt er als je een mes zou moeten gebruiken, wat kunnen we doen als school? Het was voor mij ook leerzaam, maar ook hier weer vond ik het vooral belangrijk om de leerling perspectief te bieden: wat zijn jouw dromen, wat wil jij doen, hoe koppel je dat aan veiligheid? Uiteindelijk was het ook echt een LOB-gesprek.”

Je bent ook een afwisselende loopbaan gehad, je was onder meer loopbaancoach. Wat geef je leerlingen mee?

“Vooral: wees niet bang om in je opleiding een verkeerde keuze te maken. Mensen van mijn generatie dachten altijd dat we op ons 65ste met pensioen zouden gaan en vaak bij hetzelfde bedrijf zouden blijven. Leerlingen nu weten niet op welke leeftijd ze later kunnen stoppen met werken en ze weten ook niet wat voor banen er in de toekomst zijn. Mijn advies aan hen is daarom: ‘Ga iets doen dat nú bij je past, iets dat je leuk vindt en waar je energie uit haalt. Je kunt altijd iets anders gaan doen.’

Mijn tweede advies is: ‘Zet altijd zo hoog mogelijk in’. Dat geldt voor zowel docenten als leerlingen. Lef is de eerste stap. Wil je bij een bedrijf een dag meelopen, vraag dan of je met de directeur mee kunt lopen. Heb je geen naam, typ dan op LinkedIn de naam in van het bedrijf en ‘directeur’, en benader die gewoon. Want echt: íedereen zegt ja. Ze vinden het allemaal veel te leuk! En de leerlingen groeien drie meter, door zo’n ervaring. Het geeft ze de boodschap dat ze ertoe doen. Ze krijgen het gevoel dat alles kan, en dat de wereld voor hen open ligt.”

Tekst: Anne Wesseling Fotografie: Hetty van Oijen

Wees creatief en kies een vorm die past bij je school en je studenten

Creatief, innovatief en eigenwijs. Dat is hoe het Grafisch Lyceum Rotterdam zichzelf omschrijft. En ja, dat heeft ook invloed op de aanpak van LOB. Sectordirecteur Ron van As en bestuurder Rianne van der Meij vertellen waarom ze kozen voor de term ‘profiel’ in plaats van ‘LOB’, en waarom opleidingen en docenten ruimte moeten krijgen om het traject op eigen wijze in te vullen. “Voor studenten Audiovisueel is een filmpje veel logischer dan een schriftelijk verslag.”

Waar gebeurd: in het trappenhuis van het Grafisch Lyceum Rotterdam stond een studente te huilen, want ze moest een stageadres bellen en had geen idee wat ze moest zeggen. Een klasgenoot sprak haar moed in: ‘Je moet gewoon zeggen waar je goed in bent!’ “Het is mooi hoe ze elkaar dan coachen”, zegt Rianne van der Meij, bestuurder van het Grafisch Lyceum Rotterdam (GLR). ‘Maar het is jammer dat ze niet al twee jaar eerder in de les hiermee bezig zijn geweest. Daar kunnen we in het onderwijs écht meer in doen.”

LOB was daarbij belangrijk, dat besef was er wel, een paar jaar geleden op het GLR (500 vmbo- en 3600 mbo-studenten). Maar hoe het vorm te geven in de praktijk? Met die vraag gingen Rianne van der Meij en sectordirecteur/projectleider Ron van As aan de slag.

Eerst door ‘in het land’ te informeren bij andere scholen en docentennetwerken naar voorbeelden, en toen dat niet veel opleverde (“Iedereen was ermee aan het stoeien”) door binnen de eigen school onderzoek te doen. Ron van As: “Er waren al veel LOB-activiteiten, maar er was geen samenhang. Diverse opleidingen hadden al LOB-methoden. Die hebben we naast elkaar gelegd en de gemeenschappelijke factor gezocht: waar vinden we elkaar? Wat is de rode draad?” Rianne van der Meij: “Vorig jaar waren er zoveel ideeën dat we zeiden: nú willen we het totale verhaal voor deze school formuleren in een visie en duidelijke kaders.” Die documenten liggen er nu. De visie berust op twee pijlers. Om te beginnen moeten álle studenten met LOB in aanraking komen – dus niet alleen de studenten met wie het tijdens de studie heel goed of juist minder gaat. In de tweede plaats moet het beleid niet dwingend worden. “We hebben veel opleidingen, op verschillende niveaus. Er moet binnen die opleidingen ruimte zijn om een eigen contextrijke invulling aan LOB te geven.”

Elke mbo-student gaat tijdens zijn of haar opleiding in elk geval twaalf ‘profielgesprekken’ voeren. Wat meteen opvalt: jullie kiezen voor het woord ‘profiel’ in plaats van ‘LOB’.

Ron: “Op het portal ‘Mijn GLR’ heet het ook ‘Mijn profiel’. Het zijn ‘profielgesprekken’ en we hebben het over een ‘profielcoach’. We kozen hiervoor omdat we het uit de categorie ‘vaag’ wilden halen, waar LOB voor veel docenten toch een beetje in zit. Voor studenten is het ook duidelijker. Het woord ‘profiel’ raakt meer aan zaken als je CV en je profiel op LinkedIn. We maken nu een onderscheid tussen de ‘warme’ en de ‘koude’ kant. De warme kant zit in het mentoraat; de mentor is sociaal-emotioneel betrokken. De profielcoach zit aan de koude kant en heeft een meer zakelijke rol.

Die verschillende rollen willen we eerst duidelijk hebben. Die zachte kant, het zorgen, dat doen we al heel goed. Als er problemen zijn, zíjn we er voor onze studenten. Maar LOB gaat over bewustwording, dat is iets anders. Bij de eerste evaluatie van de profielgesprekken zei een docent: ‘Ik begon al meteen met de verkeerde vraag. ‘Hoe voel je je?’ Maar dat is een vraag voor de mentor, niet voor de profielcoach’.”

Hoe gaat het traject de komende tijd vorm krijgen?

Ron: “We hebben om te beginnen een vakgroep ingesteld met uit elk docententeam een vertegenwoordiging. Dat zijn de ambassadeurs, die echt het belang hiervan inzien en meegaan in het idee dat onderwijs meer is dan alleen opleiden, dat het ook gaat om persoonsvorming. Die early adopters gaan we omarmen. De visie en de kaders helpen al enorm, de vakgroepen hebben nu houvast als het gaat om de koers. De profielcoaches krijgen handvatten voor een goed profielgesprek. Dat zijn we nu aan het optuigen. Maar in de formatie moet er ook rekening mee gehouden worden, en er moeten uren voor beschikbaar zijn. Dat worden onze aandachtspunten voor de komende tijd. Het uiteindelijke doel is om LOB te integreren in het beroepsonderwijs. Maar dan moeten alle docenten daarin mee willen, en de doelstelling met het belang van LOB moet voor iedereen duidelijk zijn, zo ver zijn we nu nog niet. Daarom hebben we het voorlopig naast de beroepsvakken gezet, als aparte leerlijn in een eigen traject.”

Jullie laten ruimte voor individuele invulling bij de studies. Heb je een voorbeeld van hoe dat eruit kan zien?

Ron: “Denk aan opdrachten die qua vorm passen bij onze studenten. Onze studenten zijn geen schrijvers, een filmpje maken ligt meer voor de hand dan een geschreven verslag. Bij Audiovisuele Media maken studenten bijvoorbeeld een visuele learning map. Een vraag daarbij is: ‘Wat heeft gezorgd dat je enthousiast werd voor deze opleiding? Was er bijvoorbeeld een filmpje of een beeld dat voor jou de doorslag gaf? Sluit dat inderdaad aan bij deze opleiding?’ Dan maak je iets concreet van wat de studenten echt zoeken in de opleiding. ‘Wat wil je later worden?’ is wat dat betreft een veel te brede vraag.”

Denk je dat studenten door de profielgesprekken minder gaan switchen tussen opleidingen?

Rianne: “Het zal ertoe bijdragen dat ze zich sneller bewust worden van wat de opleiding van ze vraagt en of een beroep echt bij ze past. Het kan ook eerder evident maken dat ze bij een opleiding niet goed zitten. Ik ben niet benauwd dat er veel studenten verdwijnen. Ik denk wel dat we bewustere studenten krijgen, en dat ze er bijvoorbeeld niet pas tijdens hun stage achterkomen dat dit niet hun studie is.”

Ron: “Veertig procent van de studenten gaat overigens na de studie al iets anders doen.” Rianne: “Als je dat bewust doet, is daar niets mis mee. Je hebt nog steeds een mbo-diploma, je hebt veel geleerd over jezelf. Je bent een wijzer mens, op je twintigste.” Ron: “De profielgesprekken helpen ook bij die persoonsvorming. Het gaat ook over hoe je omgaat met boosheid en stress, en over vragen als ‘Hoe ben ik als medewerker? Hoe word ik een prettig mens om mee te werken – ook voor mezelf?’ Het is bijna ‘leren leven’.”

Je zei net al: onderwijs gaat over méér dan alleen opleiden, het gaat ook over persoonsvorming. In hoeverre is dat een taak van het onderwijs?

Rianne: “Het onderwijs draait volgens mij om drie dingen: het leren van een beroep, opgroeien als mens én het vinden van je plek in de samenleving. Het gaat erom dat we mooie volwassenen afleveren en ik zie mezelf daarbij ook als opvoeder. LOB is ook verbonden met burgerschap. Hoe sta je in de wereld, welke plek in de maatschappij past bij jou? Wil je bijvoorbeeld liever in vaste dienst, of ben je echt op je plek als ZZP’er? Dat zijn hele relevante vragen, zeker binnen de grafische sector.”

Ron: “Wat mij triggerde waren gesprekken met bedrijven over wat ze daar belangrijk vinden. Dat is altijd persoonsgebonden, het zit minder direct in kennis en vaardigheden. Bedrijven zoeken in de eerste plaats mensen met een open houding, die nieuwsgierig, enthousiast en betrokken zijn en zich willen ontwikkelen. Ze willen iemand die de mores en sores van het bedrijf aanvoelt. Ze beginnen nooit over computerprogramma’s waar studenten mee kunnen werken – maar in het onderwijs hebben we ons tot nu toe juist dáárop gericht. Op de machines, de techniek en de software. De rest moeten studenten dan maar zelf ontdekken.” Rianne: ‘Na een pilot zeiden studenten: ‘LOB, ik snapte eerst niet waar het om ging, maar het was zó waardevol, zulke gesprekken heb ik thuis niet eens!’”

Dan voldoet LOB wel aan een behoefte.

Rianne: “We gaan er te gemakkelijk van uit dat er thuis ondersteuning is, maar voor veel studenten is die er niet. Daar komt bij: het idee is altijd ‘Als je maar hard genoeg werkt, kun je álles bereiken’. Maar studenten staan van alle kanten onder druk, van ouders, vrienden, van zichzelf. Als iedereen iets anders vindt, zit je klem. Daarom is het zo belangrijk om te ontdekken wat echt bij jóu past.”

Ron: “Er wordt veel van jongeren gevraagd, zeker van de 16- tot 19-jarigen. Ze moeten zoveel keuzes maken. We gaan er gemakkelijk van uit dat ze hun weg wel vinden. We merken dat ze bijvoorbeeld moeite hebben om hun tijd in te delen, en om keuzes te maken over geld. Veel studenten zitten krap, ook dat geeft stress. We zien het in de toename van zorgvragen. Maar bij LOB gaat het ook gewoon om vaardigheden. Studenten zijn zo gewend om via beeldschermen te werken, dat het soms al een enorme barricade is als ze moeten opbellen naar een stageplek, en vertellen waar ze goed in zijn. Terwijl: ontdekken waar je goed in bent, en dat ook tegenover anderen durven erkennen, dat kun je gewoon oefenen. Bijvoorbeeld tijdens de profielgesprekken en in de les.”

Verandert door dit traject ook de taak van de docent?

Rianne: “Het vraagt meer van het docentschap. Eigenlijk komt er een heel vakgebied bij. Het vraagt dat je op de hoogte bent van wat de student tijdens de studie meemaakt, dat je kunt spiegelen op het onderwijstraject. Het gaat over timing: welke loopbaanvraag stel je in welke fase van de studie?” R

on: “Een belangrijk punt is wel dat hier in de werving van docenten nog geen aandacht voor is. We vragen van nieuwe docenten wel praktijkervaring, maar we vragen nog niet dat ze gemakkelijk contact maken met studenten.”

Rianne: “Terwijl, je beroep is ‘docent’, niet ‘cameraman’. Je zou trouwens verwachten dat LOB inmiddels op de lerarenopleiding ook aan bod komt, maar daar zit het niet in het curriculum. Dat vind ik een gemis. Studenten op lerarenopleidingen leren wel om oudergesprekken te voeren, en mentorgesprekken met studenten. Burgerschap en LOB horen daar ook bij. Ik zou er voor willen pleiten dat studenten op lerarenopleiding er ook mee in aanraking komen.”

Wat wordt de eerstvolgende stap?

Ron: ‘De LOB-ambassadeurs en de vakgroep moeten stevig staan en daarna gaan we het beleid verankeren in projecten voor volgend schooljaar. We gaan ons nu eerst richten op de communicatie. Er komt op school een campagne over het profielgedeelte, en we gaan het idee verspreiden binnen de studies, het team en het management. Ik denk aan het opnemen van een filmpje, van pakweg anderhalve minuut.”

Rianne: “Onze studenten zijn geen schrijvers, maar onze docenten zijn ook geen lezers. We kiezen bij de voorlichting in ieder geval een vorm die past bij onze school!”

Tekst: Anne Wesseling, Fotografie: Hetty van Oijen

De relatie op 1 om het onderwijs op het mbo (nog) beter te maken!

Kirsten Cuppen is docent Nederlands, docent Loopbaanbegeleiding en BPV-coördinator aan het ROC Tilburg, finalist voor de leraar van het jaar verkiezing 2021 én genomineerd voor de Global Teacher prize top 50 2021, dé ‘nobelprijs’ voor leraren vanuit de hele wereld!

Haar nominatie voor deze beide prijzen dankt ze vooral aan haar aanstekelijk enthousiasme om het onderwijs op het mbo nog beter en leuker te maken én aan haar overtuiging dat dit alleen maar kan als de relatie met de student bovenaan staat. In verbinding zijn met studenten, ervoor zorgen dat ze het beste uit zichzelf halen en vooral kijken naar wat ze kunnen, in plaats van naar wat ze niet kunnen, dat maakt dat studenten haar lessen zo waarderen. Daarnaast zorgt ze ervoor dat haar lessen goed en betekenisvol zijn door de lessen te koppelen aan de (beroeps)praktijk én investeert ze in de samenwerking met collega’s om zo van en met elkaar te leren.

Hoe ze dat doet, lees je in dit praktijkvoorbeeld.

Louise Elffers over LOB en kansengelijkheid in het onderwijs

Docenten adviseren aan het eind van groep 8 vaak te voorzichtig. Met goede bedoelingen, ze willen leerlingen behoeden voor een faalervaring. Maar juist leerlingen met een achterstand hebben baat bij hoge verwachtingen, betoogt Louise Elffers, directeur van het Kenniscentrum Ongelijkheid.

Ze maakt het regelmatig mee, als ze ergens spreekt over kansengelijkheid in het onderwijs: dat een leraar of schooldirecteur zegt: “Die cijfers over onderadvisering zullen wel kloppen, maar wij geloven op onze school heel erg in kansengelijkheid en wíj maken altijd een zorgvuldige afweging.’ Dat er goede bedoelingen zijn, gelooft ze graag; niemand zit met valse bedoelingen leerlingen tegen te houden. ‘Maar goede bedoelingen zijn niet genoeg’, zegt Louise Elffers, directeur van het Kenniscentrum Ongelijkheid. ‘Het punt is: juist als je heel erg gelooft dat je bezig bent met gelijke kansen, doe je onbewust soms juist het tegenovergestelde. Bijvoorbeeld doordat je te beschermend bent of je verwachtingen naar beneden bijstelt, en daarmee bepaalde leerlingen onbedoeld tegenhoudt.’

Het pijnlijke gevolg: juist op scholen met kinderen van minder of niet in Nederland geschoolde ouders, komt vaker onderadvisering voor.

Wat is daaraan te doen? En hoe kan LOB helpen om kansengelijkheid in het onderwijs te bevorderen?

Er zijn, is je stelling, in het onderwijs mechanismen die zorgen voor kansenongelijkheid. Klopt het dat dat ook met name zit in de overstap van basisonderwijs naar de middelbare school?

‘Niet alleen daar, maar het is wel een brandpunt van ongelijkheid. Daar gaan schoolloopbanen verder uit elkaar lopen naar sociale achtergrond. Kinderen gaan in Nederland relatief laat naar school en we selecteren ze vroeg, dus hebben ze maar een paar jaar de tijd om zich aan de hand van het onderwijs te ontwikkelen. Dat is relatief kort, vooral voor leerlingen die meer van de school afhankelijk zijn voor de ontwikkeling van hun leerpotentieel, omdat ze van huis uit niet zoveel meekrijgen als andere kinderen. Daar zit dus al een verschil in kansen.

Maar we zien daarnaast dat leerlingen die in groep 8 op gelijk niveau presteren, tóch ongelijk geselecteerd worden voor het vervolgonderwijs. Als de ene leerling anderstalige ouders heeft, is de neiging bijvoorbeeld om wat voorzichter te adviseren. Leraren zitten echt niet bewust te discrimineren, het gebeurt met de beste bedoelingen. Maar als je een kind op basis van zijn achtergrond vooral ziet als een kwetsbare leerling, worden we snel te voorzichtig: “Jij presteert weliswaar op vwo-niveau, maar ik zie jou toch niet zo erg op dat gymnasium. Doe maar niet.” Door corona kwamen die ongelijkheden nog scherper in beeld. Leerlingen die te maken kregen met onderadvisering, hadden niet de mogelijkheid om aan de hand van de eindtoets alsnog een hoger advies te krijgen. We zien dat er lager is geadviseerd in het jaar dat er geen eindtoets is gegeven en dat de sociale ongelijkheid in de adviezen weer toenam. Dat liet weer zien: hoe minder gestandaardiseerde toetsen, hoe meer die ongelijkheid erin komt. Vandaar mijn pleidooi: pin leerlingen alsjeblieft niet te vroeg vast op een niveau, maar zorg juist dat ze in het voortgezet onderwijs ruimte hebben om alsnog te groeien en te laten zien dat ze misschien meer in hun mars hebben.’

Jouw oplossing is om later te selecteren.

‘Ja, maar niet om later te differentiëren, dat is een belangrijke nuance. Ik zeg niet dat alle leerlingen op de middelbare school drie jaar lang hetzelfde onderwijs moeten krijgen. Dat is vaak de eerste paniek: “Maar kinderen die goed kunnen leren worden daarmee tegengehouden!” Nee. Het gaat erom dat de definitieve selectie wordt uitgesteld.

Leerlingen die zich in groep 7 en 8 al dood vervelen op de basisschool, kunnen prima op een hoger niveau instromen, en op het hoogste niveau wiskunde volgen, bijvoorbeeld. Net zo krijgen leerlingen die veel extra begeleiding nodig hebben, ook op hún eigen niveau les. Waar het om gaat is dat er binnen de school ruimte is voor leerlingen om dat instroomniveau te ontstijgen of juist een stapje terug te doen Er zit tussen leerlingen op de verschillende niveaus een veel grotere overlap in vaardigheidsniveau dan vaak gedacht. Zeker voor leerlingen voor wie het niveau zich nog niet volledig heeft uitgekristalliseerd, is het gunstig als ze de ruimte krijgen om een hoger niveau te proberen als het lekker gaat, of juist een stapje terug te doen als dat hogere niveau toch te pittig blijkt. Zonder dat dat betekent dat een leerling van school af moet, of dat het negatieve consequenties heeft voor een school als het gaat om de rendementsberekening. Die flexibiliteit zit leerlingen voor wie het wél al heel duidelijk is op welk niveau ze functioneren niet in de weg.

Ik denk dat zo’n brede scholengemeenschap bovendien voor leerlingen op alle niveaus een interessant aanbod kan geven, omdat je kunt verbreden, verdiepen, versnellen, vertragen, en ook je breder kunt oriënteren. Op het gymnasium krijg je nooit de kans om een keer met je handen te werken, of om te ontdekken dat meubelmaker iets voor je kan zijn. Waarom eigenlijk niet? En misschien zijn er ook wel havisten die het leuk vinden om Grieks en Latijn te leren.’

Welke rol zou LOB spelen, als je het onderwijs op deze manier organiseert?

‘LOB is daarbij de centrale motor. Om te beginnen omdat er meer overstapmomenten zijn, en ook meer verbredings-, verdiepings- en versnellingsmogelijkheden, zodat je eigenlijk continu met zo’n leerling in gesprek bent over hoe het gaat: “Waar wil je uiteindelijk naar toe, waar sta je nu, wat zou je nodig hebben om daarnaartoe te gaan, wat is er nu mogelijk?” En bij elke stap samen te evalueren: “Hoe ging het?”

De tweede reden is dat, zodra je leerlingen meer ruimte geeft om keuzes te maken, het extra belangrijk is dat ze weten wat de consequenties van bepaalde keuzes zijn voor hun vervolgmogelijkheden. Leerlingen moeten kunnen reflecteren op hun loopbaan en weten wat er in het onderwijs te koop is, om goede afwegingen te maken over wat hun volgende stap wordt. Daarbij speelt LOB een belangrijke rol.

Zodra het over ambities van leerlingen gaat, wordt er vaak grappend gedaan. “Oh ja, ze willen allemaal arts en advocaat worden”. Maar als je twaalf bent, wat weet je dan over wat er allemaal te koop is? Als je weinig kennis hebt van het systeem, zijn arts en advocaat de enige beroepen die je kent.’

Hoe zou je daar als LOB-coach op in kunnen spelen?

‘Die wens om arts of advocaat te worden, kan juist een prima basis zijn voor een loopbaangesprek: “Oké je zit nu op vmbo-kader en je hebt medische interesse, wat zou voor jou een volgende stap kunnen zijn?”

Ik begeleidde leerlingen in een brugklas vmbo/havo. Die kinderen stonden vaak onder een enorme druk dat ze door moesten stromen naar de havo. Hun ouders hadden zelf geen onderwijs in Nederland gevolgd en wisten maar één ding: vermijd het vmbo.

Die kinderen wilden allemaal iets medisch worden, en kenden daarvoor uitsluitend de route via de universiteit. Die leerlingen waren zó blij als ik vertelde: “Weet je dat je na het vmbo bijvoorbeeld ook een mbo-opleiding voor operatiekamer-assistent kan doen? En dat je dus nog steeds in een ziekenhuis kan gaan werken als je nu niet door mag naar de havo? En vanuit het mbo kun je verder naar hbo, of zelfs door naar de universiteit…”

Het gaat er niet om of ze dat uiteindelijk gaan doen, maar dat ze weten dat het kán. Het gaat om horizonverbreding: zorgen dat leerlingen weten wat er te koop is en daar hun eigen plek in kunnen vinden.’

Nog even terug naar de huidige kansenongelijkheid. Hoe erg is het eigenlijk als leerlingen een voorzichtig advies krijgen?

‘Ik doe onderzoek naar studenten die aan het eind van groep 8 een laag advies kregen en uiteindelijk van het vmbo via het mbo naar het hbo zijn gegaan. Die zeggen “Ik heb me acht jaar lang dood verveeld op school.” Die leerlingen raken gedemotiveerd en gaan steeds minder hard werken, omdat ze denken “Wat zit ik hier nou helemaal te doen?”. Die hebben steeds het gevoel “Ik kan meer en ik wil meer, en het wordt niet gezíen”.

Het schooladvies is steeds bepalender geworden voor het verdere verloop van de schoolloopbaan. Dit gaat over de kansen van leerlingen. Ik zie de cijfers over onderadvisering, en ik schrik me elke keer een hoedje. We doen het gewoon echt niet goed bij de overgang naar het voortgezet onderwijs: een deel van de kansenongelijkheid in het onderwijs wordt daar gecreëerd.’

Waar schrik je het meest van?

‘Van de ontkenning. Dat leraren zeggen: “Bij ons gebeurt dat niet”. Want we zien het elke keer in de cijfers: het gebeurt overal en juist vaker op scholen die zich met hart en ziel inzetten voor kansengelijkheid. Je ziet daar leraren met een enorm hart voor hun leerlingen, en tegelijkertijd de neiging om de verwachtingen van hun leerlingen naar beneden bij te stellen en dus lager te adviseren dan gelijkpresterende leerlingen op andere scholen.’

Heel concreet: wat kun je als docent doen, als je die voorzichtigheid herkent?

‘‘Wees jezelf er echt van bewust dat we allemaal geneigd zijn in stereotypen te denken. Het willen voorkomen dat er teveel geëist wordt van leerlingen, ze beschermen tegen mogelijk falen: het gebeurt écht met goede bedoelingen. Maar er zit ook paternalisme in. Leraren zeggen dan “Ik kan al heel snel zien of het wat gaat worden met die leerling”. Dat geloof ik graag. Maar geef die leerling altijd de ruimte om jouw verwachting te ontstijgen.

Blijf ook altijd checken of je echt het individuele kind nog ziet, of dat je onbewust afgaat op een beeld over een groep. Op het moment dat je denkt “Ik zal maar niet teveel van deze leerling vragen, want deze ouders kunnen hem misschien niet altijd goed ondersteunen”, zou je dat beeld eigenlijk moeten omdraaien: kennelijk presteert die leerling ondanks die mogelijk beperkte ondersteuning op dit niveau, dus dat zegt juist veel over wat dit kind in z’n mars heeft. Durf hoge verwachtingen te hebben, niet alleen in groep 8, maar bijvoorbeeld ook als een leerling na de TL naar de havo wil. Laat dat risicomijdende los. Zeg liever “Laat het maar zien! Je krijgt van ons de kans en we stimuleren je om het te proberen”.

Die uitnodigende houding zie ik nog te weinig en dat is jammer. Want wat is nou erger: de leerling een kans geven met het risico dat hij het niet redt, of een leerling tegenhouden het te proberen? Natuurlijk, afstroom is vervelend, zeker wanneer dat betekent dat een leerling van school af moet. Juist daarom ben ik zo’n voorstander van brede schoolgemeenschap. Maar ook als je het uiteindelijk niet redt, heb je het tenminste wél mogen proberen. De massale onderbenutting van potentieel, met name onder bepaalde groepen leerlingen, is minstens zo frustrerend. En daar kunnen we echt iets aan doen.’

Tekst: Anne Wesseling, Fotografie: Hetty van Oijen

Docent van het Jaar Amin Asad

Als docent ben je een verbinder. Je belangrijkste taak is om je studenten echt te zíen en talent te herkennen. Amin Asad is Docent van het Jaar, binnenkort verschijnt zijn boek ‘Alles voor jullie’. Leerdoelen? Daar doet hij weinig aan. Toch heeft hij hoge slagingspercentages. Hoe doet hij dat?

Onlangs nog kreeg Amin Asad een mailtje van een oud-student. Die wilde hem bedanken voor de lessen, en vertelde dat hij zijn droom had waargemaakt: hij was advocaat geworden. Amin Asad krijgt dat soort mailtjes vaker en hij is elke keer geraakt. ’Dat ze de moeite nemen om me na tien jaar te schrijven en te zeggen “Meneer, dank u wel, uw lessen zijn me altijd bijgebleven”, dat doet me wel wat’, zegt hij.

Asad is docent Strafrecht aan de Hogeschool Utrecht, en docent Recht bij ROC Midden Nederland. Hij is Docent van het Jaar 2021, coördinator doorstroom mbo-hbo en binnenkort verschijnt zijn boek ‘Alles voor jullie’, over de geschiedenis van zijn familie én over zijn visie op het onderwijs. Zijn belangrijkste missie: de docent weer zien als verbinder, die de studenten voorbereidt op het leven.

Je studenten zijn zo blij met je. Wat is het precies dat je lessen hen zo bijblijven?

‘Soms snap ik het zelf ook niet: andere docenten geven dezelfde Powerpoint-presentatie, ze gebruiken dezelfde woorden als ik. Toch hoor ik van studenten: “Amin kan zo goed uitleggen”. Ze gunnen mij hun aandacht en dat heeft echt te maken met de relatie die ik met ze opbouw. Met het willen weten wie ze zijn. Het is een standaardriedel: “De relatie gaat voor de prestatie”, maar het is wèl zo. Het gaat erom dat je elkaar zíet. Van daaruit kun je het onderwijs vorm geven.

In het onderwijs gaat het nu om diploma’s en theorie, de taak van de docent is kennisoverdracht. Maar volgens mij is de docent in de eerste plaats een verbinder. Iemand die studenten zíet en hen verbindt met hun dromen én met het geloof dat ze het kunnen. Onderwijs gaat over studenten weerbaar maken, over opleiden voor het leven. Het gaat om zelfvertrouwen, geloof, hoop. Dat zijn onmeetbare dingen waar ik op inzet, en waar studenten mee weglopen.

Ik heb weinig met leerdoelen. Collega’s begrijpen er soms niks van: “Amin doet het minste aan leerdoelen, en hij heeft hele hoge slagingspercentages!” Maar als studenten het gevoel hebben dat ze gezien worden, raken ze intrinsiek gemotiveerd.’

Dat klinkt gemakkelijker dan het is. Hoe doe jij dat in de les?

‘Het is niet één ding, het gebeurt op heel veel momenten. Ik begin de les bijvoorbeeld vaak met een stelling waar we dan even over discussiëren, of ik vraag wat studenten op Netflix hebben gekeken. Mijn lessen zijn persoonlijk. Ik praat met studenten over hun dromen en ik vertel over mijn eigen situatie, dat is ook een uitnodiging voor hen om dingen met mij te delen. We hebben in Utrecht veel studenten uit families met een migratie-achtergrond, die kunnen zich met mij identificeren. Maar je kunt mij op een gymnasium in Oost-Groningen neerzetten en dan voelen studenten zich ook gezien. Wat ik doe, kunnen andere docenten ook, maar ik zeg niet dat het gemakkelijk is. Ik vraag studenten ook feedback, na elke les: “Hoe vind je het gaan, hoe wil je dat ik jullie benader?”’

De titel van je boek is ‘Alles voor jullie’. Dat verwijst onder meer naar je familiegeschiedenis. Kun je daar iets over vertellen?

‘Mijn ouders moesten Irak verlaten op straffe van executie, omdat mijn vader oorspronkelijk uit Iran kwam. Ze vluchtten eerst naar Iran, daarna naar Syrië en in 1988 naar Nederland. Dat was het jaar dat Nederland het EK voetbal won, de sfeer was euforisch, we waren welkom. We hebben tot mijn vierde in Middelstum gewoond, maar omdat mijn ouders stadsmensen waren, zijn we naar Nieuwegein verhuisd, waar ik nu nog woon, mijn ouders en broers wonen in de buurt. Het geluk viert nu hoogtij, bij ons, maar de familiegeschiedenis heeft me wel gevormd. Ik heb de verhalen van mijn ouders gehoord, hun pijn en verdriet meegemaakt. Zij deden alles voor mijn broers en mij. Ik ben enorm dankbaar voor wat ik heb, en ik besef héél goed hoe het anders kan. Die dankbaarheid voor de mogelijkheden die je hebt, dat wil ik mijn studenten ook meegeven.’

In je boek beschrijf je ook hoe je aan het eind van groep 8 maar nét een mavo/havo-advies kreeg. In de brugklas ging het vervolgens zo goed dat je overging naar 2 vwo en uiteindelijk een vwo-diploma haalde. Wat gebeurde er?

‘Ik was als kind ‘niet talig’. Maar op de middelbare school ging het licht aan. Ik begon de vakken interessant te vinden en ik merkte dat ik kon scoren met hoge cijfers. Maar ik had vooral een paar docenten die telkens zeiden dat ik het kón. Ik weet nog zo goed dat de docent Frans tegen me zei: “Jij bent een slimme jongen, ik zíe dat jij het kan”. Joh, ik haalde meteen een tien voor Frans! Ik ben heel competitief, dus ik wilde de beste zijn. Mijn laagste rapportcijfer aan het eind van de brugklas was een 9,3.’

Waar kwam dan dat mavo/havo-advies vandaan?

‘Ik heb die leraar die het advies gaf later nog gesproken, mijn dochters zitten nu op dezelfde basisschool. Hij zei: “Wat moest ik? Je cito-score was medium, je was nergens mee bezig”. Mijn ouders konden me ook niet ondersteunen, bij oudergesprekken schoof mijn broer aan om te tolken. Zij waren allang blij dat er geen bom op de school viel, dat was hún referentie.

Ergens valt het dus wel te begrijpen. Maar toch: die docent Frans in de brugklas zag meteen dat ik het eigenlijk heel goed kon. Dat talent had je dan toch ook kunnen ontdekken op de basisschool? Die onderadvisering, daar moeten we iets aan doen, want het is een probleem waar leerlingen en studenten met een migratie-achtergrond vaker mee te maken hebben. Ook hier weer: het gaat erom dat je een leerling zíet en talent herkent. Docenten beseffen niet dat je zo’n advies meeneemt. Het onbevangene gaat eraf. Zelfs nu ik een boek heb geschreven, denk ik nog: “Maar éigenlijk ben ik misschien niet zo talig”. Het heeft echt invloed.’

Jij bent LOB-begeleider. Hoe zorg je dat studenten zich daarbij gezien voelen?

‘Tijdens corona zette ik in op de frequentie: ik sprak studenten maar vijf minuten, maar wel regelmatig. Gewoon even checken: “Hoe gaat het daar bij jou, is er iets waarmee ik je kan helpen?”

Ik hoop als LOB-begeleider door individueel met studenten te praten te ontdekken waar hun passie ligt. Ik wil ze laten zien dat er keuzes zijn die ze zèlf maken, en ze inzicht geven in waarom ze die keuzes maken. Op zestienjarige leeftijd willen veel leerlingen en studenten bijvoorbeeld advocaat worden. Dat is in veel families een beroep met status. Ik ging zelf ook rechten studeren met het idee om advocaat te worden. Mijn vader zegt nog steeds trots: “Dit is mijn zoon, hij is advocaat”, als ik even niet oplet. Maar er zijn natuurlijk nog veel meer mogelijkheden. Ik wil studenten verbinden met hun droom.’

Je eigen passie lag uiteindelijk niet in de advocatuur. Hoe ben je in het onderwijs terecht gekomen?

‘Ik begon als bancair jurist. Een mooie baan, maar ik vond het de saaiste baan van de wereld. Ik had niet het idee dat ik iemand hielp of iets bijdroeg aan de maatschappij. Op een dag liep ik het roc aan de overkant binnen en vroeg of ik daar misschien een keer vrijwillig mocht lesgeven, gewoon om te onderzoeken of het onderwijs iets voor me was. Die eerste keer stond ik echt met trillende knieën voor de klas, maar na afloop kreeg ik een applausje van de studenten. Ze waren zo enthousiast: "Meneer, volgend week weer, hè!”

De week erna kon ik invallen en daarna kwam de vraag of ik het vak Inleiding Strafrecht kon geven aan mbo niveau 4. Mijn onderwijsbevoegdheid heb ik naast het lesgeven behaald. Ik ging in salaris achteruit, maar ik ga sindsdien alleen nog maar met plezier naar mijn werk. In het onderwijs kun je echt iets voor studenten betekenen. Ik voel ook een enorme verantwoordelijkheid om me volledig in te zetten. Zeker nu ik me twee dagen per week bezig houd met de doorstroom mbo-hbo. Ik hoor ook wel dat mensen dat jammer vinden: “Amin, je moet voor de klas!” Maar een docent is iemand die de studenten voorbereidt op hun vervolgstap, ik denk dat ik hier nu veel kan betekenen.’

De doorstroom mbo-hbo is voor veel studenten lastig. Waar ligt dat aan, volgens jou, en wat is eraan te doen?

‘De kloof is te groot. Het idee is dat het mbo een beroepsopleiding is, maar de realiteit is: we leiden op voor doorstroom, niet voor een beroep. Tachtig procent van de mbo-studenten stroomt door naar het hbo, maar in het hbo valt vervolgens de helft uit. Het zijn toppers, dat verdienen ze niet. Het heeft niets te maken met cognitie, we moeten vooral iets doen aan verwachtingsmanagement. Het hbo is vergeleken bij het mbo heel hard: heb je een onvoldoende, dan ga je eruit. Wij werken nu met peer coaching: hbo-studenten die de overstap succesvol hebben gemaakt, zijn coach voor de mbo’ers. Ze trainen met hen bijvoorbeeld de executieve vaardigheden, zoals plannen, organiseren en schrijven, en vertellen ook over hun eigen studie. Dat werkt goed, de mbo’ers nemen van hbo-studenten vaak veel meer aan dan van docenten.

Het is ook belangrijk dat er meer aandacht komt voor taal. Het hbo is een talige opleiding. We geven studenten op het mbo een uurtje per week Nederlands, dat is te weinig. Ik begin nu elke les met tien minuten lezen. Als je dat bij élke les doet, dan lees je zo een boek weg. Dat soort kleine tools helpt echt.

In de derde plaats: gooi de deuren open op het hbo, zodat mbo-studenten het hele jaar door langs kunnen komen om rond te kijken of een les bij te wonen, zodat ze beter weten wat ze kunnen verwachten.’

Nog even je boek: de titel ‘Alles voor jullie’ verwijst ook naar je opvatting over onderwijs: alles voor de studenten.

‘Mijn boek is een pleidooi. Het onderwijs is nu zó gericht op kennisoverdracht en op toetsen en lesdoelen. Daar moeten we vanaf. Mijn liefste wens is dat we als docenten de focus terugkrijgen op waar we het voor doen: studenten opleiden voor het leven. Bij de competenties van docenten moet bovenaan staan “De docent is een verbinder, ziet de student en herkent talent”.

Het ultieme antwoord heb ik niet, maar we moeten in ieder geval het gesprek erover aangaan. Verleg je prioriteiten. Reserveer meer tijd voor de student. Zet ook in op talenten van docenten. Is een van de docenten goed in de verbinding met studenten, zet die dáár dan op in.

Maar weet je, dit verhaal is niet nieuw hè? Ik sta dit verhaal elke dag te vertellen en iedereen is het met me eens. Iedereen vindt dat het om de student moet gaan. We moeten er alleen naar gaan handelen. De student echt zíen, daar begint alles mee.’
 

Docent van het Jaar Verkiezingen: Amin Asad

Tekst: Anne Wesseling
Fotografie: Hetty van Oijen

Oefenen samen met de leerling

Gelukkig omarmen steeds meer scholen het idee dat LOB niet alleen bij de decaan thuishoort. LOB wordt daarmee iets waarbij iedereen uit een onderwijsteam betrokken is: van schoolleider tot docent, iedereen draagt vanuit zijn eigen rollen en taken bij aan het belang van goede LOB.

Op het Carolus Borromeus College in Helmond onderschrijven ze deze visie en daarmee werd het belangrijk dat mentoren beter werden in het voeren van loopbaangesprekken. Al vanaf de eerste klas zijn er gesprekken met leerlingen die niet alleen gaan over rapportcijfers, maar juist ook over waar ze goed in zijn en wat ze leuk en interessant vinden. Maar hoe doe je dat nou, een goed loopbaangesprek voeren? Decaan Karin Martens ontwikkelde een training zodat mentoren beter worden in het voeren van loopbaangesprekken. En leuk is: bij deze training worden leerlingen ingezet als ‘proefkonijn’

netwerken voor havo 5

Hoe krijgen jongeren in de bovenbouw van het vo voldoende informatie over wat er allemaal mogelijk is op de arbeids- en studiemarkt?

Om leerlingen goed voor te bereiden op hun studiekeuze en ze inzicht te geven in de kansen en mogelijkheden op de huidige arbeidsmarkt, konden leerlingen van het Rodenborch-College uit Rosmalen dit schooljaar deelnemen aan een online beroepenmarkt die in samenwerking met Ondernemend Onderwijs werd georganiseerd. Bij deze digitale beroepenmarkt - bestemd voor havo 5 - hebben de leerlingen kennis gemaakt met verschillende beroepen en studierichtingen en ook kwamen zij te weten welke kansen en mogelijkheden er zijn op de (regionale) arbeidsmarkt. Om informatie te verkrijgen vanuit verschillende invalshoeken namen diverse partijen deel aan de beroepenmarkt: hbo-studenten, beroepsbeoefenaren en bedrijven uit de regio.

Via de website van Ondernemend Onderwijs werd een LOB-platform ontwikkeld waar alle deelnemende partijen zichtbaar waren. Op dat platform had iedere hbo-student of beroepsbeoefenaar een kort introductiefilmpje of tekst gemaakt. Aan de hand van deze informatie konden de havo 5 leerlingen zich inschrijven voor verschillende presentaties en speeddates met beroepsbeoefenaren en/of hbo-studenten.

Rondkijken, sfeerproeven, reflecteren: past een hbo-studie echt bij mij?

Ga ik na het mbo verder met een hbo-studie, of ga ik toch liever werken? Het is een belangrijke vraag voor mbo-studenten. Tijdens het keuzedeel ‘Voorbereiding hbo’ werken ze een week op het hbo in groepjes aan een adviesopdracht, onder leiding van hbo-docenten. Zo ontdekken ze of een hbo-studie echt bij hen past, én werken ze alvast aan hun competenties.

Het keuzedeel ‘Voorbereiding hbo’ werd in de regio Haaglanden/Rijnstreek ontwikkeld door zeven mbo- en hbo-scholen. Jaarlijks volgen zo’n 750 mbo-studenten dit keuzedeel (30 groepen van gemiddeld 25 studenten). Ze zijn afkomstig van ROC Mondriaan en mboRijnland en volgen met name opleidingen in de zakelijke dienstverlening. Het keuzedeel is een belangrijke LOB-tool, zegt projectleider Liesbeth van der Meer. ‘Veel van deze mbo-studenten zien het mbo als een tussenstap – eigenlijk willen ze naar het hbo. Dat is een vaste gedachte die ze vaak al hebben op het vmbo, maar tijdens hun mbo-opleiding begint dat idee te wankelen. Ze komen jong binnen, en als ze na een tijdje stage gaan lopen, bevalt dat van beide kanten vaak zo goed dat ze door de bedrijven al gevraagd worden om daar na hun studie te komen werken. Wat doe je dan? Toch doorstuderen? Of liever werken? Wat past bij jou, wat wil je écht? Dat is wat ze bij dit keuzedeel onderzoeken.’

Hoe is het keuzedeel ‘Voorbereiding hbo’ precies opgebouwd?

’Het keuzedeel omvat vier werkprocessen. Het eerste werkproces is een oriëntatie op hbo-opleidingen en -beroepen. Het draait om de student zelf: Wie ben ik, wat past bij mij, wat is er te koop? Werkprocessen twee en drie gaan over het werken aan een studieopdracht en het samenwerken in projectgroepen. Hiervoor volgen de studenten een week lang lessen op een hbo-school. In de ochtend krijgen ze colleges, vervolgens werken ze in groepen aan een deelopdracht. Aan het eind van de week presenteren ze een adviesrapport, waarin ze voor een groot bedrijf aangeven wat het moet doen om over vijf jaar nog succesvol te zijn.

Werkproces vier draait om reflectie op gedrag en resultaten. Studenten houden een logboek bij en werken aan een portfolio. Ze sluiten het keuzedeel af met een mondeling examen, met het logboek als uitgangspunt.’

De studenten worden echt ondergedompeld in het hbo.

‘Ja, het belangrijkste is dat ze een week los zijn van hun eigen school. Door het programma in één week te gieten, gaan ze mee in de stroom van het hbo. Ze komen meer in contact met hbo-studenten en de kans is ook groter dat ze iemand tegenkomen die ze al kennen, bijvoorbeeld van een sportclub. Ze kunnen vragen stellen en echt ervaren hoe het is om aan een hbo te studeren. Toen we begonnen met dit keuzedeel, was de opzet overigens nog anders. Toen volgden de studenten tien weken lang één dagdeel per week het keuzedeel Voorbereiding hbo. Dat had als nadeel dat ze dan elke keer weer opnieuw moesten opstarten. De huidige opzet is een ‘snelkookpan’ van vijf volle dagen les op het hbo, dat werkt beter. Ze leren nu in korte tijd heel veel. Een ontwikkelproces kun je natuurlijk niet in een week persen, maar toch kiezen we er bewust voor. De voordelen wegen zwaarder dan de nadelen. En we zien ook dat wat de studenten leren op het hbo ze daarna toepassen als ze weer terug zijn op hun eigen school.’

Het keuzedeel is een samenwerking tussen twee roc’s en vijf hogescholen. Hoe is deze samenwerking tot stand gekomen?

‘Het initiatief ging uit van onze onderwijsdirecteur Marie-Claire Gambon. Zij vond dat we iets moesten doen aan de overstap naar het hbo, want we zagen daar te vaak studenten vastlopen of van studie switchen. Ze heeft een rondje ‘langs de velden’ gemaakt om het onderwerp bespreekbaar te maken en te onderzoeken of de scholen gezamenlijk zouden kunnen optrekken. Al snel bleek dat iedereen achter dit idee stond, er was meteen een goede chemie. Er werd een convenant gesloten en er werden werkafspraken gemaakt.

Vanuit de directie werd dus een goede basis gelegd. In maart 2018 werd ik projectleider voor de scholengroep Economie/Retail, dit keuzedeel is een van mijn projecten. Jaarlijks evalueren we met docenten, coördinatoren, studenten van de verschillende scholen hoe het gaat en wat er beter kan.’

Is de opzet van het keuzedeel veranderd de afgelopen jaren? ‘

De grootste aanpassing noemde ik al: van tien weken één dagdeel per week gingen we over naar een week voltijd op het hbo, voor werkprocessen 2 en 3. Verder hebben we toegevoegd dat de studenten in de projectweek dagelijks pitchen. Aanvankelijk hielden de studenten alleen aan het eind van de week een presentatie. Ze kregen dus ook maar één keer feedback van de hbo-docent. Nu krijgen ze elke dag feedback en handvatten voor de volgende stappen in het proces. Dat werkt beter, de docent kan ook beter bijsturen. Die dagelijkse pitch geeft bovendien een stok achter de deur. Dat is extra belangrijk nu de studenten veel online les krijgen. Als je aan het eind van de dag echt iets moet afleveren geeft dat nét een duwtje om actief bij de les te blijven.’

De studenten houden tijdens dit keuzedeel een logboek bij en werken aan een portfolio. Het portfolio is ook de basis voor het mondelinge examen. Ze worden niet beoordeeld op het adviesrapport en de presentaties. Waarom hebben jullie daarvoor gekozen?

‘Het examineren met een logboek en mondeling examen doet meer recht aan het keuzedeel. Het doel is om studenten te helpen bij hun keuze of ze na het mbo verder willen studeren op het hbo. Als een student na afloop tot de conclusie komt dat hij of zij na het mbo liever wil gaan werken, is dat ook prima. Je hebt voor dit vak allerlei hbo-vaardigheden ingezet, als je aan het eind besluit dat een hbo-studie niet is wat je wilt, heb je nog wel alle stappen gezet. De vraag ‘Wil je verder studeren of werken?’, kun je dan gefundeerd beantwoorden. Daar gaat het om. Het zou oneerlijk zijn om een laag cijfer te geven omdat de gemaakte opdrachten naar hbo-maatstaven nog niet voldoende zijn.’

Elke groep mbo-studenten krijgt begeleiding van een of twee hbo-studentassistenten. Wat is hun rol?

‘Zij zijn ervaringsdeskundigen. Ze helpen bij de projectopdrachten, maar ze kunnen daarnaast antwoord geven op álle vragen. “Waar liep jij tegenaan bij de overstap naar het hbo?”, “Heb ik op het hbo nog tijd voor mijn bijbaantje?” “Kan ik drie keer per week blijven voetballen?” Dat soort vragen stellen mbo-studenten veel gemakkelijker aan een hbo-student dan aan een docent. De hbo-studenten laten tussendoor ook vaak zien waar ze op dat moment zelf voor hun studie mee bezig zijn, dat helpt de mbo-studenten ook bij het beantwoorden van de vraag “Wil ik dit?” We proberen dus vooral hbo’ers met een mbo-achtergrond in te zetten. Die weten ook waar je als mbo’er tegenaan kunt lopen na de overstap naar het hbo. De mbo-studenten hoeven geen ideaalplaatje te krijgen, het gaat erom dat ze de échte hbo-wereld ervaren en een realistisch beeld krijgen van wat een hbo-studie inhoudt.

Die hbo’ers vinden het trouwens ook vaak erg leuk om zo’n groep te begeleiden. Ze krijgen studiepunten en soms een kleine vergoeding, maar er zijn er die al voor de derde keer meedoen. Ze zijn ook ambassadeurs voor hun studie.’

Wat zijn in jullie ervaring de dingen waar mbo’ers in het hbo vooral tegenaan lopen?

‘Wat ik van hbo-docenten hoor is: “Die vakinhoud leren we ze wel. Maar de studievaardigheden is een veel grotere uitdaging.” Het is natuurlijk deels afhankelijk van de studie: studenten die bij Marketing en Events vandaan komen, hebben al ervaring met presenteren. Maar plannen is bijvoorbeeld voor alle studenten belangrijk. In het mbo nemen we de studenten meer aan de hand, op het hbo moeten ze gelijk zelfstandig hun weg vinden. Ze moeten vaak meteen planmatig en in een groep aan de slag, en als ze iets niet snappen, moeten ze er zélf mee komen.

In dit keuzedeel proberen we een mix te vinden. De eindopdracht hebben we in delen opgesplitst, waarbij ze elke dag een deel doen. Ze krijgen ’s ochtends een college over marketing, en werken daarna in groepjes aan de deelopdracht. Aan het einde van de dag komt de hbo-docent terug en pitchen ze wat ze hebben gedaan. Ze krijgen dan meteen feedback, maar ook feed forward: handvatten voor de volgende stappen.’

Merk je dat het keuzedeel effect heeft? Wordt de overstap er gemakkelijker door?

‘Dat is op basis van cijfers nog moeilijk te zeggen. In het eerste jaar dat we dit programma aanboden, schooljaar 2017-2018, volgden vooral tweedejaars mbo-studenten dit keuzedeel. Die gingen pas in schooljaar 2019-2020 naar het hbo. Maar toen kwam corona, dat was natuurlijk niet ideaal.

Ik denk zelf dat de studenten er veel aan hebben, ook al zijn ze zich er misschien niet eens zo van bewust. We zien het echt aan ze, als ze na de hbo-week terug komen op het mbo. Er worden in die week hoge eisen aan ze gesteld, ze hebben een adviesrapport gemaakt en presentaties gegeven, ze hebben feedback gekregen. Het vormt ze. Je merkt het aan hoe ze dingen aanpakken. Ze gaan weg als mbo-studenten, na afloop zijn het pré-hbo-studenten. Dat geldt ook voor de studenten die er aanvankelijk niet veel zin in hebben of die het lastig vinden. Bij hen zien we vaak halverwege de week een kentering. Ze weten: op vrijdag moet ik deze opdracht afleveren. Dat levert een andere mindset op. Voorheen maakte dit keuzedeel geen onderdeel uit van de zak/slaag-regeling. Nu wel. De vrijblijvendheid is eraf.

Studenten zelf zeggen na afloop: het heeft me geholpen in mijn ideevorming, maar ik weet nog niet wát ik wil studeren. Daarom adviseren we ze ook om de zoektocht voort te zetten in het derde jaar, bij de LOB-lessen.’

Je zei dat jullie jaarlijks evalueren en kijken wat er beter kan. Zijn er nog dingen die jullie aan dit keuzedeel willen toevoegen of veranderen?

‘We hebben doorstroomlessen ontwikkeld om de overstap naar het hbo te vergemakkelijken. Met name voor Nederlands, Engels en wiskunde, omdat daar voor studenten vaak inhoudelijk nog een flinke stap te overbruggen is.

Komend jaar gaan we daarnaast een pilot draaien waarbij werkproces 1 van het keuzedeel, de oriëntatiefase, deel uit gaat maken van LOB. De mbo-studenten die daarna al zeker weten dat ze niet naar het hbo willen, kunnen dat andere stappen nemen en zich oriënteren op de uitstroom naar werk. Want de overstap van mbo naar passend werk in de regio moet óók aandacht krijgen. Daarvoor gaan we met het bedrijfsleven aan de slag.

Onze toekomstvisie is dat studenten de hbo-oriëntatie in leerjaar 2 doen. Studenten die door willen studeren op het hbo, kunnen dan in het derde studiejaar kiezen voor extra doorstroomlessen, en voor verdiepende keuzedelen met de focus op hun vervolgstudie.’

Tekst: Anne Wesseling

Fotografie: Hetty van Oijen

Samen een boost geven aan LOB!

In de Stedendriehoek Apeldoorn, Deventer en Zutphen is een krachtige visie op LOB ontwikkeld voor vmbo en mbo. Dat goede loopbaanontwikkeling- en begeleiding cruciaal is voor studiesucces in het mbo, staat als een paal boven water. Kies je verkeerd en zit je niet op de goede plek in het mbo, dan is de kans dat je als student je studiemotivatie verliest, groot. Niet voor niets is zo’n ‘verkeerde’ studiekeuze en veel switchen tussen opleidingen uiteindelijk vaak oorzaak van voortijdig schoolverlaten. Omdat het altijd beter kan én de LOB-samenwerking tussen voortgezet onderwijs en mbo belangrijk is, nam Aventus het initiatief tot het samenwerkingsproject ‘Versterken van LOB in de regio’. Binnen deze regio hebben scholen voor voortgezet onderwijs en Aventus de afgelopen twee jaar samengewerkt in een projectgroep om LOB te versterken en te komen tot een gezamenlijke visie op LOB.

Ervaren wat er achter de schermen gebeurt

Stage lopen is belangrijk voor leerlingen om te leren en te ervaren hoe het leven in de (werk)maatschappij is. Stagelopen biedt leerlingen de mogelijkheid om zich te oriënteren op de toekomst en na te denken over welke opleiding daarbij past. “Wij vinden het belangrijk dat onze leerlingen zoveel mogelijk stage lopen in ‘de echte wereld’ en leren in en van situaties buiten de school”, zegt Menno Kooman, instructeur en stagebegeleider op het IJburg College.  Daarom is binnen de afdeling D&P van het IJburg College de ‘interne stage’ bedacht, om ervoor te zorgen dat leerlingen toch praktijkervaring konden opdoen.

Alles in 1 document!

In de regio Zeeuw-Vlaanderen is sprake van krimp. Deze ontwikkeling gaat gepaard met een dalende instroom van jongeren in het techniekonderwijs en vormt een regelrechte bedreiging voor het voortbestaan van het Zeeuws-Vlaamse techniekonderwijs en daarmee aan het voldoen aan de vraag naar technisch personeel vanuit het (regionale) bedrijfsleven.

De partners uit het onderwijs en het bedrijfsleven hebben daarom de handen ineen geslagen en het intitiatief genomen tot de ontwikkeling van het Centrum voor Top Techniek, het CTT. Zo kan een breed aanbod van duurzaam en innovatief techniekonderwijs in de regio Zeeuws-Vlaanderen behouden worden.

Ouders actief op de ouderavond

Met deze opzet van een ouderavond worden ouders actief betrokken bij de opleiding van hun kind. Ze krijgen echt een kijkje in de keuken van de opleiding en doen ondertussen ook praktische informatie op. De ouderbetrokkenheid bij ouderavonden van de genoemde opleidingen is mede door deze opzet heel erg groot. Ouders reageren erg enthousiast en worden al van tevoren 'opgewarmd' en gestimuleerd door hun kind om naar de kennismakingsavond te komen.

Een virtueel bezoek aan toonaangevende bedrijven

Jaarlijks gaan in Zeeland ruim 10.000 leerlingen op bedrijfsbezoek in de techniek. Gelukkig is er in deze coronaperiode een alternatief bedacht: leerlingen kunnen een ‘virtueel bedrijfsbezoek’ doen en op ieder gewenst moment een kijkje nemen in de keuken van toonaangevende Zeeuwse bedrijven die opereren op de internationale markt.

Deze bedrijven vertegenwoordigen belangrijke Zeeuwse beroepssectoren. Om de leerlingen te laten ontdekken wat deze sectoren inhouden, zijn er lesopdrachten ontwikkeld die hen aanzetten tot verder nadenken: ‘past dit bij mij?’ en ‘wil ik hier meer van weten?’ Gastdocenten staan klaar om leerlingen ook te laten ervaren welke vaardigheden er zoal komen kijken in de technische sector. Deze gastdocenten kunnen eveneens via de website worden uitgenodigd.

Het belang van LOB voor studenten en startende docenten

Bij de Lerarenopleiding van Fontys in Tilburg (Fontys Educatie), vinden ze aandacht voor LOB van cruciaal belang bij het goed opleiden van docenten. William Buys, docent Onderwijskunde en Els van Osch, beiden momenteel werkzaam als docent bij Fontys Educatie, vertellen waarom LOB als onderdeel van het curriculum zo belangrijk is bij het opleiden van docenten en geven tips hoe LOB vorm kan krijgen binnen de opleiding.

Als je een duidelijk plan hebt voor je leven, is de studiekeuze een inkopper. Dat is de gedachte achter Pitstop MBO, een eenjarig programma speciaal voor leerlingen die hun vmbo-diploma hebben, maar nog geen keuze kunnen maken voor een vervolgopleiding. Het belangrijkste vak: IK-ologie.

De oefening uit het programma Pitstop MBO waar leerlingen het meeste van leren?
Lastig kiezen, maar Daniëlle Meijer en René Hendrikx kiezen voor ‘levend Mastermind’, een spel waarbij de studenten in groepen tegen elkaar strijden en onder tijdsdruk lastige opdrachten moeten maken terwijl er knetterharde heavymetalmuziek opstaat. Doel: aan den lijve ervaren wat stress met je doet. ‘Dan zie je hoe verschillend studenten op stress reageren’, legt René Hendrikx uit. ‘Sommigen worden bloedfanatiek, compleet met schreeuwen tegen de andere groep, anderen staan perplex te kijken – ‘Wat gebéurt hier?’ – en nog weer anderen trekken zich terug en verlaten hun groepje.’ ’Een betere illustratie kun je je niet indenken van hoe mensen onder druk terugvallen op het ‘reptielenbrein’, de oerinstincten vluchten, vechten of bevriezen’, vult Daniëlle Meijer aan. ’Vervolgens leggen wij ze uit: als jij dus straks met iemand samenwerkt en diegene staat onder druk, snáp je dat mensen op een van die drie manieren gaan reageren. Omdat ze het echt hebben ervaren, vergeten ze het nooit meer.’

Daniëlle Meijer en René Hendrikx zijn docenten van Pitstop MBO, een programma van een jaar dat de afgelopen twee jaar als pilot draaide bij Gilde Opleidingen in Roermond. Pitstop MBO werd speciaal ontwikkeld voor leerlingen die hun vmbo-diploma hebben, maar niet weten welke vervolgopleiding ze willen kiezen. Tijdens hun Pitstop-tussenjaar volgen ze vijf dagen per week in de ochtend generieke vakken (Nederlands, Engels, sport, keuzedelen) en werken ze in de middag aan hun persoonlijke ontwikkeling, afgewisseld met workshops en bezoeken aan bedrijven. Belangrijke vakken in het middagprogramma zijn ‘IK-ologie’, ‘WIJ – de psychologie van het gunnen’ en ‘Verbaal meesterschap’. Deze vakken zijn gebaseerd op het gedachtengoed van Remco Claassen, management-trainer op het gebied van persoonlijk leiderschap en communicatie.

Wat was de aanleiding om Pitstop MBO te ontwikkelen?

René: ‘Daniëlle en ik waren allebei docent binnen de sector Economie van Gilde Opleidingen, en we zagen vaak dat studenten na een paar maanden al aangaven: “Deze opleiding gaat hem niet worden, want het is niet wat ik dacht”. Als ik vroeg wat ze dan wél wilden, zeiden negen van de tien studenten “Dat weet ik eigenlijk niet”. “Waar ben je goed in?” “Dat weet ik óók niet.” We vonden dat we er iets mee moesten doen.’

Daniëlle: ‘We hadden contact met Remco Claassen, die het idee van een ‘Pitstop’ rond persoonlijk leiderschap ontwikkelde. Hij kreeg tijdens trainingen vaak van managers de vraag waarom de stof die hij behandelt nog nooit in het onderwijs behandeld was. Wij hebben toen de materie van Remco Claassen vertaald naar een eenjarige opleiding voor het mbo.’ René: ‘Mick Wauthers was op dat moment directeur van de sector economie bij Gilde Opleidingen. Hij bood ons de mogelijkheid om tijdens een tweejarige pilot te onderzoeken hoe het programma zich in de praktijk zou bewijzen. In 2019 volgden vijftien studenten de eerste Pitstop MBO, dit studiejaar zijn er twee klassen van negentien studenten. Overigens geeft Remco zelf geen les op Pitstop, maar hij is natuurlijk wel eigenaar en geestelijk vader van het programma.’

Het belangrijkste vak is ‘IK-ologie’. Wat houdt dat precies in?

Daniëlle: ‘IK-ologie is een vak dat echt over ‘ik’ gaat, over de student zelf. Het gaat niet alleen over motieven en kwaliteiten, maar ook over inzicht: wat is mijn gebruiksaanwijzing en waarom functioneer ik zoals ik functioneer? Remco Claassen heeft in zijn Pitstop-programma de belangrijkste inzichten op het gebied van persoonlijk leiderschap samengebracht en gecombineerd in dit vak.’ René: 'IK-ologie bestaat uit drie delen. Eerst het ‘Ik’-verhaal: wie ben ik wat wil ik, wat zijn mijn passies en talenten, hoe zit ik zelf in elkaar? Dan het ‘Wij’-stuk: als je weet wat je stip op de horizon is, hoe kun je dan andere mensen in zetten om je doelen te bereiken? Het derde onderdeel is ‘Verbaal meesterschap’, waarbij de studenten onder meer leren om te spreken met impact, dus op zo’n manier dat mensen écht naar ze luisteren. Dat is lastig, maar we merken dat ze daar op sociaal gebied enorm veel aan hebben.’ Daniëlle: ‘Tijdens een dagdeel IK-ologie ligt de nadruk op doen, we werken zo min mogelijk met vragenlijstjes en geschreven opdrachten. De studenten gaan echt met elkaar aan de slag, ze krijgen inzichten doordat ze samen dingen ervaren.’

IK-ologie gaat dus verder dan LOB?

Daniëlle: ‘Het heeft wel veel raakvlakken, maar het is niet helemaal hetzelfde. Alle dingen die je bij LOB doet, zitten er bij ons wel in. ‘IK-ologie’ gaat over motieven- en kwaliteitenreflectie. ‘WIJ’ gaat erg over netwerken en over hoe je anderen in kunt zetten om je ambities waar te maken. De loopbaan- en werkexploratie zit in de stages en de bezoeken aan opleidingen en bedrijven. Maar bij IK-ologie krijgen de studenten daarnaast ook alle managementtools om de regie te pakken over hun eigen leven. We behandelen bijvoorbeeld ook de inzichten van Robert Cialdini, de ‘zeven gewoonten’ van Stephen Covey en het ‘begin met waarom’ van Simon Sinek. Dat is ook wat dit programma zo bijzonder maakt. Normaalgesproken moet je eerst een burn-out krijgen, of een zescijferig salaris verdienen om echt iets te leren over persoonlijk leiderschap. Wij leren de studenten dat nú al en daar hebben ze de rest van hun leven profijt van.’

In het eerste jaar hadden jullie 15 studenten en in tweede jaar meteen 38. Dat ging snel!

Daniëlle: ‘Het probleem van studenten die moeite hebben met hun studiekeuze is redelijk huge.’ René: ‘Dit was zonder reclame te maken. De angst van Gilde Opleidingen was: als je het meteen helemaal open gaat gooien, heb je straks acht klassen gevuld. Dan krijg je ook studenten die denken: “Ik ga daar een jaar zitten en lekker niks doen”.’ Daniëlle: ‘Zo werkt het niet, dat maken we van tevoren ook wel duidelijk. We voeren met alle studenten intake-gesprekken, met de ouders erbij. Daarin geven we aan dat er hier flinke eisen gesteld worden. Als studenten op zoek zijn naar een chilljaar, moeten ze niet bij ons komen. Het is hier iedere dag een feestje, maar wel een ‘hard werken’-feestje.’ René: ‘Het draait om persoonlijke groei, dus ze lopen ook tegen dingen aan die niet altijd prettig zijn en die ze wel moeten veranderen. Ze worden continu aangesproken op gedrag dat in onze ogen anders zou moeten. Altijd een weerwoord hebben, bijvoorbeeld. Er zijn studenten die altijd “Ja maar” zeggen, tegen ons of collega-studenten. We behandelen dan de theorie daarover en we spreken ze erop aan.’

Bij Pitstop moeten studenten dus best hard werken. Hoe zit het met de motivatie?

René: ‘Het belangrijkste is dat ze een plan maken voor hun leven. Als studenten dan ook nog een studierichting hebben gevonden die echt bij ze past, gaan ze echt ‘aan’. Een voorbeeld: Pitstop is bedoeld voor leerlingen van vmbo-kader en tl, maar we hadden vorig jaar twee jongens van basis die dit programma zó graag wilden volgen, dat we ze toch hebben toegelaten – het was niet voor niets een pilot. Een van die jongens besloot tijdens Pitstop dat hij de sportkant op wilde, een niveau 4-opleiding. Dat ging eigenlijk niet, maar hij mocht toch bij de opleiding op gesprek komen en dat ging zó goed dat hij werd toegelaten, op de capaciteitstest scoorde hij bovengemiddeld. Hij is tijdens Pitstop hard gaan werken aan rekenen en Nederlands. Hij heeft zijn richting bepaald, hij heeft z’n focus. Hij weet dat hij rekenen moet halen om die opleiding te volgen, dus hij werkt er keihard voor.’

Pitstop MBO is een tussenjaar, maar leerlingen volgen wel generieke vakken. Hoe is daarna de aansluiting bij vervolgopleidingen?

René: ‘Als studenten hard werken, mogen ze bij ons gewoon verder met de stof van de generieke vakken. Dat motiveert zo dat ze soms echt snel door de stof gaan. Ik denk dat over vier jaar de Pit-stop-studenten in veel gevallen kunnen instromen in het tweede jaar van een opleiding. Soms gebeurt dat nu al: een studente van vorig jaar had tijdens Pitstop rekenen en Nederlands al op het hoogste niveau afgerond, dus zij gaat nu de opleiding voor onderwijsassistente in 2,5 jaar doen, in plaats van in 3,5 jaar. Maar nog niet alle opleidingen zijn al zover. In dat geval starten studenten na Pitstop gewoon in het eerste jaar van de opleiding, en krijgen dan bijvoorbeeld in plaats van rekenen extra opdrachten. Tegen ouders en studenten zeggen we: “Hou er rekening mee dat je na Pitstop gewoon instroomt in het eerste jaar van je opleiding. Alles wat je inhaalt, is meegenomen”.

Hoe reageren ouders daarop? Het kost toch een extra jaar.

René: ‘We hebben nog geen ouder gehad die daar moeite mee had. Integendeel. Elke ouder zegt: “Geweldig! Laat ‘m maar lekker groeien, zich ontwikkelen en z’n richting bepalen, dan fluit-ie dadelijk door alles heen en heeft er z’n hele leven plezier van.” Ze zien tijdens Pitstop ook dat hun kind er sterker uit komt.

Dat zien wij hier ook voor onze ogen gebeuren. We hadden in het eerste jaar een student die op de middelbare school altijd spijbelde en problemen had, maar die door Pitstop echt z’n richting en z’n vervolgopleiding heeft gevonden. Hij vindt school nu leuk. Hij heeft nooit meer ruzie met zijn ouders, hij heeft een bijbaantje, een nieuwe vriendin… Hij is echt ‘aangegaan’. Nog een voorbeeld: we hadden een jongen in de Pitstop-groep die best moeite had met sociale vaardigheden, en zijn moeder vroeg me na een tijdje: “Wat heb je met mijn zoon gedaan? Hij begint te práten, over de opleiding en over wat-ie wil!” Dat soort verhalen, daar krijg je kippenvel van.’

Na dit jaar gaat Pitstop MBO een vaste richting worden op Gilde Opleidingen. Hoe gaat het verder en wat is jullie ambitie?

Daniëlle: ‘Uiteindelijk willen we met dit programma Nederland veroveren. Er zijn al veel scholen die belangstelling hebben. Als Remco Claassen ergens op een podium zijn verhaal heeft gedaan, stroomt meteen onze LinkedIn vol. Het gaat echt snel!’ René: ‘We willen om te beginnen in iedere provincie een of twee mbo’s vinden waar we Pitstop MBO kunnen opzetten, zodat studenten door heel Nederland dit tussenjaar kunnen doen. Er worden al gesprekken gevoerd om mensen op te gaan leiden in het gedachtengoed van Remco Claassen en IK-ologie. De docenten die Pitstop MBO mogen gaan geven, krijgen vervolgens een gedegen opleiding, deels van Remco en deels van ons, om de kwaliteit te waarborgen.’ Daniëlle: ‘Er is al een format voor hoe we het willen gaan inrichten. Als een school zegt: “We willen graag én we hebben docenten om op te leiden”, dan kan er vrij snel gestart worden.’ René: ‘Daarnaast is er belangstelling om een deel van het programma als keuzedeel op te nemen in het curriculum van het mbo, zodat ook studenten van andere opleidingen het kunnen volgen. Met een tal hbo- en vo-scholen scholen voeren we gesprekken om te kijken hoe we Pitstop zouden kunnen inpassen in die onderwijsvormen. Het vak IK-ologie betekent zoveel voor je persoonlijke ontwikkeling en voor hoe je levensdoelen gaat bereiken. We gunnen het iedere student in Nederland!’

Tekst Anne Wesseling
Fotografie Hetty van Oijen

Live talkshow over de overstap naar het hbo

Neem de spanning bij studiekiezers weg door ze te laten zien en horen hoe studenten hun eigen studiekeuze hebben ervaren en wat ze zelf lastig vonden bij het maken van keuzes. Kortom; dat studiekiezers zich geen zorgen hoeven te maken en dat het (meestal) goed komt!

Om aankomend studenten ondanks Corona toch goed voor te lichten over de opleidingen waaruit zij kunnen kiezen, heeft Hogeschool Inholland tijdens de open dagen op meerdere locaties talkshows georganiseerd. In dit praktijkvoorbeeld gaan we uit van de locatie Haarlem omdat zij de eersten waren die zijn gestart met dit idee, zij gaven de talkshow de titel ‘Inholland Haarlem Live!’

Tijdens deze talkshow vond er een Tafelgesprek plaats met studenten van verschillende opleidingen. Per domein zaten vier studenten aan tafel die het gesprek aan gingen met in dit geval alumnus Donny Keizer. In het gesprek kwamen de meest uiteenlopende onderwerpen naar voren, zoals bijvoorbeeld: studiekeuze, de overstap van vo/mbo naar hbo, studieverenigingen en nog veel meer.  

Een projectplan om SLB (met succes) te verbeteren

MBO Rijnland heeft voor alle teams een duidelijke omschrijving voor de uitvoering van de Studieloopbaanbegeleiding (SLB). Binnen het team Elektro (MTEC6) verliep de uitvoering hiervan echter niet naar wens. In de afgelopen jaren werden verschillende pogingen gedaan om dit te verbeteren, maar zonder al te veel succes. Bij de studenten van de opleiding was sprake van een redelijk hoge uitval, veel verzuim en vrij lage rendementen. Bij het team leefde de wens én de urgentie om de SLB te verbeteren.

Onder leiding van projectbureau Over/Nieuw (Home - Overnieuw) ontwikkelde het team zelf een projectplan aan de hand van de wensen en behoeften van de studenten. Het doel van het projectplan was duidelijk en ambitieus: ‘alle studenten van MTEC6 worden goed begeleid!’.

Hoe maak je van een stage een echte LOB-stage? Vooral door buiten de kaders te kijken, zegt Cristel van Doorn van het Stagebureau in Meppel. Kies voor een stage dus in elk geval een nieuwe omgeving, niet de plek waar de leerling al een bijbaantje heeft. Dat is misschien niet de gemakkelijkste optie en soms schuurt dat. ‘Maar is het zó waardevol.’

Een leerlinge met het profiel Zorg & Welzijn kon wegens corona moeilijk een stage vinden, en ging uiteindelijk stage lopen op een melkveebedrijf. Je zou denken: dat past niet. Maar volgens de boerin die de leerlinge zou begeleiden, paste het juist prima. ‘Als ze hier met de kalfjes werkt, moet ze die de fles geven, ze moet zorgen voor de medicatie en de gezondheid monitoren. Dat is óók zorg!’

Het is een voorbeeld dat Cristel van Doorn, hoofd van het Stagebureau in Meppel, gebruikt om aan te geven dat stages buiten de geijkte kaders heel waardevol kunnen zijn. ’Deze stage was zelfs zo’n succes dat de leerlinge nu denkt aan een vervolgopleiding op het gebied van veehouderij.’

Cristel van Doorn is hoofd van het Stagebureau in Meppel. Het Stagebureau is onderdeel van Stad en Esch, een scholengemeenschap met ruim 2000 leerlingen verdeeld over vier scholen voor vmbo, praktijkonderwijs, vso, havo en vwo. De stages variëren van een schaduwstage in het eerste jaar tot en met beroepsgerichte stages van twee dagen per week waarna leerlingen doorstromen naar een baan. De drie medewerkers van het Stagebureau onderhouden onder meer de contacten met ruim 800 bedrijven waar leerlingen stages lopen en regelen de stagecontracten. ‘Het Stagebureau ontzorgt’, zegt Cristel van Doorn. ‘Daarnaast regelen we ook gastlessen en excursies, letten we op de verbinding met LOB en zetten we projecten op.’

Wat is eigenlijk een goede stage, als je het vanuit LOB bekijkt?

’Eigenlijk is een stage al heel gauw goed. Omdat kinderen nog niet zoveel referentiekaders hebben, is vrijwel elke ervaring nieuw. Ook als de stage niet leuk is, of niet goed gaat, leer je in elk geval wat níet bij je past, dus vanuit LOB gezien is het dan een hele goede stage. Waar we hier vooral naar streven, is dat de stage de blik van de leerling verruimt. Dus wil een leerling stage lopen bij de supermarkt van zijn zaterdagbaantje, dan zegt een docent toch: ‘Je mag daar best heen als je het kunt motiveren, maar als je daar al werkt, is het handiger als je dan bij een ándere supermarkt je stage gaat lopen’. Dat roept soms weerstand op want het is niet de gemakkelijkste weg, het schuurt en het wringt. Maar je helpt ze ook om boven zichzelf uit te stijgen en dat is zo waardevol.’

Een stage hoeft niet per se aan te sluiten bij het profiel?

‘Nee, dat hoeft niet per se. We hebben nu bijvoorbeeld een leerling Mobiliteit die stage loopt bij een herenmodezaak. Prima! De stage is er voor LOB, en als je weet dat je niet verder wilt in de motor-techniek, dan moet je een stage kunnen lopen in een ander vakgebied om te onderzoeken of dat beter bij je past. Overigens sprak ik een PIE-docent die zei: ‘Ik vind dat mijn leerlingen hun eerste stage in elk geval wel in de richting PIE moeten doen’. Daar heeft hij een punt, want je moet toch eerst ontdekken of het inderdaad iets voor je is of niet. Ik vind het leuk dat we dit soort gesprekken voeren. Het geeft ook een ontwikkeling aan: een paar jaar geleden was een stage buiten het profiel nog niet bespreekbaar geweest.’

Het Stagebureau ging vier jaar geleden van start. Hoe reageerden docenten erop dat jullie een deel van de taken overnamen?

‘In eerste instantie was er weerstand. Veel docenten vinden een stage regelen juist léuk, en nu was er ineens iemand die het anders deed en beter wist. Maar inmiddels is die weerstand wel weg, want docenten merken dat ik helemaal niets overneem, ik ben er voor de ondersteuning. Ik schrijf de brieven, regel de stage-contracten en zorg dat de stageboekjes er goed uitzien. Ik faciliteer en informeer en ik kan helpen om LOB op een hoger plan te brengen, bijvoorbeeld door te zorgen dat leerlingen van verschillende profielen in hun stageboekjes vergelijkbare opdrachten krijgen, die volgens dezelfde normen worden beoordeeld.

Maar de uitvoering en begeleiding van de stages ligt nog steeds bij de docenten. De rol van de mentor/coach ligt in de voorbespreking: wat ga je doen, waarom? En in het samen reflecteren: wat vond je leuk en wat niet? Daarmee verbind je de stage met LOB.’

Jullie werken met het CRM-systeem Teamspot. Hoe bevalt dat?

‘Teamspot is voor ons echt de rode draad. De leerlingen kunnen inloggen, ze vinden er bedrijven waar ze stage kunnen lopen, maar ook lesmateriaal. Wat ik vooral fijn vind aan Teamspot, is dat je het langzaam uit kunt bouwen. Teamspot had aanvankelijk een beperkte functionaliteit, dat is inmiddels enorm uitgebreid. De procedures zijn bijvoorbeeld gestroomlijnd: als een stage is goedgekeurd, wordt er automatisch een stagecontract gegenereerd.

We hebben inmiddels ook icoontjes voor de loopbaancompetenties bij de opdrachten gezet, zodat leerlingen zien wat de link is met de vijf loopbaancompetenties van Marinka Kuijpers. Leerlingen kunnen nu ook filmpjes toevoegen en als de stageboekjes klaar zijn, kunnen ze die uploaden in hun LOB-dossier. Het implementeren van het CRM-systeem was in het begin een uitdaging, maar we hebben er nu veel plezier van. We hebben een database met 800 bedrijven waar leerlingen de afgelopen vier jaar stage hebben gelopen, en heel belangrijk: alle gegevens zijn up-to-date. Onze STO-bedrijven zitten er bijvoorbeeld ook in, met de contactpersonen en de activiteiten of gastlessen die ze kunnen verzorgen. We zijn nu een keuzemodule ‘Maritiem’ aan het ontwikkelen, en in ons systeem kan ik snel en gemakkelijk en aantal bedrijven zoeken die daarbij passen. Geweldig, echt zo fijn!’

Het Stagebureau bestaat nu vier jaar. Wat is het belangrijkste dat je hebt geleerd?

‘Dat je hele grote stappen kunt zetten als je gewoon begint. Ga van start met een klein clubje enthousiaste mensen, dan kun je daarna gaandeweg uitbreiden en verbeteren. Het voordeel is dat je veel sneller kunt werken dan wanneer alles eerst uitgebreid door het management beoordeeld en goedgekeurd moet worden.

Die aanpak past ook bij de visie van Stad en Esch. We werken met zelfsturende teams en er is veel ruimte voor eigen initiatief en ideeën. ‘De zeven eigenschappen van effectief leiderschap’, van Steven Covey, hebben we hier omarmd: proactief zijn, werk met het doel in gedachten. We bedenken iets en dan gaan we het dóen. En dan voeren we stapje voor stapje verbeteringen door. Zo worden bijvoorbeeld de Stageboekjes elk jaar beter. Dit jaar zijn er ook Stageboekjes voor de havo en het valt me op dat de havo-docenten heel kritisch zijn op het taalgebruik in de opdrachten. Daar komt weer een nieuwe verbeteringsslag uit voort, zo houden we elkaar scherp.’

Geldt dat ook voor de projecten die jullie vanuit het Stagebureau opzetten?

‘Zeker! Ik heb dit schooljaar bijvoorbeeld de cyclus ‘Solliciteren kun je leren’ ontwikkeld, samen met een van onze docenten Nederlands. Het is een serie lessen voor de derde klassen vmbo, waarbij leerlingen onder meer op een fictieve vacature solliciteren. Ze schrijven een sollicitatiebrief en voeren via Zoom een sollicitatiegesprek. We hadden mensen uit ons netwerk erbij betrokken, zodat de leerlingen echt in een realistische setting konden oefenen.

Ook hier was onze aanpak: bedenken, snel beginnen, en gaandeweg verbeteren. We begonnen met 100 leerlingen en 25 begeleiders en we hebben van tevoren duidelijk gezegd: ‘Dit is de eerste keer dat we dit doen, dus misschien gaan er dingen niet helemaal goed, we zijn blij met jullie feedback!’ Op zo’n manier is het niet erg als het niet meteen vlekkeloos verloopt. Maar het was echt een succes, de reacties waren heel positief. Een moeder vertelde: ‘Mijn zoon is niet zo’n prater dus hij was zó zenuwachtig voor het sollicitatiegesprek, maar hij heeft wel een uur gezoomd en hij had een tien voor zijn gesprek, hij was zo blij!’ Het leuke is dat deze leerling had gesproken met een student HRM, die op deze manier ook kon oefenen met het voeren van een sollicitatiegesprek. Ik wil nu graag dat alle leerlingen in de derde dit vak kunnen volgen, ook op de havo en het vwo. Daarvoor moeten we opschalen. Dat kan bijvoorbeeld door samen te werken met een opleiding HRM. Dan heb je een hartstikke mooie win-winsituatie, want de studenten kunnen dan oefenen met het voeren van sollicitatiegesprekken. Ik heb net een mailtje gestuurd naar de Regiocampus, de bemiddelaar tussen bedrijfsleven en onderwijs, om dit groter te maken.’

Wat zijn verder jullie plannen voor de toekomst?

‘We streven ernaar dat binnenkort ook vwo-leerlingen een stage gaan lopen. We willen meer gaan samenwerken met andere scholen, ook vanuit het programma Sterk Techniekonderwijs. Daarnaast willen we de gastlessen en excursies verder professionaliseren en ook de professionalisering van docenten blijft belangrijk, bijvoorbeeld als het gaat om de LOB-cyclus en het voeren van LOB-gesprekken. Het is ook een cultuurverandering, dat gaat niet zo snel, je moet het de organisatie indruppelen. Maar ook hier geldt: het beste is om gewoon te beginnen, met elkaar in gesprek te gaan en te zorgen voor mooie voorbeelden. En dan gaandeweg verbeteren.’

Nog een laatste vraag: klopt het dat bij jullie de leraren voor LOB ook stage lopen?

‘Ja, een keer per twee jaar lopen onze docenten een dag stage. Dat mag bij een andere school zijn of bij een bedrijf. Voor die stages geldt hetzelfde als voor de leerlingen: het doel is om je horizon te verbreden. Ik vind het mooi dat dezelfde visie erachter zit niet alleen de leerlingen, maar óók de docenten worden gestimuleerd om zich in de breedte te ontwikkelen!’

Tekst Anne Wesseling
Fotografie Hetty van Oijen

Een praktische handreiking

Het maken van loopbaankeuzes voor jongeren met ASS is niet zelden een uitputtend proces dat gepaard gaat met gevoelens van angst en spanning. Hoe kun je deze jongeren het best ondersteunen?

Hoewel jongeren met een autismespectrumstoornis (ASS) over specifieke talenten beschikken, lopen zij in hun schoolloopbaan vaak tegen belemmeringen op. Passende begeleiding bij de loopbaanoriëntatie van deze leerlingen zal de kans op succes in de vervolgopleiding vergroten. De Hogeschool van Amsterdam ontwikkelde een handreiking voor loopbaanbegeleiders uit het voortgezet, middelbaar en hoger onderwijs om leerlingen met ASS te ondersteunen in de oriëntatie op een vervolgopleiding.
Aan de hand van de vijf loopbaancompetenties van Marinka Kuipers worden in de handreiking tips gegeven voor loopbaanbegeleiders van jongeren met ASS.

De Handreiking Loopbaanbegeleiding voor leerlingen met ASS geeft inzicht in wat ASS is, hoe het invloed heeft op de loopbaanoriëntatie en geeft praktische tips om hier als begeleider mee om te gaan. De handreiking kwam tot stand na gesprekken met loopbaanbegeleiders en ASS-experts.

Een realistisch beeld van het hbo door het delen van ervaringen

De overstap van het voortgezet onderwijs of mbo naar het hbo is best spannend. Leerlingen en mbo-studenten hebben er vaak veel vragen over: Wat mag je verwachten? Hoe ziet het hbo eruit? Welke vakken krijg je? Hoeveel tijd kost het?

Om deze drempel naar het hbo te verlagen organiseert het projectteam Student in de Klas van de Hogeschool van Amsterdam (HvA) jaarlijks zo’n 70 gastlessen. De gastlessen worden gegeven aan de 4e en 5e klas van de havo en het voorlaatste en laatste jaar op het mbo. Deze lessen worden niet gegeven door docenten, maar door studenten. Tijdens de gastlessen vertellen de studenten hoe zij het hbo en de overstap hiernaartoe hebben ervaren.

Docenten mbo en hbo leren van elkaar

Het project docentuitwisseling zorgt voor verbinding tussen het ROC Nijmegen en de HAN, met als doel om samen te werken aan een verbeterde doorstroom naar het hbo.  De docentuitwisseling draagt bij aan de groei en ontwikkeling van kennis, vaardigheden en overtuigingen van docenten en biedt een platform voor docenten van het hbo om het onderwijs op het mbo te ervaren, hierover in gesprek te gaan en informatie uit te wisselen.

Decaan/LOB-coördinator Mayke de Jong Florisse kreeg net een mailtje van iemand van het Maritiem College in Vlissingen: ‘Wij willen best wel eens een vakles wiskunde bij jullie geven, om uit te leggen hoe je met een zeekaart kunt navigeren.’ Een aanbod waar ze blij van wordt, want het is precies een voorbeeld van waar het volgens haar bij LOB om gaat: de leerlingen een idee geven van hoe de kennis die ze op school opdoen écht van pas komt in de praktijk. Niet alleen tijdens de lessen over LOB, maar in alle lessen, dus ook bij wiskunde. ’Zo’n praktische les is leuk voor de docent wiskunde, maar natuurlijk vooral voor de leerlingen,’ zegt ze. ‘Op deze manier gaat de stof leven.’

LOB is dus niet alleen een zaak voor decanen en mentoren?

‘Het doel is dat LOB vanaf leerjaar één ondersteund wordt. Dat lukt niet als een decaan of mentor het in z’n eentje doet, je hebt iedereen in de organisatie nodig. Op alle niveaus en in alle lessen kun je de praktijk meer de school in halen, en de nadruk meer leggen op ‘leren door ervaren’. Het is ook helemaal niet zo ingewikkeld. Vaak zijn de opdrachten er al, en hoef je ze alleen te herschrijven om er een LOB-perspectief in te brengen. Moeten de leerlingen bij Engels of Frans een zakelijke mail schrijven? Maak er dan bijvoorbeeld van dat de leerling stage wil lopen bij een bedrijf. Of koppel de opdracht aan een bezoek aan een camping, waar veel Duits gesproken wordt. De kennis koppelen aan een praktische situatie, dat gaat eigenlijk om een verandering van mindset.’

Hoe krijg je alle docenten daarin mee?

‘Dat ‘omdenken’ is in het begin best lastig. Je wilt ook niet dat collega-docenten het gevoel hebben dat ze iets opgelegd krijgen, dat dit weer iets is dat móet. De insteek is juist positief: ‘Je dóet al veel, het is alleen even een vertaalslag om te maken. Je kunt eruit filteren wat goed werkt voor jezelf, maar ook voor de leerlingen’.

Die positieve insteek is belangrijk, want hebt het draagvlak onder alle docenten wel echt nodig. De leerlingen krijgen het vak LOB en de verantwoordelijkheid voor de LOB-leerlijn ligt bij de vakdocent. Maar als de mentor LOB niks vindt, krijg je de leerlingen ook niet mee. In het begin is denk ik een derde van de docenten meteen enthousiast is over LOB, en op den duur is dat twee derde. Een aantal leraren zal er misschien nooit enthousiast over worden, maar op termijn worden die wel meegenomen door de rest.

Je moet dus best een lange adem hebben. Daarom is het ook zo belangrijk dat je wat je als decaan doet, in de visie van de school past. Dat je gesteund voelt en dat je de tijd krijgt om het LOB-programma uit te rollen. Hier op school wordt het belang van LOB gelukkig heel erg gezien: de directie steunt mij en het LOB-beleid wordt schoolbreed opgepakt. Ook mijn collega’s van havo en vwo zijn er actief mee bezig, en waar mogelijk werken we nauw samen. Dat is zó belangrijk. Je krijgt alleen dingen voor elkaar door het samen te doen.’

Hoe betrekken jullie de ouders bij LOB?

‘Ouderbetrokkenheid is echt een onderdeel van LOB. Op de LOB-website staan ook opdrachten waarbij de ouders meedoen, bijvoorbeeld bij opdrachten waarin leerlingen ontdekken wat voor soorten vervolgopleidingen er zijn.

De ouderavonden zijn bij ons ook altijd samen met de kinderen. Zo’n driehoeksgesprek is per leerjaar anders, we behandelen andere vragen en de leerlingen bereiden die vragen thuis voor, samen met hun ouders. Het is gekoppeld aan opdrachten in de LOB-website: hoe gaat het met de leerling? Wat gaat goed, wat is nog moeilijk? Waarmee zouden we kunnen helpen? Die voorbereiding hoort echt bij LOB. Pas daarná heb je het gesprek.

Wat trouwen ook echt bij LOB hoort, is dat je na altijd na afloop altijd zegt: hoe is het gegaan, welke afspraken zijn gemaakt? Zodat je daar bij een volgend gesprek weer op in kunt gaan.’

Jullie hebben het profielwerkstuk gekoppeld aan LOB-opdrachten. Hoe ziet dat er precies uit?

‘De leerlingen maken om te beginnen een loopbaanblog. Daarmee beginnen ze al in leerjaar 1. Het loopbaanblog is gekoppeld aan de loopbaancompetenties. Er komt bijvoorbeeld aan de orde: wie ben ik, wat wordt mijn vervolgstap, waar wil ik zijn over vijf jaar, welke meeloopdagen heb ik bijgewoond? Dat loopbaanblog is onderdeel van het profielwerkstuk dat de leerlingen maken in leerjaar drie en vier. Dat profielwerkstuk bevat onder meer ook de uitslagen van de interessetest en een sterkte/zwakte analyse en de leerlingen maken een presentatie over zichzelf, in de vorm van een YouTube-filmpje waarin ze laten zien wie ze zijn, welke ervaringen ze hebben en wat hun motivatie is voor hun vervolgopleiding. Het profielwerkstuk bevat ook een verslag van een gesprek met een beroepsbeoefenaar, en een motivatiebrief, die ook meetelt als opdracht voor het vak Nederlands. Er zitten opdrachten in voor de intake van het mbo, en ook een evaluatieopdracht over hoe de leerling het maken van het profielwerkstuk heeft ervaren.

De afronding van het profielwerkstuk is een voorwaarde om examen te kunnen doen. Het is ook het uitgangspunt bij het intakegesprek voor een vervolgopleiding. De intakers gebruiken bijvoorbeeld het loopbaanblog om met de leerlingen over de vervolgstappen te praten.’

Alle vo- en mbo-scholen in Zeeland werken met hetzelfde LOB-programma, Intergrip. Wat is het voordeel?

‘Zo’n LOB-programma is natuurlijk een middel, geen doel, maar het is wel helpend. We willen dat alle middelen op één plek staan, zodat er ook voor de kinderen een overzicht is. Via de site kan ik een loopbaangesprek inplannen, de leerling kan ook zelf een gesprek met mij inplannen. Je kunt er aan de hand van vragen gesprekken voorbereiden en achteraf verslagen vastleggen. Het voordeel van de samenwerking is dat we nu met z’n allen de site kunnen verbeteren en dat alle scholen opdrachten kunnen aanleveren voor de opdrachtenbank.

Het is ook heel fijn om samen op te trekken met de mbo-opleidingen. Bijvoorbeeld bij meeloopdagen. Leerlingen krijgen eerst een LOB-opdracht: welke beroepen zijn er, welke competenties heb je daarvoor nodig en welke opleidingen kun je daarvoor volgen? Aan de hand van die opdracht leiden we de leerlingen eigenlijk naar een keuze voor een opleiding waar ze graag een dag mee willen lopen. Vervolgens kunnen ze zich ook via de LOB-site rechtstreeks inschrijven voor een meeloopdag op een van de Zeeuwse mbo-scholen. Ze krijgen dan automatisch een aantal daaraan gekoppelde LOB-opdrachten. Ze schrijven bijvoorbeeld een zakelijke e-mail: ‘Ik wil bij u graag een meeloopdag meemaken, is dat mogelijk?’ Vooraf krijgen leerlingen de opdracht alvast de website van de opleiding te bekijken, en om tien vragen te bedenken die ze tijdens de meeloopdag kunnen stellen aan studenten en docenten. Na afloop is er ook een reflectieopdracht. Nu maak ik die opdrachten nog vanuit de school, de bedoeling is dat de mbo-opleidingen ook opdrachten aan gaan leveren; zij weten natuurlijk het beste welke competenties ze verwachten van hun toekomstige studenten.

De site geeft trouwens ook voor mij veel overzicht, dat is prettig. Bij ons heeft, zie ik, al 97% van de leerlingen een keuze voor een vervolgstudie ingevuld, drie zijn in behandeling. Je zou het tussen scholen bijna als een soort wedstrijdje kunnen gaan zien, misschien is het een extra stimulans om goed te monitoren.’

Zo’n netwerk in de provincie Zeeland opbouwen, dat is best een klus!

‘Zeker. Nu moet ik zeggen: het is voor ons relatief gemakkelijk. We hebben in de hele regio te maken met dertien vmbo- en mbo-scholen, in een regio als Rotterdam of Den Haag zal het lastiger zijn. Evengoed is het best een hele weg geweest. Dat is gelukt doordat we het samen hebben gedaan, en dankzij Bianca van der Meijden, zij werkt nu voor het Expertisepunt LOB. Bianca is een echte netwerker. Scalda en het Expertisepunt LOB faciliteren haar. We werken veel samen met Iris Verbruggen van Scalda, die tussenpersoon is voor Intergrip. Daarnaast zijn er werkgroepen van decanen, bijvoorbeeld over de warme overdracht – wat vooral belangrijk is voor kwetsbare leerlingen. De Zeeuwse vmbo- en mbo-scholen hebben ook samen de student journey in kaart gebracht. Het was een initiatief van Scalda, met het doel om de activiteiten meer op elkaar af te stemmen.’

Die student journey, wat houdt die precies in?

‘In de student journey staat wat we aan LOB-activiteiten en opdrachten aanbieden en hoe dat aansluit op waar de leerlingen op dat moment mee bezig zijn. We brengen de hele route van de leerlingen in kaart, met de LOB-activiteiten: wie biedt wat aan, met welk doel, en doen we het op de juiste plek, in welk leerjaar?

Om zo’n student journey te maken, moet je denken in het belang van de leerling op een bepaalde leeftijd. Als je van het vmbo wilt doorstromen naar de havo, wat voor competenties heb je dan nodig? Als je vanaf mavo 2 naar kader 3 wilt: welke profielen zijn er? Dat soort opdrachten wil je aanbieden op momenten dat leerlingen ermee te maken hebben.

Bijvoorbeeld ook bij de profielkeuze. Leerlingen gaan al in de tweede klas naar een meeloopdag. Ze moeten dan eigenlijk al kiezen voor een meeloopdag, bijvoorbeeld verpleegkunde, terwijl ze nog niet eens weten welke profielen ze in de derde kunnen kiezen. Daarom heb ik opdrachten gemaakt naar aanleiding van de website KiesMBO.nl, zodat de leerlingen in de tweede eerst rustig kunnen rondsnuffelen en, bijvoorbeeld, ontdekken dat je na de mavo een mbo-niveau 4 opleiding kunt doen.’

Wat wordt in Zeeland de volgende stap?

‘We zijn nu ook bezig Zeeuwsbreed speeddates op te zetten, waarbij mbo-leerlingen op een vaste dag in het jaar op bezoek bij hun oude vo-school, om voorlichting te geven over hun opleiding aan leerlingen die een vervolgopleiding gaan kiezen. Daar willen we een gezamenlijk evenement van maken.

Verder willen we ons meer gaan richten op de samenwerken met bedrijven. De mbo-student blijft na de studie meestal in Zeeland wonen, en Zeeland is daar ook bij gebaat, vanwege de werkgelegenheid. Daarom willen we binnen LOB meer gaan inzoomen op de regionale werkgelegenheid. De sector maritiem is bijvoorbeeld echt een verbindende factor in Zeeland, met de visserij en de loodsboten. Maar ook in de sectoren groen en technologie zijn veel banen. Er zijn straks gigantisch veel mensen nodig om windmolenparken op zee aan te leggen, daar start binnenkort een mbo-opleiding voor.’

Best een leuk vak, decaan en LOB-coördinator!

‘Ik vind het het mooiste vak dat er is. De functienaam is natuurlijk van oorsprong ‘decaan’, maar sinds de invoering van LOB ben ik me meer LOB-coördinator gaan voelen. Ik ben trouwens ook nog steeds mentor en gymleraar. Er zijn raakvlakken: je ziet een kind voor wie het is en wat het kan. Je kunt leerlingen daardoor ook helpen, als ze niet lekker in hun vel zitten en niks leuk vinden. Door het om te draaien: wat vind je wél leuk? Wat heb je nodig? Je ziet leerlingen soms in hun onhandigheid, maar je ziet ze ook groeien. Een leerling die heel graag archeoloog wil worden en die aardrijkskunde stom vindt, raakt intrinsiek gemotiveerd als hij ziet dat aardrijkskunde nuttig en belangrijk is voor wat hij later wil gaan doen. Dát vuurtje, dat moeten we met z’n allen aan krijgen.’

Tekst Anne Wesseling
Fotografie Hetty van Oijen

Oriëntatie op studie en beroep in de vakles

In alle examenprogramma’s voor havo en vwo is oriëntatie op studie en beroep op de een of andere manier opgenomen, meestal in domein C of F. Opvallend genoeg kent dit domein vaak geen inhoudelijke omschrijving waarin leerdoelen zijn geformuleerd waaraan leerlingen moeten voldoen. Docenten weten vaak niet wat ze aan moeten met dit domein of denken dat het invulling geven hieraan thuishoort bij de decaan.

Een groep Teachers in Residence (Faculteit der Letteren) vanuit de Radboud Universiteit vond dat het ook anders kan en schreef een mooie en praktische publicatie waarmee ze willen laten zien dat docenten ambassadeurs zijn van hun vak en een grotere rol kunnen spelen in de begeleiding van hun leerlingen bij het kiezen van de juiste studie. De publicatie geeft ook inspiratie voor andere vakken op het vwo én op de havo.

Van eerste contact tot je thuis voelen

Bij diverse hogescholen maakt men gebruik van de College Coins app als hulpmiddel voor onboarding in het onderwijs. Onboarding is een term die is komen overwaaien uit het bedrijfsleven. Het is een inwerktraject met als doel een nieuwe medewerker goed te laten landen in een organisatie om snel en productief aan de slag te gaan.

Binnen het onderwijs kan men ook spreken van onboarding. Als school wil je immers dat studenten zich verbonden voelen met hun opleiding en medestudenten. Een goed onboardingsproces leidt tot betrokken en gemotiveerde studenten die goede resultaten behalen. Daarnaast draagt het bij aan het verminderen van vroegtijdige uitval.

Een flyer met informatie over kansen en mogelijkheden

Het Jongerenpunt, het Werkgeverspunt Groot-Amsterdam en de Sociaal Werkkoepel Amsterdam hebben samen een flyer gemaakt voor jongeren met een opleiding t/m niveau mbo 2. Doel is om deze jongeren bewust te maken van beroepsrichtingen waarmee ze goede baankansen hebben. De flyer geeft een mooi en duidelijk een overzicht van beroepen met goede baankansen in Amsterdam en omgeving.

Jongeren kunnen in de flyer lezen wat ze moeten kunnen voor deze beroepen en wat ze ongeveer gaan verdienen. Ook worden beroepen genoemd waarmee jongeren juist weinig perspectief op een baan hebben en krijgen ze informatie over beroepen waarvoor ze moeten doorleren op een hoger niveau (mbo 3) zoals bijvoorbeeld sportleraar of medewerker in de kinderopvang.

Naast de vaardigheden die jongeren nodig hebben voor bepaalde beroepen, kunnen ze in de flyer ook lezen wat werkgevers verder belangrijk vinden zoals bijvoorbeeld betrouwbaar zijn, lichamelijk fit zijn of handig zijn met ICT én krijgen de jongeren allerlei tips, hulpvragen, linkjes en adressen om zoveel mogelijk te weten te komen over de regionale arbeidsmarkt en de kansen die zij daarbij hebben.

Actieve verkenners en volgzame afwachters

Hoe zorgen we ervoor dat een leerling uiteindelijk op de beste plek terecht komt bij de overstap van het vo naar het mbo? Welke momenten lenen zich bij uitstek om leerlingen zo goed mogelijk te begeleiden ? En wat is dan de beste manier om dat te doen?

Het Samenwerkingsverband voortgezet onderwijs Amsterdam -Diemen heeft in samenwerking met het onderzoeksbureau MUZUS een onderzoek uitgevoerd om op deze vragen een antwoord te vinden. Vanuit ontwerpvraagstukken zijn leerlingen van verschillende vmbo-scholen geïnterviewd. Vervolgens is er een ‘klantreis’ ontwikkeld met belangrijke sleutelmomenten binnen het studiekeuzeproces. De sleutelmomenten geven de essentiële momenten aan waarop een studiekeuze kan veranderen en waarbij scholen en de thuisomgeving loopbaanoriëntatie kunnen ondersteunen en stimuleren. Sleutelmomenten zijn bijvoorbeeld een gesprek met naasten, een stage of het bezoeken van een open dag.

Samenwerken vanuit de inhoud én vanuit de praktijk

Vanuit het Samenwerkingsverband voortgezet onderwijs Amsterdam-Diemen werden de Amsterdam Masterclasses ontwikkeld voor overstapcoaches, decanen, lob-coördinatoren, studieloopbaanbegeleiders en mentoren in het vmbo en he mbo. Deelnemers aan deze masterclasses gaan aan de slag vanuit de inhoud én vanuit de praktijk. Leren van en met elkaar staat centraal op thema’s als het inrichten van een loopbaanoriëntatie en -begeleidingsprogramma, verschillende begeleidingsstijlen, coaching en talentontwikkeling.

Met elkaar wordt op die manier de samenwerking tussen de vmbo’s en mbo’s in Amsterdam bevorderd bij het inrichten van loopbaanoriëntatie en -begeleiding. Zo kunnen de leerlingen een vloeiende overstap van het vmbo naar het mbo maken.

Het Samenwerkingsverband organiseert de masterclasses voor decanen, maar in 2021 start ze ook met een masterclass voor mentoren in het voortgezet onderwijs.

Een (online) alternatief voor een opleidingen-markt op school

Op RSG Magister Alvinius in Sneek vindt ieder jaar in december een opleidingenmarkt plaats voor leerlingen uit vmbo-4. Het doel van deze opleidingenmarkt is dat leerlingen alvast kennis maken met allerlei opleidingen en op deze manier een voorselectie kunnen maken voor als in januari de ‘grote’ voorlichtingsavonden plaats vinden op de verschillende ROC’s.

Dat ging dit keer anders! Om leerlingen toch alvast kennis te laten maken met een aantal opleidingen zorgden Klaske Sikkema (decaan vmbo) en Rianke van der Zee (LOB-coördinator vmbo) voor een online alternatief. 

Zonder startkwalificatie worden opgeleid op de werkvloer

De entreeopleiding in het mbo is bedoeld voor jongeren zonder een diploma van een vooropleiding. Als zij zich aanmelden voor deze eenjarige opleiding is er vaak al het een en ander in hun leven gebeurd. Voor sommige van die jongeren is de schoolse omgeving minder motiverend. Ze gaan liever aan het werk, maar missen daarbij nog de nodige bagage. Om aan de behoeften van juist deze jongeren tegemoet te komen is ROC Mondriaan de publiek-private samenwerking EWA Haaglanden gestart.

EWA Haaglanden is een samenwerkingsverband tussen werkgevers, gemeenten en ROC Mondriaan. Jongeren van het ROC volgen zowel lessen als de stage op de werkvloer bij een bedrijf. In de ochtend vindt het lesprogramma plaats. De docent gaat ervoor naar het bedrijf toe. In de middag is de overgang van het lesprogramma naar de stage op de werkvloer. Dat gebeurt op wisselende plekken, zodat studenten kunnen ‘ruiken’ aan de verschillende werkzaamheden die er binnen het bedrijf uit te voeren zijn. De contextrijke omgeving op de werkvloer werkt daarbij motiverend voor de studenten. Ze hebben veel contact met hun begeleiders op de werkvloer, ze zien de vakinhoud in de praktijk en ze hebben steun aan elkaar in het groepje.

In zes jaar tijd een vmbo- én een mbo(4)-diploma en dan doorstromen naar het hbo

Helicon Opleidingen verzorgt eigentijds groen vmbo- en mbo-onderwijs, waarbij het vmbo en mbo naadloos in elkaar overlopen. Helicon is in 2020 gestart met het Groene Lyceum: een opleidingsroute voor leerlingen die graag willen doorstromen naar het hbo en die de capaciteiten hebben om havo te volgen, maar daar niet de omgeving vinden die inspeelt op hun belangstelling.

Voor leerlingen die havo in hun advies hebben én geïnteresseerd zijn in groene thema’s is dit een prachtige opleiding. De doorlopende leerlijn is ideaal voor de onderzoekende en ondernemende leerling die het liefst praktisch leert en naar het hbo wil doorstromen. Deze groene doeners komen bij de nieuwe opleiding van Helicon helemaal tot hun recht. Projectwerk, theorielessen en praktische vaardigheden hebben een plek in de opleiding, waarbij de inhoud van vmbo en mbo naadloos met elkaar verweven is. De algemeen vormende vakken krijgen leerlingen op havo niveau. Daarnaast krijgen ze beroepsgerichte vakken (praktijklessen), projectmatig werken en stages/BPV, eerst op vmbo- en daarna op mbo-niveau. Er is bovendien veel aandacht voor het uitstippelen van hun eigen studieloopbaan. Leerlingen worden begeleid bij het maken van keuzes voor hun toekomst.

Eruit halen wat erin zit met LOB als rode draad!

Op het Lauwerscollege in Kollum werken ze met het GO! principe. Eruit halen wat erin zit, dat is eigenlijk de kern van GO! Bij elk vak werkt de leerling op zijn of haar eigen niveau, en in zijn of haar eigen tempo. Zo wordt het bijvoorbeeld mogelijk om vakken waar een leerling goed in is op een hoger niveau te volgen, of om te versnellen of te verdiepen in de lesstof. Voor een vak waar een leerling minder goed in is kan meer tijd worden genomen. Bij GO! draait alles dus om de leerling: ieder kind is immers uniek en heeft recht op uitdaging, om te leren, om tot het uiterste van zijn of haar kunnen te gaan. GO! leert leerlingen hun talenten, eigen grenzen en daarmee zichzelf te ontdekken. Leerlingen groeien zo in een veilige en duidelijke structuur naar verantwoordelijkheid en een toekomst in de maatschappij.

LoopbaanOriëntatie- en Begeleiding (LOB) vormt het fundament waar met leerlingen van klas 1 tot en met het eindexamen aan gebouwd wordt, zodat iedere leerling leert vanuit intrinsieke motivatie sturing te geven aan zijn of haar eigen (studie)loopbaan, nu en in de toekomst.

Studieloopbaanbegeleiding 2.0

Aeres Hogeschool Wageningen ging dit jaar van start met een innovatief en toekomstgericht programma voor studieloopbaanbegeleiding (SLB), gericht op de studenten van de opleidingen ‘Docent en kennismanager in de groene sector’. Vooral de samenhang tussen SLB en de rest van de opleiding is belangrijk, aldus lerarenopleiders Ineke Beumer en Manon Bouwman. ‘Als studenten merken dat ze er echt iets aan hebben, gaat het leven.’

Ze noemen het de ‘lightbulb-momentjes’. De momenten waarop bij studenten ‘het licht aangaat’ en ze plotseling uitroepen: ‘Oh, nú snap ik het!’ of ‘Nú begrijp ik waarom ik zo reageer!’ Lerarenopleiders Ineke Beumer en Manon Bouwman van Aeres Hogeschool Wageningen (AHW) zijn dol op die momenten en ze zien ze vaker sinds AHW een vernieuwd SLB-programma ontwierp voor studenten van de bachelor opleidingen ‘Docent en kennismanager Groene sector’, ‘Docent en kennismanager Consumptieve techniek’ en ‘Docent en kennismanager D&P’. De belangrijkste kenmerken: studenten komen wekelijks bijeen in een vaste groep van vijftien studenten, met een eigen begeleider. Voor de bijeenkomsten wordt een duidelijke agenda vastgesteld en het programma is zoveel mogelijk verweven met de rest van de opleiding. De aanpak is afgestemd op de specifieke behoeften van voltijd- en deeltijdstudenten en ook het SLB-portfolio waar de studenten aan werken, ‘ademt mee’ met de opleiding. Ineke Beumer en Manon Bouwman maakten deel uit van de ontwikkelgroep die het SLB-programma vormgaf en gebruiken het nu bij de begeleiding van hun studenten. Hoe is het om met het nieuwe programma te werken, en hebben zij tips voor andere studieloopbaanbegeleiders?

Groepsgesprekken voerden jullie al langer bij Aeres Hogeschool Wageningen. Wat is er nu nieuw?

Ineke: ‘SLB is verdeeld in drie invalshoeken: studievoortgang, loopbaanbegeleiding en begeleiding bij professionele ontwikkeling. Bij loopbaanbegeleiding behandelen we de vijf loopbaancompetenties, zoals kwaliteitenreflectie en netwerken, en bij professionele ontwikkeling kijken we samen met de studenten hoe ver ze zijn in de ontwikkeling van hun bekwaamheden. Dit is de kern van het programma en daar werken we al een aantal jaren mee. De belangrijkste vernieuwing is de samenhang die we hebben aangebracht in de hele SLB-lijn. Dat doen we bijvoorbeeld door de thema’s te laten aansluiten bij waar studenten op dat moment mee bezig zijn. Als ze op zoek gaan naar een stage spelen we daar op dát moment op in tijdens de SLB-gesprekken: wat gaat je volgende stageplek worden, wat wordt de volgende module die je kiest, waarom kies je daarvoor? Zo merken de studenten dat de studieloopbaanbegeleiding echt rechtstreeks verband houdt met hun hele studie en daardoor gaat SLB meer leven. Ons uitgangspunt bij het vernieuwde programma was het model van Kariene Mittendorff, lector aan Hogeschool Saxion.’

De groepen blijven gedurende hun hele studie zoveel mogelijk bij elkaar.

Waarom is dat belangrijk? Manon: ‘SLB helpt enorm om de groepsbinding tussen studenten te versterken. Het sluit aan bij de psychologische basisbehoefte ‘relatie’: studenten gaan binding met elkaar voelen en krijgen het gevoel ‘we doen dit sámen’. Van daaruit ga je echt bouwen aan de professionele ontwikkeling, en vervolgens kijk je naar je studievoortgang en loopbaan. Dan gaat het ook om de twee andere basisbehoeften, competentie en autonomie. Het begint allemaal bij een gevoel van veiligheid, dat is essentieel.’

Ineke: ‘Je ziet dat studenten door het werken met een vaste groep meer gaan samenwerken en dat ze elkaar steunen. Ik had bijvoorbeeld een SLB-groep met studenten die wat achterliepen. Die hadden zichzelf ‘het Motivatieteam’ genoemd, en ook een eigen app gemaakt. Die steunden elkaar echt, ze wisten elkaar te motiveren. Daar vond ik echt mooi om te zien.’

Jullie hanteren bij SLB voor voltijd- en deeltijdstudenten een andere aanpak. Wat is het verschil?

Manon: ‘In grote lijnen gaat het om hetzelfde, maar de invalshoek is anders en sluit beter aan bij de ontwikkeling van de student. Een voltijdstudent komt vaak van de havo of uit het mbo, een deeltijdstudent heeft misschien een gezin op de achtergrond, of een eigen bedrijf. Het verschil bij SLB zit vooral in de manier waarop we het aanbieden. Bij het onderwerp ‘Timemanagement’ gaat Ineke bijvoorbeeld met haar voltijdstudenten met een bepaalde opdracht aan de slag, ik doe met mijn deeltijdstudenten meer met intervisie. We wisselen dan vooral ervaringen uit: waar ben jij mee bezig, waar loop jij tegenaan? Hoe hou jij alle ballen in de lucht, als je een deeltijdstudie doet en je hebt een gezin? Heb je misschien tools op het gebied van timemanagement waar de anderen wat aan kunnen hebben?’

Kwaliteitenreflectie en motievenreflectie zijn belangrijke loopbaancompetenties. Hoe behandelen jullie die?

Ineke: ‘De studenten doen gedurende de hele opleiding aan ‘werkplekleren’, zo heet bij ons de stage. Dat is in het kader van SLB prettig, want we kunnen ze echt een praktijkgerichte leeromgeving aanbieden. We hebben bijvoorbeeld een module ‘activerende didactiek’ en dan kijken we hoe ze een activerende didactiek kunnen toepassen in de klas. Daarbij reflecteren ze op hun didactische en pedagogische bekwaamheden. We hebben er overigens voor gekozen om het in het eerste half jaar niet over ‘reflectie’ te hebben. Reflecteren, daar hebben studenten in het begin niet zoveel mee. Maar als je het hebt over ‘samen terugkijken op onze stage-ervaringen’ gaat het wél leven.’

Manon: ‘Eigenlijk zijn de studenten bij de opleidingen Docent en kennismanager continu bezig met kijken naar zichzelf: wie ben ik, wat kan ik, waar sta ik voor? Ik geef een lesonderdeel over pedagogiek en adolescentenontwikkeling. Dan gaat het ook over vragen als: wie bén jij, als pedagoog? Waar ligt jouw grens? Wat vind jij wel en niet kunnen? Ga eerst eens bij jezelf kijken: wat zijn jouw normen en waarden, waar kom jij vandaan? Maar ook: leer je van successen of juist wanneer iets verkeerd gaat? En hoe vertaal je dat dan weer naar je eigen leerlingen?’

Gaat het bij SLB eigenlijk meer om het leren van successen of om leren van fouten?

Ineke: ‘Wij blikken bij SLB vooral terug op succeservaringen: wat heb je goed gedaan en wat zegt dat over je kwaliteiten? Waarom vind je die ervaring belangrijk en wat zegt dat over je motieven? Ik benoem het ook als studenten goeie, constructieve bijdragen leveren aan hun eigen SLB-groep.’ Manon: ‘Of als ze een goed cijfer hebben. Ik zeg wel eens: “Geniet ervan, bestel wat lekkers te eten en maak er een klein feestje van! Je hebt die toets gehaald en dat is een succes!” En we kijken ook meteen: wat heb je ervoor gedaan, hoe kun je die succesmomenten naar een volgend moment tillen, en kun je je medestudenten helpen door dit te delen?’

Ineke: ‘Natuurlijk leer je ervan als je ergens tegenaan loopt en vervolgens bedenkt hoe je dat anders kunt doen. Maar tegelijkertijd denk ik dat je ook veel leert door je kwaliteiten verder te ontwikkelen. Als jij weet wat je kwaliteiten zijn, en je kunt dat op je werkplek benutten en verder uitbouwen, dan is dat volgens mij heel leerzaam. Zelf vind ik het trouwens ook fijn om te kijken welke positieve ontwikkeling we de afgelopen jaren met het team hebben meegemaakt. En we vragen onze collega’s bijvoorbeeld ook naar materialen waarmee ze goede ervaringen hebben, zodat we die in kunnen zetten. Die waarderende, positieve benadering is echt kenmerkend voor SLB.’

De studenten bouwen ook een SLB-portfolio op. Hoe gaat dat precies?

Ineke: ‘Het portfolio bestaat uit twee onderdelen. Een gedeelte gaat over de loopbaancompetenties en bevat bijvoorbeeld opdrachten die ze hebben gedaan over kwaliteiten- en motievenreflectie. Dit gedeelte wordt alleen gebruikt binnen SLB. Daarnaast verzamelen ze in hun portfolio ook feedback van hun werkplekbegeleiders en andere betrokkenen. We werken met een semestersysteem, de studenten sluiten elk half jaar twee modules af. Dan kijken ze, met behulp van die feedback, op welk niveau ze zitten als het gaat om hun bekwaamheden. De uitkomsten van hun halfjaarlijkse ontwikkelgesprekken stoppen ze ook in hun portfolio.

Dat tweede deel van hun portfolio, met de zelfevaluaties en de feedback, gebruiken ze voor een ‘etalagemap’ en die is weer de basis van de assessments die ze doen na de propedeuse, de hoofdfase en de afstudeerfase. Het portfolio en de assessments zijn dus echt verweven. Dat portfolio is overigens nog niet digitaal. De inhoudsopgave en ook alle opdrachten zitten al wel in de digitale onderwijsomgeving, dus het is voor de studenten al heel makkelijk om dat allemaal in een map te stoppen. We willen in de komende tijd wel een digitaal portfolio maken, dat ze eventueel ook mee kunnen nemen naar stageplekken en werkgevers.’

Naast de studieloopbaanbegeleiding geven jullie ook het vak LOB. Voltijdstudenten hebben daarmee op de middelbare school misschien al ervaring, maar deeltijdstudenten niet. Hoe reageren die daarop?

Manon: ‘De deeltijdstudenten variëren in leeftijd van eind twintig tot begin zestig. De meeste hebben op school nooit LOB gehad, dus die zegt het aanvankelijk weinig. Maar ze zien wel veel kansen voor zichzelf. Ze krijgen het vak LOB, maar ze gaan zelf als docent óók die LOB-gesprekken voeren. Dat zijn niet zomaar gesprekken, het vraagt van hen als docent veel kennis en inzicht. Waar moet ik verstand van hebben, welke koers wil zo’n leerling op, wat is realistisch en niet realistisch, ken ik de netwerken, ken ik de sectoren, ken ik mijn eigen normen en waarden, wat straal ik daarin uit, hoe vertel ik zoiets en hoe draag ik dat dan over? LOB is leerzaam voor de leerlingen die ze straks bedienen, maar ook voor henzelf. Er gaat echt een nieuwe wereld voor ze open.’

Je noemt de LOB-gesprekken die studenten leren voeren. Kan iedereen dat eigenlijk leren?

Ineke: ‘Volgens mij kan elke student en docent leren om ontwikkelgesprekken te voeren. Het verschil met een gezellig praatje is dat een ontwikkelgesprek echt een doel heeft: als het goed is, levert het de student of leerling inzicht op, én een actiestap. De kunst is om vragen te stellen die een student of leerling aan het denken zetten, zelfinzicht opleveren en aanzetten tot actie.’ Manon: ‘Eigenlijk zijn we bij dat vak ook samen op zoek naar het antwoord op de vraag ‘Hoe leer ik luisteren?’ En dan op zo’n manier dat je niet na de eerste zin zelf al een oplossing voor de leerling bedenkt. Dat is enorm lastig. We zijn allemaal gek op de leerlingen en we willen ze graag helpen, maar vervolgens zijn we geneigd om ze op ónze manier te willen helpen. Goed luisteren, ook naar wat er onder de vraag ligt, is echt een kwestie van veel oefenen. Onze studenten filmen zichzelf ook tijdens LOB-gesprekken, die opnamen kijken we tijdens intervisies samen terug. Dat is ongemakkelijk, studenten vinden het in het begin héél lastig, maar het levert veel heldere momenten op: “Oh, nú zie ik dat ik dingen zelf ga invullen”, of “Ik ga nu al door met mijn volgende vraag, terwijl die leerling net iets essentieels vertelt”.’

Leren jullie daar zelf ook van?

Manon: ‘Ja, zeker! De opleiding is zo’n levend studietraject, je blijft continu in ontwikkeling, ook als opleider. De ene keer leer ik van een student die een goed gesprek heeft gevoerd met intervisie, de andere keer leer ik iets over een nieuwe werkvorm die ze hebben uitgeprobeerd. Of bijvoorbeeld wanneer we het hebben over sociale media: wat moet je als docent daarvan weten, hoe ga je daarmee om, hoe integreer je Snapchat of TikTok in je lessen? De studenten leren van mij, maar ik ook van hen, die wederkerigheid zit er heel erg in.’

Ineke: ‘Ik vind het ook knap hoe studenten op stages als jonge, aankomende docenten veranderingen weten te realiseren binnen hun team. Ze gaan bijvoorbeeld ook tijdens de gewone praktijklessen aan LOB doen, door op een informele manier aandacht te geven aan kwaliteiten en motieven van leerlingen. Gewoon door tussendoor even te vragen: “Wat vond je nou echt leuk aan deze les?” Of: “Ik zag dat je dit echt goed deed!” Daar leer ik ook weer van.’

Wat zijn voor jullie nog stippen aan de horizon?

Ineke: ‘In ieder geval dat digitale portfolio. Wat ik zelf belangrijk vind is dat er meer aandacht komt voor deskundigheidsbevordering van studieloopbaanbegeleiders, en dat we intervisie binnen het team ook wat gestructureerder gaan oppakken.’ Manon: ‘We willen ook graag nog meer maatwerk kunnen leveren voor de studenten. En, maar nu trek ik het breder: wat mij bij de deeltijders steeds weer treft en verrast is de inzet, de liefde en de betrokkenheid die zij laten zien ten aanzien van hun studie en hun leerlingen.

Er zit nog zo’n grote groep mensen in de maatschappij die zich zó hard willen maken voor de ontwikkeling van jonge mensen. Ik hoop echt dat ze niet alleen maatschappelijk gezien waardering krijgen, maar ook meer gefaciliteerd gaan worden. Hetzij door de overheid, als het gaat om de kosten van de studie, hetzij door een werkgever die studietijd kan reserveren. Want er is gewoon behoefte aan goeie mensen in onderwijsland.’

Tekst Anne Wesseling
Fotografie Hetty van Oijen